Dzień Nauczyciela: Jakimi nauczycielami lubuskie stoi i czym warto obdarować naszych belfrów?

Zdjęcie: Fot. shutterstock

14 października obchodzony jest Dzień Edukacji Narodowej – święto nauczycieli, wychowawców i pedagogów. Obchodzony jest w rocznicę powołania w 1773 r. Komisji Edukacji Narodowej – pierwszego w Europie ministerstwa oświaty – która zajęła się reformowaniem szkolnictwa w Polsce.

Komisja Edukacji Narodowej była pierwszym w świecie ministerstwem oświaty i o wiele lat wyprzedziła podobne rozwiązania w innych państwach. Powołał ją Sejm Rozbiorowy. 14 października 1773 r. przyjął opracowany przez Hugona Kołłątaja projekt „Komissyi nad edukacją młodzi szlacheckiej dozór mającej”.

Powołanie Komisji Edukacji Narodowej było – obok uchwalenia Konstytucji Trzeciego Maja – jednym z najważniejszych wydarzeń u schyłku Rzeczypospolitej Obojga Narodów, wpisywało się w ducha reform, który miał zaradzić jej upadkowi. Misja zreformowania systemu edukacji łączyła zwaśnione stronnictwa polityczne.

Podstawowym celem komisji było takie zreformowania nauczania „aby młódź nabyła na wiek dalszy potrzebne światła, które by ją kierowały w życiu prywatnym i w życiu publicznym do zupełnego wykonania, co powinien człowiek, chrześcijanin i obywatel, aby i sobie u drugim stał się pożytecznym”. Choć w nazwie komisji wskazano na „młodzież szlachecką”, zakładała ona dostęp do edukacji także dla zdolnych przedstawicieli innych stanów. Przepisy Komisji Edukacji Narodowej obejmowały również kształcenie kobiet.

Działała w latach 1773-1794. Stworzyła nowoczesną strukturę organizacyjną oświaty – od szkół elementarnych przez gimnazja aż do uczelni wyższych. Reforma objęła programy nauczania, do których wprowadzono elementy nauk przyrodniczych, historii i geografii Polski, naukę języka ojczystego i wychowanie obywatelskie.

Komisja powołała Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, które zajęło się przygotowywaniem podręczników. Zamawiano je u wybitnych uczonych polskich, a także tłumaczono najlepsze opracowania zagraniczne. Komisja uregulowała również podstawy prawne zawodu nauczycielskiego i stworzyła pierwsze szkoły kształcące pedagogów.

Zreorganizowane zostały też akademie: krakowska i wileńska. Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, przemianowany na Szkołę Główną Koronną, stał się nowoczesną uczelnią. Wysoką rangę zdobył uniwersytet wileński. Przemianowany na Szkołę Główną Wielkiego Księstwa Litewskiego stał się ważnym ośrodkiem nauk przyrodniczych i astronomii. Komisja zamierzała też powołać Królewski Uniwersytet w Warszawie – jego zalążkiem była utworzona w 1789 r. Szkoła Anatomii i Chirurgii.

Kres działaniom Komisji Edukacji Narodowej położyła utrata niepodległości Polski, ale wiele wprowadzonych przez nią rozwiązań miało kontynuację.

Dzień Edukacji Narodowej wprowadzono w 1982 r. w miejsce obchodzonego wcześniej Dnia Nauczyciela.

W artykule 74 ustawy Karta nauczyciela zapisano: „W dniu rocznicy utworzenia Komisji Edukacji Narodowej, 14 października każdego roku, obchodzony będzie Dzień Edukacji Narodowej. Dzień ten uznaje się za święto wszystkich pracowników oświaty i jest wolny od zajęć lekcyjnych”.

Dzień Edukacji Narodowej jest okazją do nagradzania wyróżniających się dla niej nauczycieli i pracowników niepedagogicznych. W tym dniu lub w dniach blisko tej daty tradycyjnie wręczane są nauczycielom odznaczenia państwowe i resortowe: krzyże zasługi, medale Komisji Edukacji Narodowej (najwyższe odznaczenie przyznawane przez ministra edukacji narodowej), medale za długoletnią służbę i nagrody za osiągnięcia dydaktyczno-wychowawcze. Przy okazji Dnia Edukacji Narodowej uroczyście nadawane są też honorowe tytuły profesora oświaty.

