Data 24 lutego dotyczy wydarzeń, które cały czas mają miejsce, a w wielu szkołach są osoby, które ich bezpośrednio doświadczyły. Dla tych osób to kolejny trudny dzień, a nie szczególna rocznica. Zobacz co robić, a czego nie robić w klasie w dniu, w którym rok temu wybuchła wojna.
1. Bądź uważny na uczennice i uczniów, ale nie rozpoczynaj rozmowy o wojnie
✓ Tak
Zachowaj uważność na młodych ludzi. Gdy zauważysz, iż mają trudności ze skupieniem się, wycofują się lub wręcz przeciwnie: są nadaktywni, to zareaguj w subtelny sposób. Możesz na przykład wykonać wspólnie z uczniem ćwiczenie oddechowe lub krótką medytację (takie ćwiczenia możesz poznać podczas naszego bezpłatnego kursu „Jak pomóc uczniom opanować stres?”).
Możesz też indywidualnie zapytać ucznia wykazującego niepokój, smutek lub inne trudne emocje, czy potrzebuje rozmowy lub innej pomocy. Ważne jest, by dać mu jasny komunikat, iż może liczyć na Twoje wsparcie. Możesz również spróbować przekierować uwagę na coś miłego, co zaangażuje ucznia.
✘Nie
Odradzamy inicjowanie rozmowy na temat wojny z tymi uczniami i uczennicami, którzy jej doświadczyli, jeżeli sami jej nie zaczynają.
Uczniowie mogą nie chcieć rozmawiać na ten temat z różnych powodów (m.in. bo jest zbyt trudny, bo nie chcą ujawnić swoich emocji na forum klasy, bo jest zbyt osobisty, bo wolą szukać wsparcia u osób z podobnym doświadczeniem). Trudność może sprawić im nie tylko ten temat, ale także odpowiedź na pytanie, o to, czego potrzebują i jak się czują – warto to uszanować.
Dlaczego?
Specjaliści od pracy z traumatycznymi doświadczeniami wskazują, iż by o nich rozmawiać, potrzebny jest czas. Poruszenie takiego tematu zbyt wcześnie powoduje, iż powracające wspomnienia i uczucia są zbyt silne. Uczniowie mogą również mieć poczucie, iż ktoś kto nie ma podobnego doświadczenia nie będzie potrafił ich zrozumieć. Pozostawmy im prawo do szukania wsparcia najlepiej odpowiadającego ich potrzebom. Zawsze warto zachowywać się z życzliwością i zrozumieniem.
2. Postaw na subtelne symbole pokoju, a nie koncentruj się na aspektach wojennych
✓ Tak
Zachęć uczniów i uczennice, by wyrazili, jakie znaczenie ma dla nich pokój na świecie oraz solidarność z wszystkimi, którzy są dotknięci konsekwencjami konfliktów zbrojnych. Zwracaj uwagę na tworzenie wspólnoty, solidarności międzyludzkiej. Mogą to zrobić poprzez dyskretny wspólny symbol, który sami wybiorą, przygotują i przypną do ubrania. Młodzi ludzie mogą też stworzyć wspólny kolaż lub playlistę piosenek, które lubią. Mogą to być piosenki związane z różnymi kulturami i narodami.
✘
Nie
Nie organizuj hucznej zbiórki pieniędzy czy oficjalnego apelu. Skoncentruj się na budowaniu wzajemnego zrozumienia. To konieczny warunek, aby młodzi ludzie chcieli dalej pomagać.
Dlaczego?
Inicjatywy związane z koncentracją na wojnie mogą budzić dodatkowe trudne emocje i kierować niechcianą uwagę na osoby, które jej doświadczyły i są w naszej szkole lub klasie. Ważne też, by pamiętać, iż ten konflikt dotyka osoby różnych narodowości (np. rodziny mieszane, które mieszkają na Ukrainie). W klasie mogą być także osoby z Białorusi i Rosji, przeciw którym mogłaby się zwrócić uwaga klasy.
Pamiętaj – to nie te dzieci wywołały tę wojnę i nie one ponoszą za nią odpowiedzialność. Wszystkie dzieci mają prawo do bezpieczeństwa. Dlatego ten dzień nie powinien przyjmować oblicza rozrachunku z historią.
Uwaga: jeżeli wątek wojny w Ukrainie pojawia się w rozmowach młodych ludzi, nie wolno go relatywizować. Odwołuj się do faktów. Jasno wskazuj, kto jest agresorem, a kto ofiarą.
