108 tytułów, które mają wychować nowe pokolenie czytelników
W marcu 2025 roku ruszyły prace nad nową podstawą programową dla przedszkoli i szkół podstawowych. Eksperci z IBE PIB zakończyli właśnie swoją część i przekazali projekty do Ministerstwa Edukacji Narodowej.
Lista lektur robi wrażenie, bo to aż 108 pozycji dla klas IV–VIII. A wśród nich cała literacka huśtawka: od "Biblii" i mitów greckich po "Harry’ego Pottera" i "Percy Jacksona".
I właśnie to zestawienie mnie najbardziej fascynuje – uczniowie mają z jednej strony wkuwać "Inwokację" Mickiewicza, a z drugiej mogą zanurzyć się w świecie magii, fantasy czy literatury młodzieżowej, która naprawdę trafia do ich wrażliwości.
Klasy IV–VI: mniej patosu, więcej życia
Propozycja dla młodszych klas brzmi sensownie. Uczniowie mają w każdym roku przeczytać co najmniej cztery dłuższe książki, wybierane wspólnie z nauczycielem. W końcu – wybierane wspólnie! Już samo to może być prawdziwą ewolucją.
W centrum mają się znaleźć tematy bliskie dzieciakom: rodzina, przyjaźń, emocje, natura, różnorodność. Do tego klasyka w wersji podstawowej – fragmenty Biblii (stworzenie świata, przypowieść o synu marnotrawnym), mity greckie, legendy, bajki i obowiązkowe utwory patriotyczne.
Z perspektywy dorosłego brzmi to niepozornie, ale pamiętam siebie z podstawówki. Gdybym mogła wtedy wybrać z nauczycielem książkę, zamiast dostawać listę "do odhaczenia", pewnie dużo szybciej odkryłabym, iż literatura może być moją pasją, a nie
tylko zadaniem domowym.
Klasy VII–VIII: klasyka wciąż żywa, ale w nowym towarzystwie
Dla starszych uczniów lista to już konkret. Mickiewicz, Słowacki, Kochanowski, czyli bez zaskoczeń. Do tego "Kamienie na szaniec" Kamińskiego, "Balladyna", nowela Prusa albo Sienkiewicza.
Brzmi jak powtórka z rozrywki, ale jest też powiew świeżości: Mrożek, Ida Fink, a do tego – obowiązek sięgania po literaturę gatunkową. Fantasy, kryminał, science fiction – wreszcie oficjalnie uznane za literaturę, a nie "bajki do czytania po lekcjach".
To istotny sygnał: szkoła powoli uznaje, iż kultura młodzieżowa to nie wróg, a narzędzie.
Wielkie nazwiska i popkulturowe hity
Lista dodatkowych propozycji aż kipi od różnorodności. Poeci – od Tuwima, przez Konopnicką, aż po Szymborską i Różewicza. Klasyka młodzieżowa – "Mały Książę", "Opowieść wigilijna", "Ania z Zielonego Wzgórza", "Kubuś Puchatek".
Do tego literatura faktu: reportaże Magdaleny Grzebałkowskiej czy Justyny Sucheckiej, filozoficzne miniatury Kołakowskiego, a choćby "Young Power" o młodych, którzy zmieniają świat.
Patrzę na tę listę i myślę: jeżeli szkoła naprawdę to zrealizuje, uczniowie dostaną wreszcie paletę tak szeroką, iż każdy znajdzie coś dla siebie.
I tu pojawia się zasadniczy problem. Każdy z nas pamięta, jak wyglądało "przerabianie lektur": notatki, pytania na klasówkę, streszczenia ściągane z internetu. choćby najpiękniejszy tekst można znienawidzić, jeżeli zostanie sprowadzony do tabelki i planu wydarzeń.
W dniach 18 i 19 września odbędzie się wysłuchanie publiczne. Potem MEN zbierze opinie, przeprowadzi konsultacje i przygotuje rozporządzenie. Nowa podstawa programowa wejdzie w życie 1 września 2026 r. – na razie w przedszkolach i w klasach I oraz IV podstawówki.
Czasu niby sporo, ale znam polską szkołę – zderzenie teorii z praktyką bywa bolesne.
A oto przykładowe teksty do omówienia w klasach IV–VIII
Teksty narracyjne i dramatyczne, np.:
1) Adam Bahdaj, "Do przerwy 0:1" lub inna powieść.
2) Justyna Bednarek, "Dom numer 5".
3) Paweł Beręsewicz, "Wszystkie lajki Marczuka", "Szeptane" lub inna powieść.
4) Miron Białoszewski, "Pamiętnik z powstania warszawskiego" (fragmenty).
