Edukacja on-line a higiena cyfrowa i relacje szkolne

Sygnalizują to wyniki przeprowadzonego w maju i czerwcu 2020 roku badania „Zdalne nauczanie a adaptacja do warunków społecznych w czasie epidemii koronawirusa” (Ptaszek i in., 2020).

Z przeprowadzonych analiz wypowiedzi uczniów wynika, że:

• 67% z nich przyznało, iż często lub bardzo często korzysta z narzędzi ekranowych tuż przed spaniem,
• 63% pozostawało w ciągłej gotowości do odbierania połączeń i powiadomień,
• 57% miało dość siedzenia przy komputerze,
• 51% czuło przeładowanie informacjami,
• 35% odczuwało rozdrażnienie z powodu ciągłego używania Internetu i mediów elektronicznych,
• 34% było niewyspanych z powodu ich używania,
• 34% miało problem z koncentracją z powodu korzystania z Internetu i narzędzi ekranowych.

W grupie badanych nauczycieli uzyskane wskaźniki były wyższe i wyglądały następująco:

• 61% nauczycieli przyznało, iż często lub bardzo często korzysta z narzędzi ekranowych tuż przed snem,
• 87% pozostawało w ciągłej gotowości do odbierania połączeń i powiadomień,
• 85% miało dość siedzenia przy komputerze,
• 77% czuło przeładowanie informacjami,
• 67% odczuwało rozdrażnienie z powodu ciągłego używania Internetu i mediów elektronicznych,
• 49% było niewyspanych z powodu ich używania,
• 45% miało problem z koncentracją z powodu korzystania z Internetu i narzędzi ekranowych.

Higiena cyfrowa dotyczy również zachowań podejmowanych w trakcie prowadzenia zajęć on-line, które skutecznie rozpraszają uwagę. Zachowania te są przede wszystkim udziałem uczniów. W przeprowadzonym badaniu dotyczyły dwóch kwestii: korzystania podczas zajęć on-line z portali społecznościowych, grania w gry, przeglądania Internetu do celów prywatnych, pisania do kogoś bez związku z lekcjami oraz używania telefona podczas e-lekcji do podejmowania aktywności niezwiązanej z zajęciami. Pierwszą aktywność podejmowało 28% uczniów i 8% nauczycieli, drugą – 28% uczniów i 6% nauczycieli.

Wymienione zachowania wpływają negatywnie na koncentrację uczniów w trakcie e-lekcji, prowadzą do przeciążenia i utrudniają opanowanie materiału w trudniejszych niż dotychczas warunkach. Tymczasem odpowiedni poziom koncentracji jest podstawowym warunkiem, aby uczniowie przyswoili sobie treści przekazywane im podczas zdalnej nauki, szybciej przechodzili od jednej do drugiej partii materiału. Nie wspominając już o tym, iż odpowiedni poziom koncentracji pozwala im również zaoszczędzić czas, który poświęcają na naukę.

Sfera relacji

Obszarem zainteresowania badania „Zdalne nauczanie a adaptacja do warunków społecznych w czasie epidemii koronawirusa” stał się także wpływ e-nauczania na relacje w środowisku szkolnym. W kontekście szkoły najważniejszymi, które wpływają na klimat społeczny tej instytucji, są relacje nauczyciel−uczeń i relacje rówieśnicze. W czasie lockdownu można się było spodziewać w nich zakłóceń, co potwierdza przywołane badanie: więcej respondentów wskazywało na pogorszenie się tych relacji w porównaniu do czasu sprzed pandemii.

W odniesieniu do relacji rówieśniczych 50% młodych ludzi stwierdziło, iż przed pandemią były one trochę lub dużo lepsze. Jednocześnie 39% nie zauważyło zmian w tym obszarze. Z kolei blisko 5% respondentów oceniło, iż przed pandemią ich relacje z rówieśnikami były gorsze. Czym mogło być to spowodowane? Badacze przypuszczają, iż „są to uczniowie, którzy w zapośredniczonej komunikacji mniej odczuwają nieśmiałość lub przestali w wyniku izolacji doświadczać przemocy rówieśniczej”.

W zakresie oceny jakości relacji z wychowawcą/wychowawczynią większość badanych uczniów (62%) nie zauważa zmian w porównaniu do czasu sprzed zamknięcia szkoły. Jednocześnie około 23% młodych ludzi stwierdza, iż relacje te były lepsze przed pandemią. Podobnie jak w przypadku relacji rówieśniczych, 4% badanych oceniło, iż relacje z wychowawcą/wychowawczynią przed pandemią były gorsze niż obecnie.

Zamiast podsumowania

Szkoła, realizując edukację w formie zdalnej, stanęła przed nowym i trudnym wyzwaniem zapewnienia dzieciom odpowiednich warunków do nauki i rozwoju. Aby mogło ono zostać w pełni zrealizowane, wymaga uwzględnienia potrzeb jej odbiorców. Wśród obszarów, które wymagają szczególnej uwagi i troski, są dobrostan psychiczny i fizyczny uczniów i nauczycieli oraz relacje między nimi. Z uwagi na charakter edukacji nie można zapominać również o adekwatnym korzystaniu przez uczniów i nauczycieli z nowych technologii informacyjno-komunikacyjnych (dbałość o tzw. higienę cyfrową).

Na koniec warto oddać głos uczniom. Ich wypowiedzi najlepiej oddadzą to, co czują i myślą:

Krzysztof (14 lat)

„Brakuje mi przegadanych przerw. Powinienem mieć inny komputer. Zmieniło się moje samopoczucie, relacje z przyjaciółmi uległy pogorszeniu, a mój stan fizyczny również znacząco się pogorszył. Przeszkadza mi ilość prac zadawanych przez nauczycieli i nie mam pojęcia, co miałoby mi się podobać w zdalnej edukacji. Wolałbym uczyć się w szkole, a po powrocie do niej nie dodawałbym do lekcji niczego ze zdalnego nauczania”.

Magdalena (17 lat)
„Tęsknię za normalnym życiem, ponieważ jestem niezwykle zmęczona tą całą sytuacją. Jestem przeciążona, zestresowana oraz żyję w ciągłym lęku i chciałabym już mieć normalną ilość zadań, bo w tej chwili nie potrafię sobie poradzić. Moim zdaniem trzeba pomyśleć o mniejszej liczbie zadawanych prac przez nauczycieli, ponieważ nie mają na uwadze naszych problemów. Dla nich najważniejsze są oceny, a o prywatnych sprawach typu problemy w domu, problemy psychiczne, oceny oraz braki zadań chcą rozmawiać na forum klasy, co w moim odczuciu jest upokarzające (…)”.

Patryk (14 lat)
„Chciałbym znowu spotykać moich przyjaciół. Tęsknię za ciekawszą interakcją na lekcjach, za spotykaniem się po nich, za wyzwaniami społecznymi, jakie mi dawała szkoła, i za wysiłkiem fizycznym. Nie widzę w nauczaniu zdalnym żadnych problemów, widzę je w sobie. Zmieniły się moje stare relacje z przyjaciółmi, poznałem nowych. Zmieniła się moja chęć do nauki i do wszystkiego. Nie chce mi się uczyć, nie mam chęci do życia. Mam wrażenie, iż to wszystko na nic, jakieś rozpraszacze, mam zły humor i złe myśli. Nie podoba mi się w e-lekcjach nic a nic i zamiast uczyć się w ten sposób, chciałbym rozmawiać z moimi nowymi lub starymi przyjaciółmi, rozwijać moje pasje (rysunek czy animacja) (…)”.