Idea obchodzenia w Polsce specjalnego święta nauczycieli sięga 1957 r. Wówczas, podczas Światowej Konferencji Nauczycielskiej w Warszawie, zaproponowano, aby 20 listopada stał się Międzynarodowym Dniem Karty Nauczyciela. Ostatecznie zwyciężyła propozycja uczczenia rocznicy powołania Komisji Edukacji Narodowej. Uchwalona w 1972 r. ustawa Karta praw i obowiązków nauczyciela wprowadziła Dzień Nauczyciela obchodzony właśnie 14 października.

Nauczyciele obchodzą swoje święto w różnych krajach w różnych dniach. Przykładowo na Tajwanie obchodzone jest ono 28 września w dniu urodzin Konfucjusza, a w Czechach i na Słowacji – 28 marca, czyli w dniu urodzin Jana Amosa Komeńskiego – XVII-wiecznego pedagoga, filozofa, reformatora i myśliciela protestanckiego, twórcy i propagatora jednolitego systemu powszechnego nauczania, który zalecał objęcie nauczaniem wszystkich, niezależnie od płci i stanu.

Niezależnie od tego 5 października obchodzony jest Światowy Dzień Nauczyciela (World Teacher’s Day). Międzynarodowe święto zostało proklamowane przez UNESCO w 1994 r. Dzień obchodzony jest dla upamiętnienia rocznicy podpisania 5 października w 1966 r. przez UNESCO i Światową Organizację Pracy „Rekomendacji w sprawie statusu nauczycieli”. Rekomendacja jest podstawowym dokumentem określającym zakres praw i obowiązków nauczycieli w skali globalnej.

W Polsce Światowy Dzień Nauczyciela obchodzony jest głównie przez nauczycieli akademickich, którzy uważają go za swoje święto.

Dalsza część tekstu pod grafikami

Dalsza część tekstu pod polecanym artykułem

84 proc. polskich nauczycieli to kobiety

W polskim systemie oświaty pracuje ponad 690,8 tys. nauczycieli. Zdecydowana większość z nich – 84 proc. wszystkich polskich nauczycieli to kobiety. Średnia wieku polskiej nauczycielki to 46 lat – wynika z danych udostępnionych PAP przez Ministerstwo Edukacji Narodowej.

Z danych MEN (stan na 10 października 2024 r.) w polskim systemie oświaty jest 690 821 nauczycielek i nauczycieli: nauczycielek jest 580 387, nauczycieli 110 434, co oznacza, iż zawód nauczycielski należy do zawodów sfeminizowanych – 84 proc. pracujących w tym zawodzie to kobiety, 16 proc. to mężczyźni.

Z danych przedstawionych przez MEN wiosną tego roku (był to stan na 30 września 2023 r.) wynikało, iż nauczycielki przedszkolne stanowiły ok. 98 proc. zatrudnionych w tym typie placówek, w szkołach podstawowych nauczycielki stanowiły 86 proc., w liceach ogólnokształcących – 72,35 proc., a w technikach – 65,5 proc.

Według najnowszych danych resortu średnia wieku polskiej nauczycielki to 46 lat, a nauczyciela 48 lat. Porównując dane te z danymi z lat ubiegłych wynika, iż średnia wieku nauczycieli systematycznie rośnie. W 2012 r. średni wiek polskiej nauczycielki wynosił 41,5 roku, a nauczyciela – blisko 43 lata.

Obecnie najstarszy polski czynny zawodowo nauczyciel ma 87 lat, a najmłodszy 21 lat.

Największą grupę nauczycieli stanowią nauczyciele dyplomowani, czyli na najwyższym stopniu awansu zawodowe – jest ich 373,8 tys., czyli 54 proc. Z kolei nauczycieli początkujących (stopień utworzony w 2022 r. z dwóch wcześniejszych: nauczyciela stażysty i nauczyciela kontraktowego) jest 170,3 tys., czyli 24,7 proc. Nauczycieli mianowanych (stopień pośredni między nauczycielem początkującym a dyplomowanym) jest 146,4 tys., czyli 21,2 proc. wszystkich nauczycieli.

Najwięcej nauczycieli – 54 proc. – pracuje w szkołach podstawowych. 22 proc. pracuje w szkołach ponadpodstawowych, 17 proc. pracuje w placówkach wychowania przedszkolnego, a 7 proc. w zespołach szkół i pozostałych placówkach oświatowych.

