29 listopada 1830 r. w Warszawie wybuchło powstanie listopadowe, będące wyrazem sprzeciwu Polaków wobec łamania przez Rosjan konstytucji Królestwa Kongresowego poprzez wprowadzenie cenzury, zakaz zgromadzeń i jawnych obrad Sejmu. Inicjatorami antycarskiego wystąpienia byli uczniowie warszawskiej Szkoły Podchorążych Piechoty. Otuchy dodały im nieco wcześniejsze, zakończone sukcesem, rewolucje Francuzów i Belgów. Zryw przyspieszono pod wpływem ogłoszenia mobilizacji wojsk rosyjskich oraz śledzenia przez Rosjan poczynań spiskowców.
Pożar browaru na Solcu stanowił sygnał rozpoczęcia działań. Powstańcy mieli zamiar unieszkodliwić rosyjskich żołnierzy stacjonujących w Warszawie, opanować Arsenał i przejąć zgromadzoną tam broń, a finalnie zgładzić brata rosyjskiego cara i jego namiestnika – wielkiego księcia Konstantego. Rozpoczynając akcję w sposób dość chaotyczny, walczący napotkali wiele trudności, część uczestników wycofała się, a Konstantemu udało się uciec z Belwederu.
Zdecydowane działania osłabiało ścieranie się racji zwolenników rewolty i lojalistów. Niewielu wierzyło, iż Polacy zdołają oprzeć się potędze rosyjskiej. Żaden z polskich generałów nie przyjął z entuzjazmem wyboru na Wodza Naczelnego. Gdy wyłoniono Rząd Tymczasowy z księciem Adamem Jerzym Czartoryskim na czele, Rosjanie ogłosili stan wojenny i zmobilizowali korpus interwencyjny. Polski Sejm ogłosił powstanie narodowe przeciwko Rosji, detronizując Mikołaja I w styczniu 1831 r.
Zryw miał bardzo krwawy przebieg. Przeciwko 150 tysiącom polskich żołnierzy walczyło 200 tysięcy Rosjan. Ich marsz na Warszawę powstrzymała bitwa pod Olszynką Grochowską, jednak szanse płynące z tego zwycięstwa nie zostały przez Polaków skutecznie wykorzystane, podobnie jak kolejne wygrane starcia. Punktem zwrotnym stała się klęska powstańców pod Ostrołęką. Warszawę poddano po ataku 6 września. Ostoja oporu – twierdza w Zamościu, padła 21 października.
W odwecie za powstanie Rosjanie poddali Polaków różnorodnym represjom: zlikwidowano polskie wojsko i funkcjonujące dotąd elementy polskiej administracji, a także wyższe szkolnictwo. Symboliczny wymiar miało wybudowanie cytadeli, skąd wymierzone były w Warszawę rosyjskie armaty. Skutkiem powstania była Wielka Emigracja. Do Polski nigdy nie wróciło wielu żołnierzy, działaczy społecznych, literatów i artystów – w tym Fryderyk Chopin, Adam Mickiewicz i Juliusz Słowacki.
Zachęcamy do zapoznania się z materiałami dydaktycznymi z zasobów ZPE:
- wybuch i przebieg powstania;
- postawa gen. Chłopickiego;
- powstanie na arenie międzynarodowej;
- upadek powstania.
Polecamy materiał IPN dot. powstania listopadowego na Litwie.
Warto sięgnąć do tekstów źródłowych.
.
