Ministerstwo Edukacji Narodowej planuje największe zmiany w systemie ochrony praw uczniów od dekad. Od 1 stycznia 2026 roku w każdej szkole pojawi się Rzecznik Praw Uczniowskich, a uczniowie zyskają nowe uprawnienia i realne możliwości dochodzenia swoich praw.
Fot. Shutterstock / Kraków w Pigułce
Nowy system rzeczników – od szkoły po kraj
Projekt nowelizacji ustawy Prawo oświatowe zakłada wprowadzenie czteropoziomowego systemu rzeczników. Najniższym szczeblem będzie Szkolny Rzecznik Praw Uczniowskich, wybierany przez radę szkoły spośród nauczycieli zatrudnionych na co najmniej pół etatu. Jego zadaniem będzie przyjmowanie skarg, prowadzenie mediacji i wspieranie uczniów w sytuacjach spornych. Minister edukacji może przyznać mu specjalny dodatek funkcyjny.
Wyżej w hierarchii znajdą się rzecznicy powiatowi i wojewódzcy, a na szczycie systemu stanie Krajowy Rzecznik Praw Uczniowskich. Będzie pracował przy Ministerstwie Edukacji i otrzyma wynagrodzenie w wysokości 95 proc. pensji podsekretarza stanu – czyli ok. 13–14 tys. zł brutto.
Koniec z nieformalnymi karami
Jedną z najważniejszych zmian ma być uporządkowanie katalogu kar. Dziś każda szkoła może ustalać własne metody dyscyplinowania uczniów – często budzące kontrowersje. Nowe przepisy przewidują pięć sankcji: od upomnienia po skreślenie z listy uczniów. Wszystkie kary będą musiały zostać poprzedzone wysłuchaniem ucznia i świadków oraz analizą sytuacji. Uczniowie zyskają też prawo do obrony i odwołania.
Prawa ucznia w jednym miejscu
Nowelizacja wprowadzi nowy rozdział 2a w ustawie Prawo oświatowe, w którym znajdzie się pełny katalog praw ucznia. Do tej pory były one rozproszone w różnych aktach prawnych. W nowym rozdziale pojawią się m.in. prawo do poszanowania godności, wolność od dyskryminacji, ochrona wizerunku i prywatności.
Pełnoletni uczniowie zyskają szczególne uprawnienia – szkoła nie będzie mogła przekazywać ich ocen rodzicom bez zgody ucznia. Wprowadzone zostanie również prawo do „sprzeciwu” wobec takich działań.
Nowe zasady klasyfikacji i obecności
Zmieni się także sposób liczenia nieobecności. Dotąd uczeń mógł mieć do 50 proc. nieusprawiedliwionych godzin i przez cały czas zostać sklasyfikowany. Od 2026 roku próg ten zostanie obniżony do 25 proc. – przekroczenie tej granicy oznaczać będzie brak możliwości zdania egzaminu klasyfikacyjnego.
Wprowadzony zostanie także obowiązek powoływania rad szkół – dotąd były one fakultatywne. Będą się składać z uczniów, nauczycieli i rodziców, a ich kompetencje zostaną znacznie rozszerzone – w tym m.in. o wybór szkolnych rzeczników, opiniowanie statutu i planu pracy szkoły.
Głos uczniów i obawy
Choć projekt zakłada zwiększenie wpływu uczniów na życie szkoły, w mediach społecznościowych pojawiają się pierwsze głosy wątpliwości. Uczniowie obawiają się, iż szkolni rzecznicy – będący jednocześnie nauczycielami – nie zapewnią realnej niezależności. Pojawiają się komentarze, iż uczniowie nie będą chcieli zgłaszać nieprawidłowości z obawy przed napiętnowaniem.
Kiedy zmiany wejdą w życie?
Ministerstwo zapowiada, iż część przepisów – w tym te dotyczące Krajowego Rzecznika – może wejść w życie już we wrześniu 2025 roku. Całość reformy ma obowiązywać od 1 stycznia 2026 roku. Konsultacje publiczne realizowane są do 8 sierpnia 2025 roku, a po ich zakończeniu planowane są dalsze rozmowy z uczniami, nauczycielami i rodzicami.
W Krakowie w Pigułce adekwatnie od początku stworzenia redakcji. Michał jest redaktorem zajmującym się tematami ogólnymi i ciekawostkami, nierzadko zahaczając o Kraków.
