W Dniu Edukacji Narodowej, który przypada w Polsce 14 października, przyglądamy się zawodowi nauczyciela.
W polskim systemie oświaty pracuje 707,6 tys. nauczycieli - wynika z danych Ministerstwa Edukacji Narodowej. Najwięcej etatów nauczycielskich jest w szkołach podstawowych - 305 973,39. W zespołach szkół i placówek jest 250 388,31 etatów, w wychowaniu przedszkolnym - 93 481,15, w szkołach ponadpodstawowych - 51 465,97, w poradniach psychologiczno-pedagogicznych - 9130,11, w szkołach artystycznych - 7228,15, a w placówkach oświatowych - 7681,82.
Nauczycielek jest 594 888, nauczycieli 112 767, co oznacza, iż zawód nauczycielski należy do zawodów sfeminizowanych - 84 proc. pracujących w tym zawodzie to kobiety, blisko 16 proc. to mężczyźni.
Średnia wieku polskiego nauczyciela to 46,3 lat: kobiet - 45,9 lat, mężczyzn - blisko 48,2 lat. Porównując dane te z danymi z lat ubiegłych wynika, iż średnia wieku nauczycieli systematycznie rośnie. W 2012 r. średni wiek polskiej nauczycielki wynosił 41,5 roku, a nauczyciela - blisko 43 lata.
Obecnie najmłodszy polski nauczyciel ma 19 lat i uczy fortepianu w szkole muzycznej I stopnia. Najstarszy ma 88 lat i też uczy fortepianu w szkole muzycznej I stopnia.
Największą grupę nauczycieli stanowią nauczyciele dyplomowani, czyli na najwyższym stopniu awansu zawodowe - jest ich 378 284 (etatów 398 308,43), czyli 54,91 proc. Z kolei nauczycieli początkujących (stopień utworzony w 2022 r. z dwóch wcześniejszych: nauczyciela stażysty i nauczyciela kontraktowego) jest 179 728 (etatów 173 231,4), co stanowi 23,8 proc. ogółu. Nauczycieli mianowanych (stopień pośredni między nauczycielem początkującym a dyplomowanym) jest 149 643 (etatów 153 809,07), czyli 21,2 proc. wszystkich nauczycieli.
Stopień naukowy, stopień magistra, studia II stopnia ma 669 822 nauczycieli, czyli 94,6 proc. Studia zawodowe lub studia I stopnia ma 37 833 nauczycieli, czyli 5,3 proc.
„Misji i pasji nie da się wsadzić do garnka”
Według Nauczyciela Roku 2023 Radosława Potraca z Warszawy największymi bolączkami tego zawodu jest to, iż jest coraz mniej młodych osób chętnych do pracy w zawodzie i zmęczenie kolejnymi reformami.
Jak mówi, nauczyciele chcą rozwijać młodych ludzi, uczyć ich i zachęcać do działania, ale czują, iż cały czas „rzucane są im kłody pod nogi”.
– Nauczyciele wciąż czują się, i to jest takie poczucie chyba większości, przede wszystkim zmęczeni nadmiarem obowiązków, tym, iż muszą o wszystko zadbać adekwatnie sami, tym, iż kiedy ktoś wymyśla nowe pomysły i tak dalej, to nie zapraszaj się do tych rozmów z nauczycieli. Nauczyciele są podzieleni poborami. To spowoduje, iż pewnych rzeczy się nie chce – tłumaczy Radosław Potrac.
Nauczyciel i pedagog specjalny w Zespole Szkół STO na Bemowie, w SP nr 24 i LO 99 dodaje, iż aby być dobrym i wydajnym nauczycielem, nie wystarczy samo powołanie.
– Misji i pasji nie da się wsadzić do garnka, nie da się nakarmić dzieci, nie da się zorganizaować czasu dla rodziny. Człowiek, który jest w permanentnym stresie, człowiek, który wciąż jest na standby'u, człowiek, który cały czas coś ma do zrobienia, nie ma czasu w to, żeby usiąść i odpocząć, nie będzie człowiekiem produktywnym – wyjaśnia.
Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w Warszawie na Mazowszu w szkołach i uczelniach wyższych pracuje ponad 96 tysięcy nauczycieli, a w samej stolicy ponad 43 tysiące. Przeciętne wynagrodzenie na Mazowszu tych osób to prawie 8700 zł brutto, a w Warszawie niemal 9300 zł brutto.
Nasza reporterka Beata Głozak zapytała nauczycieli z Siedlec, co w ich pracy daje im największą satysfakcję. Jak usłyszała, to młodzież i jej sukcesy.
Czego im zatem życzyć? Przede wszystkim wytrwałości i cierpliwości.
Dzień Edukacji Narodowej uznawany jest świętem wszystkich pracowników oświaty.
Dzień Edukacji Narodowej – dlaczego 14 października?
Obchodzony jest 14 października, na pamiątkę rocznicy utworzenia w 1773 roku Komisji Edukacji Narodowej.
Komisja Edukacji Narodowej była pierwszym w świecie ministerstwem oświaty i o wiele lat wyprzedziła podobne rozwiązania w innych państwach. Powołał ją Sejm Rozbiorowy. 14 października 1773 r. przyjął opracowany przez Hugona Kołłątaja projekt "Komissyi nad edukacją młodzi szlacheckiej dozór mającej".