5) Karol Olgierd Borchardt, "Znaczy Kapitan".
6) Frances Hodgson Burnett, "Tajemniczy ogród" lub inna powieść.
7) Lewis Carroll, "Alicja w Krainie Czarów".
8) Marine Carteron, wybrana powieść z serii "Podpalacze książek".
9) Joanna Chmielewska, "Nawiedzony dom", "Zwyczajne życie".
10) Agatha Christie, wybrana powieść kryminalna.
11) Carlo Collodi, "Pinokio".
12) Sarah Crossan, "Kasieńka", "My dwie, my trzy, my cztery", "Tippi i ja", "Kończy się czas".
13) Charles Dickens, "Opowieść wigilijna".
14) Lloyd Cassel Douglas, "Wielki Rybak".
15) Jacek Dukaj, "Wroniec".
16) Aleksander Dumas, "Trzej muszkieterowie".
17) Michael Ende, Momo, "Niekończąca się historia".
18) John Flanagan, wybrana powieść z cyklu "Zwiadowcy".
19) Aleksander Fredro, "Zemsta", "Śluby panieńskie".
20) Olaf Fritsche, "Skarb Troi".
21) Ernest Hemingway, "Stary człowiek i morze".
22) Roksana Jędrzejewska-Wróbel, "Stan splątania".
23) Grzegorz Kasdepke, wybrana powieść.
24) Jacqueline Kelly, "Ewolucja według Calpurnii Tate".
25) Emilia Kiereś, "Rzeka".
26) Joseph Rudyard Kipling, "Księga dżungli".
27) Nancy H. Kleinbaum, "Stowarzyszenie umarłych poetów".
28) Janusz Korczak, "Król Maciuś Pierwszy", "Bankructwo małego Dżeka".
29) Rafał Kosik, "Felix, Net i Nika" oraz "Gang Niewidzialnych Ludzi".
30) Barbara Kosmowska, "Pozłacana rybka".
31) Zofia Kossak-Szczucka, "Topsy i Lupus", wybrane opowiadanie z tomu "Bursztyny".
32) Marcin Kozioł, "Skrzynia Władcy Piorunów".
33) Alice Kuipers, "Najgorsza rzecz, jaką zrobił"a, "Życie na drzwiach lodówki. Powieść w notatkach".
34) Selma Lagerlöf, "Cudowna podróż".
35) Ursula K. Le Guin, "Czarnoksiężnik z Archipelagu".
36) Stanisław Lem, Cyberiada, "Bajki robotów".
37) Bolesław Leśmian, "Klechdy sezamowe".
38) Clive Staples Lewis, wybrana powieść z cyklu "Opowieści z Narnii".
39) Astrid Lindgren, "Bracia Lwie Serce", "Ronja, córka zbójnika".
40) Kornel Makuszyński, wybrana powieść.
41) Andrzej Maleszka, wybrana powieść z cyklu "Magiczne drzewo".
42) Alan Aleksander Milne, "Kubuś Puchatek".
43) Ferenc Molnár, "Chłopcy z Placu Broni" (Chłopcy z ulicy Pawła).
44) Lucy Maud Montgomery, "Ania z Zielonego Wzgórza" (Anne z Zielonych Szczytów).
45) Brandon Mull, "Wojna cukierkowa", "Baśniobór".
46) Małgorzata Musierowicz, wybrana powieść z cyklu "Jeżycjada".
47) Edmund Niziurski, "Sposób na Alcybiadesa".
48) Ewa Nowak, "Pajączek na rowerze".
49) Longin Jan Okoń, "Tecumseh".
50) George Orwell, "Folwark zwierzęcy".
51) Ferdynand Antoni Ossendowski, "Słoń Birara".
52) Raquel Jaramillo Palacio, "Cudowny chłopak".
53) Katherine Paterson, "Most do Terabithii".
54) Sara Pennypacker, "Pax".
55) Jacek Podsiadło, "Czerwona kartka dla Sprężyny".
56) Rick Riordan, wybrana powieść z cyklu "Percy Jackson i bogowie olimpijscy".
57) J.K. Rowling, wybrana powieść o "Harrym Potterze".
58) Katarzyna Ryrych, "Król", "Wyspa mojej siostry", "Lato na Rodos".
59) Antoine de Saint-Exupéry, "Mały Książę".
60) Éric-Emmanuel Schmitt, "Oskar i pani Róża".
61) William Shakespeare, "Romeo i Julia", "Sen nocy letniej".
62) Henryk Sienkiewicz, Krzyżacy, "W pustyni i w puszczy", "Quo vadis".
63) Linn Skåber, "Młodość. Wyznania nastolatków".