Dalsza część tekstu pod grafiką

Dalsza część tekstu pod polecanym artykułem

O prezentach na Dzień Nauczyciela: trzeba zachować rozsądek

Choć nie ma przepisów określających, co można, a czego nie można podarować nauczycielowi, zawsze trzeba zachować pewien rozsądek – wyjaśniła PAP rzeczniczka prasowa Ministra Sprawiedliwości Karolina Wasilewska. Odniosła się w ten sposób do wytycznych do standardów ochrony dzieci m.in. w szkole, mówiących, iż nie wolno przyjmować prezentów od dziecka.

Zgodnie z tzw. ustawą Kamilkową każda instytucja, z której usług korzystają dzieci, musiała wdrożyć tzw. standardy ochrony małoletnich. Mają one m.in. pomóc wcześniej dostrzegać sygnały, iż dziecku może dziać się krzywda lub przed tą krzywdą chronić. Wytyczne do standardów opublikował resort sprawiedliwości.

Zespół do spraw Ochrony Małoletnich w MS zaproponował w nich zasadę: „nie wolno przyjmować pieniędzy ani prezentów od dziecka, ani opiekunów dziecka, nie wolno wchodzić w relacje jakiejkolwiek zależności wobec dziecka lub opiekunów dziecka, które mogłyby prowadzić do oskarżeń o nierówne traktowanie bądź czerpanie korzyści majątkowych i innych”. Z kolei w wytycznych dla przedszkoli ministerstwo wskazało, iż „pracownikowi placówki nie wolno: przyjmować pieniędzy, prezentów od dziecka, rodzica, rodzica zastępczego, opiekuna prawnego dziecka”. Zaznaczono, iż zakaz ten nie ma zastosowania w przypadku kwiatów wręczanych z okazji świąt bądź innych uroczystości obchodzonych w placówce.

O te wytyczne, w kontekście Dnia Nauczyciela, PAP zapytała rzeczniczkę prasową Ministra Sprawiedliwości Karolinę Wasilewską. „Z całą pewnością ustawa Kamilka nie odnosi się do kwestii dawania prezentów nauczycielom” – zapewniła.

Przekazała, iż Zespół do spraw Ochrony Małoletnich przedstawił „pewne wskazówki, kierując się przede wszystkim etyką, ale to wyłącznie propozycja, którą można uwzględnić albo nie”. Dodała, iż wytyczne należy traktować jak sugestie, którymi można kierować się przy wprowadzaniu standardów, a każda instytucja, np. szkoła, musi dostosować je do swoich zadań i do środowiska, w jakim funkcjonuje.

Jednocześnie oceniła, iż standardy dotyczące kupowania prezentów powinny być w szkole ustalone, bo trudno wyobrazić sobie sytuację, w której dziecko daje nauczycielowi pieniądze i uznaje się, iż jest to w porządku.

– Myślę, iż dla wszystkich jest oczywistym, iż przyjmowanie pieniędzy czy indywidualnych prezentów – szczególnie drogich – od dzieci lub ich opiekunów jest i zawsze było nadużyciem zasad

– zaznaczyła Wasilewska.

Inną sprawą, jak dodała, jest wręczanie prezentów nauczycielom od całej klasy, np. z okazji Dnia Nauczyciela czy zakończenia roku szkolnego.

Dopytywana, jak pod względem prawnym wygląda podarowanie nauczycielowi droższego prezentu od całej klasy, zaznaczyła, iż chociaż nie ma też przepisów określających, co można, a czego nie można podarować, to „zawsze trzeba zachować pewien rozsądek”.

Ustawa o ochronie małoletnich została zmieniona na mocy nowelizacji z 28 lipca 2024 r. nazwanej ustawą Kamilką. Projekt ustawy powstał po tragicznej śmierci ośmioletniego Kamilka z Częstochowy zakatowanego przez ojczyma.

Głównym celem noweli było wzmocnienie systemowej ochrony dzieci przed skrzywdzeniem. Zmienione przepisy weszły w życie 15 lutego br. Od tego czasu osoby podejmujące pracę w placówkach związanych z wymienioną w ustawie działalnością z dziećmi muszą przedstawiać zaświadczenie o niekaralności z Krajowego Rejestru Karnego.

Natomiast 15 sierpnia zaczęły obowiązywać wymagania dotyczące tzw. standardów ochrony małoletnich – zdaniem ekspertów to jeden z najważniejszych elementów ustawy. Mają pomóc wcześniej dostrzegać niepokojące sygnały świadczące o tym, iż dziecku może dziać się krzywda i na nie reagować. Muszą je wprowadzić wszystkie instytucje, z których usług korzystają dzieci, m.in. placówki oświatowe (szkoły, przedszkola), opiekuńcze, wychowawcze, religijne, artystyczne, medyczne, rekreacyjne, sportowe, związane z rozwijaniem zainteresowań.

