15 maja 2025 roku w czytelni Biblioteki Głównej odbyło się wyjątkowe spotkanie z pasjonatem historii Warszawy, Arkadiuszem Żołnierczykiem, który zabrał słuchaczy w podróż po najmroczniejszych zakamarkach stolicy okresu PRL-u. Wieczór zatytułowany „Największe zbrodnie powojennej Warszawy” zgromadził liczne grono miłośników historii kryminalnych, reportażu i miejskich opowieści z dreszczykiem.
Spotkanie rozpoczęło się od wspomnienia jednego z pierwszych seryjnych morderców działających w stolicy po zakończeniu II wojny światowej. Jak podkreślił Żołnierczyk, jego schwytanie opóźnił poważny błąd funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej — sytuacja, która do dziś budzi niedowierzanie, ale w realiach powojennego chaosu nie była niczym wyjątkowym. Następnie przenieśliśmy się do sprawy innego seryjnego zabójcy, którego śledztwo ciągnęło się latami. Dopiero przypadkowe przestępstwo, popełnione pod wpływem alkoholu, przyczyniło się do jego wykrycia. Ta historia doskonale pokazała, jak często los i banalne okoliczności decydują o przełomie w śledztwie. Szczególne emocje wzbudziła opowieść o tajemniczej śmierci znanego pisarza, polityka i redaktora naczelnego jednej z najważniejszych gazet lat 70. Jak zaznaczył prelegent, dla władz PRL-u było to śledztwo prestiżowe – w jego rozwiązanie zaangażowano dziesiątki funkcjonariuszy różnych służb, a efekt dochodzenia do dziś wywołuje kontrowersje.
Arkadiusz Żołnierczyk nie tylko relacjonował kolejne sprawy, ale również barwnie odmalował tło społeczne i polityczne epoki. Mówił o dusznej atmosferze podejrzliwości, cenzurze, o presji wywieranej na śledczych, ale też o ludzkich błędach, które czasem przekreślały szanse na sprawiedliwość. Nie zabrakło szerokiego rysu historycznego, który pozwolił lepiej zrozumieć tło opisywanych zbrodni: chaosu organizacyjnego, wszechobecnej kontroli i propagandy PRL. Była to fascynująca lekcja historii.
Duże wrażenie zrobiły archiwalne zdjęcia stolicy – uczestnicy mogli porównać powojenną architekturę Warszawy z jej współczesnym kształtem. Dzięki temu zobaczyli jak bardzo zmieniło się miasto – nie tylko wizualnie, ale także mentalnie i funkcjonalnie.
Spotkanie miało formę gawędy, pełnej anegdot i ciekawostek – jak choćby o tym, jak milicyjne archiwa potrafiły „ginąć”, albo jak pewne fakty nigdy nie trafiły do oficjalnych komunikatów.
Na zakończenie prelegent zaproponował trasę spaceru śladami warszawskich zbrodni PRL-u, którą każdy może przejść samodzielnie, by spojrzeć na znane miejsca z zupełnie innej perspektywy. Spotkaniu towarzyszyła również dyskusja o książkach poruszających tematykę życia w czasach PRL-u, zarówno beletrystycznych, jak i reporterskich, co pozwoliło uczestnikom wymienić się lekturami i inspiracjami do dalszego zgłębiania tej epoki.
To było wyjątkowe spotkanie – pełne wiedzy, emocji i mrocznych historii, które – choć wydarzyły się dziesiątki lat temu – przez cały czas budzą żywe reakcje. Dla wszystkich obecnych był to wieczór, który na długo pozostanie w pamięci.
Wydarzenie dofinansowano ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, w ramach Programu Edukacja Kulturalna 2025. Tytuł projektu” „Kultura w Akcji. Komunikacja, kreatywność i kompetencje kulturowe w literaturze.”
