Rewolucja w edukacji wyższej: produkt jako rozprawa doktorska
W kontekście narastającego napięcia w globalnym wyścigu technologicznym Chiny wprowadzają fundamentalne zmiany w systemie kształcenia inżynierów na najwyższym poziomie.
Od 2024 roku studenci doktoranccy wybranych kierunków technicznych mogą uzyskać stopień doktora nie na podstawie klasycznej pracy dyplomowej, ale poprzez zaprezentowanie funkcjonalnego produktu, nowatorskiego projektu inżynierskiego lub unikalnego urządzenia. Inicjatywa ta, wdrażana w ramach ogólnokrajowego programu pilotażowego, ma na celu przyspieszenie rozwiązywania tak zwanych „technologicznych wąskich gardeł” – kluczowych obszarów, w których Chiny są zależne od zaawansowanych technologii zagranicznych.
Pierwszym uniwersytetem, który z powodzeniem zastosował tę zmianę w praktyce, jest Harbin Institute of Technology (HIT) – uczelnia zaliczana do elity chińskich instytucji obronnych, znana z wieloletniego wkładu w rozwój technologii rakietowych, kosmicznych i materiałów zaawansowanych. We wrześniu 2025 roku Wei Lianfeng, inżynier z doświadczeniem w przemyśle jądrowym, został pierwszym doktorantem w historii HIT, który uzyskał stopień wyłącznie na podstawie osiągnięć praktycznych – opracowanego procesu spawania laserowego w próżni oraz zaprojektowanego dedykowanego sprzętu produkcyjnego.
Edukacja inżynierska w służbie strategii państwowej
Program reformy kształcenia inżynierskiego został oficjalnie uruchomiony w 2022 roku przez Ministerstwo Edukacji wraz z ośmioma innymi kluczowymi agencjami państwowymi. Skupia się na 18 strategicznych dziedzinach, w tym półprzewodnikach, sztucznej inteligencji, obliczeniach kwantowych, zaawansowanych materiałach czy systemach energetyki jądrowej. Celem jest wyhodowanie pokolenia „inżynierów-praktyków”, którzy będą w stanie nie tylko analizować problemy teoretyczne, ale przede wszystkim tworzyć skuteczne, działające rozwiązania technologiczne.
Zamiast izolować się w bibliotekach i laboratoriach akademickich, doktoranci współpracują bezpośrednio z czołowymi przedsiębiorstwami, laboratoriami narodowymi oraz instytutami badawczymi. Ich prace są oceniane przez zespoły złożone z akademików, inżynierów przemysłowych i ekspertów technicznych, co gwarantuje zarówno jakość merytoryczną, jak i zastosowalność praktyczną ich rozwiązań.
Harbin Institute of Technology nawiązał już ponad 60 wspólnych programów szkoleniowych z firmami i instytucjami badawczymi, w których uczestniczy niemal 3 tysiące doktorantów. Od uruchomienia pilotażu ponad 20 tysięcy studentów inżynierii zostało objętych tym modelem kształcenia – a z pierwszej kohorty absolwentów 67 osób złożyło wnioski o nadanie stopnia na podstawie projektów produktowych, dokumentacji technicznej lub raportów analitycznych dotyczących rzeczywistych wyzwań przemysłowych.
Praktyczne rozwiązania zamiast akademickich abstrakcji
Zgodnie z założeniami programu, wiele problemów inżynierskich – szczególnie tych o charakterze „wąskiego gardła” – nie nadaje się do opisu w formie klasycznej rozprawy. Ich charakter bywa ściśle technologiczny, a często też poufny z perspektywy bezpieczeństwa narodowego lub interesów konkurencyjnych firm. Jak podkreśla Zong Yingying, wiceprorektor ds. kształcenia na wydziale doktoranckim HIT, „rozwiązanie leży w samej technologii – nie w analizie teoretycznej”.
Nowe podejście ma również na celu zmniejszenie rozdźwięku między światem akademickim a potrzebami przemysłu. W chińskim dyskursie politycznym podkreśla się, iż obecny etap rozwoju kraju wymaga praktyków zdolnych do „budowania rzeczy, które działają”, a nie tylko publikowania artykułów w indeksowanych czasopismach. W warunkach narastających ograniczeń eksportowych ze strony Stanów Zjednoczonych i ich sojuszników, zdolność do szybkiego, autonomicznego rozwoju kluczowych technologii staje się kwestią nie tylko gospodarczą, ale strategiczną.
Perspektywy dalszego rozwoju
Pierwsze rezultaty pilotażowego programu są oceniane pozytywnie zarówno przez środowiska akademickie, jak i przemysłowe. Planowane jest stopniowe rozszerzenie modelu na kolejne specjalności i uczelnie techniczne w całych Chinach.
Reforma edukacji inżynierskiej staje się w ten sposób integralną częścią szerszej strategii budowy „technologicznej suwerenności” – umiejętności niezależnego rozwoju, produkcji i zabezpieczenia krytycznych łańcuchów wartości.
W przyszłości można się spodziewać, iż podobne rozwiązania będą wprowadzane również w krajach dążących do przyspieszonego rozwoju technologicznego. Chiński eksperyment może zainspirować globalną debatę na temat przyszłości stopnia doktora w dziedzinach inżynieryjnych – zwłaszcza tam, gdzie tempo innowacji przemysłowej dawno wyprzedziło elastyczność tradycyjnych struktur akademickich.
Źródła:
- South China Morning Post, „China’s new tech war tactics: PhD students can now graduate with product instead of thesis”, 24 listopada 2025 r.
- China Science Daily, raport z września 2025 r.
- Xinhua News Agency, komunikat z czerwca 2025 r.
Leszek B. Ślazyk
e-mail: kontakt@chiny24.com
© www.chiny24.com
