Teatr obrazkowy kamishibai w takiej formie, jaka istnieje współcześnie, pojawił się w latach 20. XX wieku w Japonii. W czasie II wojny światowej kamishibai wykorzystywano m.in. jako narzędzie wojennej propagandy. Z kolei po wojnie miał krzewić takie wartości w edukacji, jak prawda, sprawiedliwość i uczciwość.
Wychowanie do wartości
Kamishibai to sztuka głośnego czytania/opowiadania bajek, wywodząca się z Japonii. Ta unikatowa forma łącząca sztukę wizualną z narracją składa się z ilustrowanych kart z tekstem na odwrocie. Technika i walory takiego przedstawienia pomagają osiągnąć efekt koncentracji u dziecka, gdyż nieruchomy obraz pozwala widzowi wyciszyć się i skoncentrować na większej ilości szczegółów. Zapamiętywaniu sprzyjają również emocje – lepiej opanujemy treści, które nas poruszają oraz oddziałują na naszą wyobraźnię. Pozostawiamy w ten sposób miejsce na własną interpretację.
Nauczycieli nurtuje problem spadku czytelnictwa. Dzięki realizacji projektów inspirowanych japońskim teatrzykiem pragnę pokazać, iż poprzez czytanie odpowiednio dobranej literatury zachęcamy nie tylko do kontaktu ze słowem pisanym, ale budujemy też adekwatne wzorce zachowań prospołecznych.
Kamishibai – magia obrazu i siła słów
Kontakt ze słowem i obrazem w formie teatrzyku kamishibai inspiruje uczniów do podejmowania własnych działań i do ekspresji. Metoda obrazkowego teatru sprawdza się we wszelkich działaniach projektowych.
Poprzez „teatr ilustracji” można ukazać w przystępnej formie sposób, w jaki widzimy świat i jak widzi nas otoczenie. To opowieści o odpowiedzialności, o prostych zależnościach między nami a światem zewnętrznym, pozwalające kształcić wzorce myślenia i działania. Moim założeniem jest wspomaganie rozwoju społecznego, kompetencji językowych, kreatywności oraz uświadomienie dzieciom, iż czytanie jest dobrym sposobem na to, aby podążać za zmianami zachodzącymi w otaczającym nas świecie.
Dobór form i metod
Metody ekspresji i impresji (drama, mapa mózgu, metoda projektu) opierają się na emocjonalnym zaangażowaniu uczniów. Przeżycia i doznania są związane z zadaniami, które wykonują.
Metody ekspresyjne to te, w których wyrażamy własne uczucia i emocje. Polegają one na stwarzaniu sytuacji, w których sami uczestnicy wytwarzają lub odtwarzają określone wartości. Łatwiej jest utożsamiać się z tymi cechami, które na to zasługują, pozostałe zaś odrzucić. W przypadku uczniów to oni różnicują i wybierają dobro.
Pedagog Wincenty Okoń wymienia też metody waloryzacyjne i sytuacyjne. Pierwsze z nich wyposażają uczniów w system wartości i kształtują świadomość celu życiowego. U dzieci środkiem wyrazu jest twórczość artystyczna. W metodach tych dominuje aktywność emocjonalna. Wpływają one na rozwój charakteru, systemu wartości moralnych i estetycznych.
Natomiast poprzez uczenie sytuacyjne poszerzamy umiejętności społeczne uczniów. Uczenie poprzez działanie jest najbardziej efektywne, dlatego w ostatnich latach dużą popularnością cieszą się metody doskonalące umiejętności przydatne w codziennym życiu, np. logiczne myślenie, dyskutowanie, kreatywność, selekcja informacji itp.
Twórcze, kreatywne działania
Kamishibai to szerokie pole inspiracji twórczych w trzech obszarach: czytelnictwa, działań plastycznych i sztuk teatralnych. Opowiadania mogą powstawać w małych grupach, choćby w parach. Mogą poruszać tematy związane z programem nauczania. Skrzynka butai („okno”, przez które prezentowane są bajki kamishibai) sprawdzi się jako metoda aktywizowania uczniów na lekcji podsumowującej pracę z lekturą lub na zajęciach języka obcego, a także podczas działań skoncentrowanych wokół aktualnych wydarzeń bibliotecznych w ramach promocji czytelnictwa.