Powołanie Komisji Edukacji Narodowej było – obok uchwalenia Konstytucji Trzeciego Maja – jednym z najważniejszych wydarzeń u schyłku Rzeczypospolitej Obojga Narodów, wpisywało się w ducha reform, który miał zaradzić jej upadkowi. Misja zreformowania systemu edukacji łączyła zwaśnione stronnictwa polityczne.
Podstawowym celem komisji było takie zreformowania nauczania „aby młódź nabyła na wiek dalszy potrzebne światła, które by ją kierowały w życiu prywatnym i w życiu publicznym do zupełnego wykonania, co powinien człowiek, chrześcijanin i obywatel, aby i sobie u drugim stał się pożytecznym". Choć w nazwie komisji wskazano na „młodzież szlachecką", zakładała ona dostęp do edukacji także dla zdolnych przedstawicieli innych stanów. Przepisy Komisji Edukacji Narodowej obejmowały również kształcenie kobiet.
Działała w latach 1773-1794. Stworzyła nowoczesną strukturę organizacyjną oświaty – od szkół elementarnych przez gimnazja aż do uczelni wyższych. Reforma objęła programy nauczania, do których wprowadzono elementy nauk przyrodniczych, historii i geografii Polski, naukę języka ojczystego i wychowanie obywatelskie.
Komisja powołała Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, które zajęło się przygotowywaniem podręczników. Zamawiano je u wybitnych uczonych polskich, a także tłumaczono najlepsze opracowania zagraniczne. Komisja uregulowała również podstawy prawne zawodu nauczycielskiego i stworzyła pierwsze szkoły kształcące pedagogów.
Zreorganizowane zostały też akademie: krakowska i wileńska. Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, przemianowany na Szkołę Główną Koronną, stał się nowoczesną uczelnią. Wysoką rangę zdobył uniwersytet wileński. Przemianowany na Szkołę Główną Wielkiego Księstwa Litewskiego stał się ważnym ośrodkiem nauk przyrodniczych i astronomii. Komisja zamierzała też powołać Królewski Uniwersytet w Warszawie – jego zalążkiem była utworzona w 1789 r. Szkoła Anatomii i Chirurgii.
Kres działaniom Komisji Edukacji Narodowej położyła utrata niepodległości Polski, ale wiele wprowadzonych przez nią rozwiązań miało kontynuację.
Od kiedy obchodzimy Dzień Edukacji Narodowej?
Dzień Edukacji Narodowej wprowadzono w 1982 r. w miejsce obchodzonego wcześniej Dnia Nauczyciela.
W artykule 74. ustawy Karta nauczyciela zapisano: „W dniu rocznicy utworzenia Komisji Edukacji Narodowej, 14 października każdego roku, obchodzony będzie Dzień Edukacji Narodowej. Dzień ten uznaje się za święto wszystkich pracowników oświaty i jest wolny od zajęć lekcyjnych.
Dzień Edukacji Narodowej jest okazją do nagradzania wyróżniających się dla niej nauczycieli i pracowników niepedagogicznych. W tym dniu lub w dniach blisko tej daty tradycyjnie wręczane są nauczycielom odznaczenia państwowe i resortowe: krzyże zasługi, medale Komisji Edukacji Narodowej (najwyższe odznaczenie przyznawane przez ministra edukacji narodowej), medale za długoletnią służbę i nagrody za osiągnięcia dydaktyczno-wychowawcze. Przy okazji Dnia Edukacji Narodowej uroczyście nadawane są też honorowe tytuły profesora oświaty.
Idea obchodzenia w Polsce specjalnego święta nauczycieli sięga 1957 r. Wówczas, podczas Światowej Konferencji Nauczycielskiej w Warszawie, zaproponowano, aby 20 listopada stał się Międzynarodowym Dniem Karty Nauczyciela. Ostatecznie zwyciężyła propozycja uczczenia rocznicy powołania Komisji Edukacji Narodowej. Uchwalona w 1972 r. ustawa Karta praw i obowiązków nauczyciela wprowadziła Dzień Nauczyciela obchodzony właśnie 14 października.
Nauczyciele obchodzą swoje święto w różnych krajach w różnych dniach. Przykładowo na Tajwanie obchodzone jest ono 28 września w dniu urodzin Konfucjusza, a w Czechach i na Słowacji – 28 marca, czyli w dniu urodzin Jana Amosa Komeńskiego – XVII-wiecznego pedagoga, filozofa, reformatora i myśliciela protestanckiego, twórcy i propagatora jednolitego systemu powszechnego nauczania, który zalecał objęcie nauczaniem wszystkich, niezależnie od płci i stanu.
Niezależnie od tego 5 października obchodzony jest Światowy Dzień Nauczyciela (World Teacher's Day). Międzynarodowe święto zostało proklamowane przez UNESCO w 1994 r. Dzień obchodzony jest dla upamiętnienia rocznicy podpisania 5 października w 1966 r. przez UNESCO i Światową Organizację Pracy "Rekomendacji w sprawie statusu nauczycieli". Rekomendacja jest podstawowym dokumentem określającym zakres praw i obowiązków nauczycieli w skali globalnej.
W Polsce Światowy Dzień Nauczyciela obchodzony jest głównie przez nauczycieli akademickich, którzy uważają go za swoje święto.
