Jako mama też przerobiłam etap „ja zrobię, będzie szybciej”. No jasne, iż szybciej. Tylko potem ta szybkość wraca do nas rykoszetem, bo dziecko przyzwyczaja się, iż dom ogarnia się sam, a ono jest jedynie lokatorem. I nie chodzi o wychowanie małego pracownika domowego, ale o kształtowanie nawyków, które budują samodzielność, szacunek do pracy innych i zwykłą życiową zaradność.
Nie lubię słowa „darmozjad”, bo brzmi ostro. Rozumiem jednak, skąd się bierze. Z bezsilności, kiedy widzicie nastolatka, który nie umie wstawić prania, nie potrafi zrobić kanapki, a brudne kubki mnożą się w pokoju jak grzyby po deszczu. Znam ten obraz.
W moim domu też bywało tak, iż łatwiej było mi przemilczeć chaos, niż zaczynać kolejną rozmowę. W pewnym momencie dotarło do mnie jednak, iż jeżeli nie nauczę dziecka podstawowych obowiązków teraz, to później zapłaci za to ono. I to nie w teorii, tylko w dorosłym życiu, w relacjach, w pracy, w codzienności.
Poniżej zebrałam pięć obowiązków, które naprawdę warto dać dziecku i zrobić z tego stały rytuał. Bez wielkiej rewolucji, bez wojny o każdy okruszek. Z konsekwencją, spokojem i jasnym komunikatem: w tym domu każdy dokłada swoją cegiełkę.
1. Sprzątanie po sobie, czyli dom nie ma niewidzialnej sprzątaczki
To podstawa, od której zaczynam zawsze, gdy ktoś pyta mnie o domowe obowiązki dzieci. Nie chodzi o to, żeby dziecko codziennie odkurzało cały salon. Wystarczy proste sprzątanie „po sobie”. Zjedliście, odkładacie talerz. Zrobiliście bałagan z klocków, zbieracie je do pudełka. Użyliście farb, myjecie pędzle i stół. Brzmi banalnie, ale to właśnie ta banalność tworzy nawyk.
U mnie zadziałała prosta reguła: każdy sprząta miejsce, z którego korzystał. Bez gadania, bez negocjacji. Początkowo bywało różnie, wiadomo. Pomogło jednak to, iż nie poprawiałam po cichu. jeżeli coś było zrobione niedbale, wracaliśmy do tematu i robiliśmy to jeszcze raz, spokojnie. Z czasem dziecko zaczyna widzieć sens, bo dom staje się wspólną przestrzenią, a nie hotelem.
2. Stały dyżur, bo obowiązki lubią rutynę
Dzieci nie potrzebują listy dwudziestu zadań. Potrzebują stałego, przewidywalnego obowiązku. Raz w tygodniu wynoszenie śmieci. Codziennie karmienie zwierzaka. Chowanie umytych sztućców. To mogą być małe rzeczy, ale robione regularnie robią wielką robotę.
Radzę wam wprowadzić dyżur na zasadzie „to jest twoje”. Dziecko wie, co do niego należy, nie musi pytać, przypominać sobie, negocjować. W moim domu ta regularność zmieniła wszystko. Przestałam być policjantką, a stałam się kimś, kto po prostu trzyma domowy rytm. Dziecko zyskało poczucie sprawczości, bo widziało, iż bez jego udziału coś się nie wydarzy.
3. Pomoc w kuchni, bo jedzenie nie bierze się z lodówki
Nie chodzi o gotowanie trzydaniowych obiadów przez ośmiolatka, tylko o udział. Wspólne obieranie warzyw, mieszanie ciasta, nakrywanie do stołu, sprzątanie po posiłku. Dziecko, które od małego ma kontakt z kuchnią, w przyszłości nie będzie bezradne. I to jest jedna z najcenniejszych umiejętności, jakie możecie mu dać.
Pamiętam, jak mój syn pierwszy raz sam zrobił proste śniadanie. Duma była po obu stronach stołu. Uczycie dzieci, iż posiłek to efekt pracy. Że ktoś musiał kupić produkty, przygotować je, a potem posprzątać. Taka lekcja zostaje w głowie na długo, bo jest doświadczana, a nie tylko opowiadana.
4. Porządek w swoich rzeczach, czyli szacunek do tego, co się ma
Dziecko nie musi mieć idealnie poukładanego pokoju jak z katalogu. Powinno jednak umieć ogarniać swoje rzeczy. Odkładanie ubrań do szafy, segregowanie zabawek, pilnowanie szkolnych przyborów, dbanie o książki. To jest wasz codzienny trening odpowiedzialności.
Jeśli mam wam coś podpowiedzieć z własnej praktyki, to jedno: nie róbcie z porządku kary. Lepiej działa podejście „sprzątasz, bo chcesz mieć łatwiej”. Uporządkowane rzeczy to mniej nerwów rano, mniej szukania, mniej poczucia chaosu. Dzieci to łapią szybciej, niż się spodziewacie, jeżeli pokażecie im realny zysk.
5. Udział w domowych „sprawach dorosłych”
To punkt, o którym mówi się rzadziej, a jest kluczowy. Dziecko powinno czasem zobaczyć, iż dom to też planowanie, organizacja, wspólne decyzje. Dziecko może pomagać w drobnych zakupach, układać listę potrzebnych rzeczy, przypominać o ważnych dniach, podlewać rośliny, pilnować, żeby w przedpokoju był ład. Takie rzeczy budują poczucie, iż dom to projekt całej rodziny.
U mnie świetnie sprawdziło się włączanie dziecka w proste decyzje: co kupujemy na kolację, jak rozdzielamy obowiązki przed przyjściem gości, co trzeba zrobić, żeby weekend był spokojny. Dziecko uczy się wtedy, iż życie rodzinne to współpraca, a nie obsługa.
Nie musicie być idealni w tym procesie. Wystarczy, iż będziecie konsekwentni. Dzieci testują granice, to normalne. jeżeli jednak spokojnie, dzień po dniu, powtarzacie te same zasady, one wchodzą w krew. I nagle orientujecie się, iż nie wychowujecie „darmozjada”, tylko młodego człowieka, który umie zadbać o siebie i o innych.
Zobacz też: 6 błędów wychowawczych szkoły. „Teraz muszę wszystko naprawiać w domu”