Dalsza część tekstu pod polecanym artykułem

Poszukiwani psychologowie, nauczyciele wspomagający oraz przedszkolni i angliści

Psycholog, nauczyciel wspomagający kształcenie uczniów z niepełnosprawnościami, nauczyciel wychowania przedszkolnego i nauczyciel języka angielskiego – to dla nich jest najwięcej ofert pracy. Najwięcej wolnych stanowisk pracy dla nauczycieli jest w woj. mazowieckim – podało MEN.

Z danych Ministerstwa Edukacji Narodowej (według stanu na dzień 7 października 2024 r.) udostępnionych PAP w całym kraju liczba wolnych stanowisk pracy dla nauczycieli w szkołach i placówkach systemu oświaty wynosi 5879, co przekłada się na 3761,24 etatów.

Oferty stanowisk pracy skierowane są najczęściej do nauczycieli psychologów (15 proc. z ogółu wszystkich wolnych stanowisk), nauczycieli wspomagających kształcenie uczniów z niepełnosprawnościami (14 proc.), nauczycieli wychowania przedszkolnego (14 proc.) oraz nauczycieli języka angielskiego (5 proc.).

Najwięcej wolnych stanowisk pracy jest w woj. mazowieckim (1225), woj. małopolskim (791), woj. śląskim (591), woj. dolnośląskim (537) i woj. wielkopolskim (522).

Wśród miast na prawach powiatu, najwięcej wolnych stanowisk dla nauczycieli odnotowano w Warszawie (576), w Krakowie (302), Wrocławiu (230), Łodzi (143) i Poznaniu (102).

Z ogólnodostępnej bazy ofert pracy prowadzonej przez kuratoria oświaty (według stanu na 11 października 2024 r.) wynika, iż w woj. mazowieckim jest 1506 ofert. Dotyczą one zarówno nauczycieli, jak i pracowników niepedagogicznych (np. pomocy nauczyciela, sprzątaczki czy woźnego). Wśród nich są zarówno oferty na cały etat, jak i takie, gdzie nauczycielowi danej specjalności szkoła lub placówka oferuje tylko kilka godzin w tygodniu (np. jedno z liceów poszukuje nauczyciela polskiego do prowadzenia zajęć z uczniem w ramach zindywidualizowanej ścieżki edukacyjnej na terenie szkoły w wymiarze dwóch godzin tygodniowo). 653 oferty pracy w woj. mazowieckim dotyczy wakatów, 131 to oferty pracy na zastępstwo.

1214 oferty pracy to oferty ze szkół lub placówek publicznych, a 289 z niepublicznych. Wśród ofert pracy m.in. 645 dotyczy pracy w szkołach podstawowych, 117 – w liceach ogólnokształcących, 5 – w technikum, 435 – w przedszkolach, zespołach przedszkolnych i punktach przedszkolnych.

784 oferty pracy w województwie mazowieckim skierowane są do nauczycieli konkretnego przedmiotu lub zająć. 201 ofert pracy jest dla nauczycieli wychowania przedszkolnego, 91 – języka angielskiego, 74 – matematyki, 60 – języka polskiego, 51 – edukacji wczesnoszkolnej, 18 – fizyki, 16 – geografii, 16 – wychowania fizycznego, 15 – chemii, 14 – informatyki, 13 – biologii, 13 – języka niemieckiego, 13 – religii, 9 – historii, 9 – edukacji dla bezpieczeństwa, 8 – języka hiszpańskiego, 5 – przedmiotu biznes i zarządzanie, 5 – etyki, 4 – języka polskiego dla obcokrajowców, 2 – języka francuskiego, 1 – języka włoskiego. 113 ofert pracy skierowanych jest do psychologów, 243 do pedagogów, 107 do pedagogów specjalnych, 53 do logopedów. 73 oferty to oferty o pracy dla wychowawcy (np. w świetlicy szkolnej, internacie, młodzieżowym ośrodku socjoterapii).

Z danych MEN wynika (według stanu na 10 października 2024 r.), iż we wszystkich szkołach i placówkach oświatowych zatrudnionych jest 690,8 tys. nauczycieli.