64) Nancy Springer, wybrana powieść z cyklu "Enola Holmes".
65) Erin Stewart, "Blizny jak skrzydła".
66) Marcin Szczygielski, "Teatr Niewidzialnych Dzieci", "Arka Czasu, czyli wielka ucieczka Rafała od kiedyś przez wtedy do teraz i wstecz".
67) Alfred Szklarski, wybrana powieść o Tomku Wilmowskim.
68) Dorota Terakowska, "Tam, gdzie spadają anioły", "Córka czarownic".
69) John Ronald Reuel Tolkien, "Hobbit, czyli tam i z powrotem".
70) Mark Twain, "Przygody Tomka Sawyera".
71) Katarzyna Wasilkowska, "Już".
72) Danuta Wawiłow, "Natalia Usenko", "Wierzbowa 13. Opowieści z Wierzbowej 13".
73) Louis de Wohl, "Posłaniec króla."
74) Karol Wojtyła, wybrany utwór.
75) Markus Zusak, "Złodziejka książek".
76) Stefan Żeromski, "Syzyfowe prace", "Siłaczka".
Antologie i wybory tekstów, np.:
77) "Gorzka czekolada i inne opowiadania o ważnych sprawach", autorzy: Paweł Beręsewicz, Wojciech Cesarz, Barbara Kosmowska, Andrzej Maleszka, Katarzyna Ryrych, Katarzyna Terechowicz.
78) "Nazywam się…" (np. Mikołaj Kopernik, Fryderyk Chopin, Maria Skłodowska-Curie, Jan Paweł II i inni).
79) "Wszystkie kolory świata", autorzy zebrani (Michał Rusinek i inni).
80) Wiersze poetów dawnych i współczesnych niewymienionych w podstawie programowej.
81) Zbiory mitologii światowej, np. słowiańskiej, skandynawskiej, staroegipskiej.
Teksty publicystyczne, popularnonaukowe, filozoficzne, biograficzne, literatura faktu, np.:
82) Francesco D’Adamo, "Iqbal".
83) Jacek Dąbała, wybrany tekst ze zbioru "Media ćwiczą rozum. Vademecum rozsądku dla obywateli, polityków i dziennikarzy".
84) Anna Dziewit-Meller, "Damy, dziewuchy, dziewczyny. Historia w spódnicy".
85) Umberto Eco, wybrany felieton ze zbiorów "Zapiski na pudełku od zapałek".
86) Arkady Fiedler, "Dywizjon 303".
87) Rachel Firth, Minna Lacey, Jordan Akpojaro, "Filozofia dla początkujących".
88) André Frossard, "Nie lękajcie się! Rozmowy z Janem Pawłem II".
89) Natalia Goncarz, "Mietek na wojnie".
90) Magdalena Grzebałkowska, "Wojenka. O dzieciach, które dorosły bez ostrzeżenia" (wybrany reportaż).
91) Boguś Janiszewski, wybrana pozycja z serii "To, o czym dorośli ci nie mówią lub Wyzwania., już!".
92) Leszek Kołakowski, "Mini-wykłady o maxi-sprawach", "13 bajek z królestwa Lailonii dla dużych i małych" (wybrany fragment).
93) Simona Kossak, "Serce i pazur. Opowieści o uczuciach zwierząt".
94) Anna Kowalczyk, "Brakująca połowa dziejów. Krótka historia kobiet na ziemiach polskich".
95) Karolina Lanckorońska, "Wspomnienia wojenne 22 IX 1939–5 IV 1945" (fragmenty).
96) Anna Mieszkowska, "Dzieci Ireny Sendlerowej".
97) "Nela Mała Reporterka", wybrany utwór.
98) Lidia Ostałowska, "Bezprizorni".
99) Marie Pavlenko, "A kiedy zniknie pustynia".
100) Łukasz Pilip, "Podwórko bez trzepaka. Reportaże z dzieciństwa" (wybrany reportaż).
101) Michel Piquemal, "Bajki filozoficzne".
102) Magdalena Rigamonti, "Niewygodni. Mówią prawdę o wojnie" (wywiad z Adą Willenberg lub inny).
103) Michał Rusinek, "Szalik. O Wisławie Szymborskiej dla dzieci".
104) Maria Strzelecka, "Simona".
105) Justyna Suchecka, "Young power. 30 historii o tym, jak młodzi zmieniają świat".
106) Zbigniew Urbanyi, "Na szlaku kliprów i windjammerów" (fragmenty).
107) Melchior Wańkowicz, "Bitwa o Monte Cassino", "Ziele na kraterze".
108) Urszula Zajączkowska, "Patyki, badyle".
