Dekady upokorzeń, biedy i wykluczenia – Międzynarodowy Dzień Romów to nie tylko święto, ale również wezwanie do działania.
8 kwietnia, w Międzynarodowy Dzień Romów, przedstawiciele Komisji Europejskiej — wiceprzewodnicząca wykonawcza Roxana Mînzatu, komisarz Hadja Lahbib oraz komisarz Marta Kos — we wspólnym oświadczeniu przypomnieli, iż Romowie od ponad siedmiu stuleci są nieodłączną częścią europejskiego krajobrazu kulturowego. Mimo to wciąż zmagają się z dyskryminacją i wykluczeniem, które zaprzeczają podstawowym wartościom Unii Europejskiej.
12 mln ludzi, których wciąż nie słyszymy
Społeczność romska to największa mniejszość etniczna na kontynencie. Liczy od 10 do 12 mln osób, z czego aż 6 mln to obywatele państw Unii. A jednak ich rzeczywistość często odbiega od europejskich ideałów.
Choć Unia opiera się na zasadach równości i praw człowieka, Romowie wciąż nie korzystają z tych praw w pełni. Przeszkody? Uprzedzenia, systemowe wykluczenie, brak dostępu do podstawowych usług i dóbr, jak czysta woda czy odpowiednie odżywianie.
Różnice między społecznością romską a resztą obywateli UE są widoczne na wielu płaszczyznach — od edukacji po rynek pracy, od warunków mieszkaniowych po opiekę zdrowotną. Aż 80 proc. Romów w UE jest zagrożonych ubóstwem. To dramatyczny kontrast w porównaniu z ogólnounijnym poziomem wynoszącym 17 proc.
Plan na dekadę — czy wystarczy?
W odpowiedzi na te nierówności Komisja Europejska w 2020 r. zaprezentowała nową strategię: EU Roma Strategic Framework 2030. To dokument, który określa jasne cele dla państw członkowskich oraz państw kandydujących.
Zakłada m.in. zmniejszenie różnicy w poziomie ubóstwa między Romami a pozostałymi obywatelami, redukcję ubóstwa mieszkaniowego o co najmniej jedną trzecią oraz walkę z segregacją edukacyjną romskich dzieci.
Choć działania te wykraczają poza granice Unii i obejmują również Bałkany Zachodnie oraz Turcję, powodzenie strategii zależy od determinacji państw. Komisja apeluje do rządów, by przyspieszyły wdrażanie krajowych planów integracyjnych. Bez realnego zaangażowania, bez konkretnych działań i finansowania, strategia pozostanie tylko zbiorem dobrych intencji.
Edukacja, zdrowie, praca – romska codzienność
Pomimo wysiłków i finansowania — m.in. z Europejskiego Funduszu Społecznego Plus (ESF+), Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (ERDF) czy Funduszu Rozwoju Obszarów Wiejskich (EAFRD) — różnice między Romami a resztą społeczeństwa pozostają ogromne.
Nadal wiele romskich dzieci uczy się w osobnych klasach lub szkołach. Wciąż brakuje odpowiednich warunków mieszkaniowych. Dostęp do opieki zdrowotnej pozostaje ograniczony, a na rynku pracy dominuje marginalizacja.
Unia wzywa do intensyfikacji działań, ale jednocześnie przypomina, iż w zmianie muszą wziąć udział sami Romowie. Ich reprezentacja w życiu publicznym, politycznym i społecznym wciąż jest znikoma. A przecież nikt lepiej nie zna wyzwań społeczności romskiej niż jej członkowie.
Zbrodnia zapomniana, pamięć odświeżona
Wśród działań wspieranych przez Komisję znalazły się także projekty historyczne i edukacyjne. Poprzez program Citizens, Equality, Rights and Values (CERV) finansowane są m.in. inicjatywy na rzecz upamiętnienia ofiar Holokaustu romskiego, walki z antycyganizmem oraz współpracy z romskimi organizacjami społecznymi.
Projekty takie jak ROMACT, EQUIROM czy RomaMemory to próba przywrócenia godności i historii tej społeczności.
Organizowane rokrocznie wydarzenia, jak Roma Week w Parlamencie Europejskim, również wpisują się w ten nurt. W tym roku odbywał się on po raz ósmy – między 7 a 10 kwietnia – jako symboliczny wyraz wsparcia dla Romów, ale i przypomnienie o niedokończonej pracy.
Ukraina, Bałkany, Turcja – Romowie poza Unią
Społeczność romska nie kończy się na granicach Unii. Około 4 mln Romów mieszka w państwach aspirujących do członkostwa, takich jak Serbia, Albania, Macedonia Północna czy Turcja. W samej Ukrainie, według danych Światowej Unii Romów i Rady Europy, żyje ich około 400 tys.
Komisja Europejska nie pomija ich w swoich działaniach — projekt Roma integration phase III ma pomóc rządom tych państw dostosować ich strategie do unijnego modelu i przyspieszyć proces integracji.
Tyle iż wdrażanie strategii to proces długotrwały i wymagający nie tylko środków finansowych, ale przede wszystkim politycznej woli i społecznej zmiany. Walka z antycyganizmem — głęboko zakorzenionym w wielu społeczeństwach — wymaga odwagi, edukacji i nieustępliwości.
Międzynarodowy Dzień Romów — więcej niż symbol
Dzień 8 kwietnia upamiętnia pierwszy Światowy Kongres Romów, który odbył się w 1971 r. To właśnie wtedy zdefiniowano wspólną tożsamość romską w oparciu o język, historię i kulturę. Data ta stała się symbolem jedności i dumy, ale także przypomnieniem o potrzebie działań.
Dziś, ponad 50 lat później, Romowie przez cały czas czekają na pełną równość. Komisja Europejska nie ma złudzeń: droga do tego celu wciąż jest długa.
Ale każdy krok naprzód – każda szkoła otwarta na romskie dzieci, każda strategia wdrożona z myślą o ich potrzebach, każdy projekt społeczny czy kulturalny – przybliża nas do Europy, która naprawdę jest wspólna dla wszystkich.