Przykładowe aktywności na zajęciach:
- opowiadanie własnymi słowami gotowych baśni,
- ilustrowanie znanych baśni,
- wymyślanie własnych opowiadań,
- pisanie scenariuszy,
- prezentowanie opowiadań zarówno w języku polskim, jak i obcym.
Interakcja z widzami
Sposób narracji dobieramy do potrzeb i możliwości słuchaczy. Często jest to głośne czytanie. By lepiej wejść w rolę i klimat opowieści, można wzbogacić narrację podkładem muzycznym. Opowiadania wyrażają zwykle pedagogiczne podejście, gdyż są oparte na wartościach (miłość, pomoc innym, samoakceptacja). Dostarczają dziecku wzorów moralnego postępowania, umacniając jego wiarę w sprawiedliwość. Wykorzystywane są od lat w pracy biblioterapeutycznej. Dzięki temu stanowią pretekst do rozmowy z dzieckiem o emocjach, uczuciach i wartościach.
Może to być także teatr jednego aktora. Forma ta pozwala odnaleźć się w nowej roli osobom, które nie lubią publicznych wystąpień. Zdecydowanie łatwiej będzie im prezentować efekty swoich działań, ponieważ uwaga widza skupia się nie na osobie, ale formie teatru. Poza tym rozwijana jest sprawność słuchania, mówienia i czytania, zwłaszcza u osób ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Realizacja niektórych zadań przyjmuje także formę metod integracyjnych, które relaksują, odprężają, uczą adekwatnej komunikacji w grupie.
W pokazie istotny jest kontakt wzrokowy z widzem. Po każdej prezentacji treści ważna jest rozmowa na temat wrażeń. Można zaprosić publiczność do zgadywania, jak powinien postąpić bohater lub co będzie dalej. W ten sposób trafimy na nowe, interesujące rozwiązania. Dzięki temu każde przedstawienie będzie niepowtarzalne.
Zalety teatru obrazkowego
Metodę można z powodzeniem stosować w edukacji wczesnoszkolnej, ale i w edukacji młodzieży, a ponadto w biblioterapii, psychologii czy zajęciach rewalidacyjnych. dzięki ilustracji w formie kamishibai można wyjaśniać treść utworu literackiego (bajki terapeutycznej), pomóc w zintegrowaniu klasy podczas godzin wychowawczych oraz wyrażaniu ekspresji na temat związany z opowiadaną historyjką (pomoc w arteterapii).
Teatr kamishibai pozostaje ciekawym narzędziem edukacyjnym. Sprawdził się na różnych poziomach rozwijania umiejętności. Dzięki sile połączenia obrazu i słów teatrzyk japoński pomaga między innymi osiągnąć efekt koncentracji uwagi i stanowi cenne teatralne doświadczenie. Polubili go zarówno młodsi, jak i nieco starsi uczniowie ze względu na czytelny przekaz i ciekawą formę.
Agnieszka STACHNIK, nauczyciel współorganizujący kształcenie specjalne w Szkole Podstawowej nr 4 im. Władysława Broniewskiego w Zambrowie
Źródła:
- Tibum, https://www.tibum.pl [dostęp: 12.03.2025].
- Pedagogika Specjalna, https://pedagogika-specjalna.edu.pl [dostęp: 12.03.2025].
- Kreatywna Pedagogika, https://kreatywnapedagogika.wordpress.com/ [dostęp: 12.03.2025].
- N. Matsui, Wszystko o kamishibai. Pytania i odpowiedzi, Wydawnictwo Tibum, Katowice 2017.
- W. Okoń, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Warszawa 1998.
TEN ARTYKUŁ POWSTAŁ W RAMACH PROCEDURY AWANSU ZAWODOWEGO. DZIEL SIĘ WIEDZĄ I DOŚWIADCZENIEM Z „KURIEREM”. POMOŻEMY CI W AWANSIE ZAWODOWYM I WSPÓLNIE ZAINSPIRUJEMY INNYCH! SZCZEGÓŁY – TEL. 739 290 210.
![Pożegnanie absolwentów Zakładu Doskonalenia Zawodowego w Końskich [zdjęcia]](https://tkn24.pl/wp-content/uploads/2025/04/Konecki-ZDZ-pozegnal-tegorocznych-absolwentow-06-1024x576.jpg)