3. Buduj relacje przez wspólne aktywności, a nie organizuj „obchodów”
✓ Tak
Zorganizuj w klasie formy spędzania czasu, dzięki którym młodzi ludzie lepiej się poznają i poczują, iż może być im razem dobrze. Może to być na przykład spacer po najbliższej okolicy, na którym sprawdzicie, czy są już widoczne pierwsze oznaki wiosny, obejrzenie interesującego filmu (polecamy na przykład “Królową koszykówki” z naszej platformy filmowej „Szkoły twórczych praktyk”) lub po prostu luźniejsza lekcja skupiona na integracji, a nie realizacji bieżącego materiału.
✘ Nie
Nie stawiaj uczniów z Ukrainy w centrum. Niech będzie to dobry czas dla wszystkich. Odradzamy też aktywności takie jak słuchanie patriotycznych piosenek czy oficjalne przemówienia.
Dlaczego
Data 24 lutego nie jest datą historyczną taką jak np. 1 września. By wzajemnie się wspierać, warto tego dnia w szczególny sposób postawić na relacje oraz aktywności, które pomogą zmniejszyć napięcie. To szczególnie istotne, jeżeli w Twojej klasie są osoby, które w jakiś sposób doświadczyły wojny. Aktualna wiedza dotycząca radzenia sobie ze stresem i traumą mówi, iż jednym ze skutecznych sposobów jest odwrócenie uwagi od trudnych przeżyć (pozwala to odciążyć układ nerwowy i daje efekt uspokojenia).
4. Z refleksją podejdź do sytuacji, gdy uczniowie wywołają na lekcji ten temat
✓ Tak
Jeśli wiesz, iż w Twojej klasie nie ma uczniów, którzy są dotknięci traumą wojenną, a młodzi ludzie nawiążą do tego tematu, to warto się nim zająć. Na początek pozwól im na wyrażenie ich emocji związanych z wojną. Może będzie to punkt wyjścia do rozmowy o tym, iż w ujęciu ludzkim wojna nie ma wygranych? Po więcej wskazówek sięgnij do naszego wpisu „Jak rozmawiać z uczniami o wojnie, kiedy w klasie są osoby z Ukrainy, Rosji lub Białorusi?”. Zwróć jednak uwagę, iż powstał on kilka dni po wojnie, czyli w czasie, gdy w Polsce nie było jeszcze osób, które uciekły z zaatakowanych terenów.
✘Nie
Pamiętaj, iż nie zawsze warto omawiać ten temat. Unikaj tego wtedy, gdy w klasie są osoby, u których może on przywołać trudne wspomnienia. Sprawdź, czy rozmowa jest rzeczywiście związana z chęcią poznania faktów czy może jest prowokacją. Może nią być pytanie o zdarzenia historyczne, które w przeszłości dzieliły naród polski i ukraiński. Jak o nich rozmawiać, dowiesz się z webinarium Szkoły Edukacji.
Pamiętaj także, by w przypadku gdy w klasie pojawi się mowa nienawiści, zareagować krótko, stanowczo i jednoznacznie. W ten sposób dasz młodym ludziom sygnał, iż nie ma w niej miejsca na wyrażanie takich treści. jeżeli chcesz porozmawiać z uczniem, który je wypowiedział, zrób to na osobności i gdy emocje opadną.
W tym tekście nie wyczerpujemy tematu tego, jak postępować w klasie w kontekście wojny w Ukrainie i jej konsekwencji, a przedstawiamy jedynie kilka inspiracji.
Zachęcamy Cię do uważności, refleksji oraz do tego, by dostosowywać nasze wskazówki do sytuacji w Twojej klasie.
Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej:
- Weź udział w naszych bezpłatnych kursach, które organizujemy w programie „Razem w szkole. Polska-Ukraina”;
- Sięgnij do źródeł takich jak:
– Wskazówki „Jak uczyć w klasie, w której są uczniowie z doświadczeniem migracji?”
– Biblioteka materiałów Centrum Edukacji Obywatelskiej. Gdy przejdziesz na stronę zaznacz tag „wojna w Ukrainie”
– Model integracji szkoły, w której sa osoby z doświadczeniem migracji, który jest podstawą wszystkich naszych działań dla szkół, do których dołączyli uczniowie z Ukrainy
– Raport: Jakie są potrzeby i wyzwania szkół związane z napływem uczniów z Ukrainy?
– Zestawienie źródeł dot. pracy z uczniem z doświadczeniem migracyjnym
Tekst opracowali Katarzyna Leśniewska, Katarzyna Małek i Michał Tragarz z zespołu Centrum Edukacji Obywatelskiej.
