Przedstawione w artykule zdjęcia to najpewniej dzieła kilku fotografów, których nazwiska nie są znane. Fotografie zostały wykonane na szklanych płytkach, które w latach 1908-1918 zebrał Herbert Geddes, menadżer firmy importowo-eksportowej. Mężczyzna często przybywał wówczas do Jokohamy, ale jako obywatel innego kraju nie mógł nabyć ziemi ani nieruchomości, by zostać w tym kraju na dłużej. Pod koniec życia podarował pocztówki kanadyjskiemu University of Victoria, gdzie są przechowywane do tej pory.
REKLAMA
Gejsze.fot. Biblioteka Uniwersytetu Wiktorii, Kanada.
Pocztówki z Japonii z okresu Meiji. To świat, który już przeminął
Fotografie, znane są ogólnie jako "Yokohama Photographs", były sprzedawane zagranicznym turystom w latach 1869-1912 w formie pamiątek. Aparaty fotograficzne nie były wówczas tak powszechnie dostępne, a przebywający w Japonii turyści czy przedsiębiorcy chcieli wrócić do domu z obrazami przedstawiającymi obcą kulturę. Pocztówki więc były dla nich idealnym rozwiązaniem.
Zdjęcie podpisane jako 'zatłoczona japońska ulica'.fot. Biblioteka Uniwersytetu Wiktorii, Kanada.
Na szklanych płytkach przedstawione są przede wszystkim świątynie, mosty, ulice miast i odświętnie ubrani Japończycy. Wśród kolekcji Geddesa znajdują się też jednak obrazy codziennej pracy w fabrykach jedwabiu, na plantacji ryżu czy w zakładzie kowalskim. Dzięki zbiorom Herberta Geddesa mamy okazję zajrzeć do świata, który już przeminął. Zdjęcia wykonane zostały bowiem w okresie Meiji, który przypada na lata 1868-1912.
Budynki zbudowane na brzegu rzeki z drzewami w tle.fot. Biblioteka Uniwersytetu Wiktorii, Kanada.
Pocztówki na szklanych przezroczach - co je wyróżnia?
Same zdjęcia, czyli pozytywowe przezrocza szklane, były odbijane bezpośrednio ze szklanych negatywów. Technika ta była popularna aż do wynalezienia filmu fotograficznego, który dawał fotografom większe możliwości - były tańsze, lżejsze i mniej pracochłonne. Mimo tego szklane odbitki są wyjątkowo piękne. Szkło, w przeciwieństwie do papieru, nic zaburza w żaden sposób zarejestrowanego obrazu. Dzięki temu odbitki są wyjątkowo przejrzyste i szczegółowe. Można było je też wsadzić do projektora i wyświetlać jak "magiczną latarnię" - w znacznym powiększeniu, ale bez utraty jakości.
Młode kobiety w kimonach.fot. Biblioteka Uniwersytetu Wiktorii, Kanada.
To, co wyróżnia szklane odbitki z Japonii, to ich manualne kolorowanie. Praktyka ta była popularna w Japonii w okresie Meiji i przyjęła się tam bardziej niż kiedykolwiek w Europie czy Stanach Zjednoczonych. Co istotne, dodanie koloru nie zmniejszało głębi i szczegółowości zdjęć, zwłaszcza, iż do cieniowania i kolorowania zatrudniano artystów-grafików.
Mężczyzna i jego riksza na drodze gruntowej.fot. Biblioteka Uniwersytetu Wiktorii, Kanada.
Japonia w czasach "światłych rządów" przeszła zmiany na każdym polu - od gospodarki przez politykę i społeczeństwo
Okres Meiji to czas głębokich przemian społecznych, politycznych, gospodarczych i kulturowych. W Japonii zaczęła się także szeroko rozumiana modernizacja, która robiona była na wzór zachodni - po okresie Edo, gdy do kraju zaczęły napływać statki "mocarstw zaoceanicznych", Japończycy zdali sobie sprawę, iż zostali "w tyle". Doszło wówczas do buntu samurajów-patriotów, którzy doprowadzili do zakończenia siogunatu i przekazania władzy młodemu cesarzowi Mutsuhito.
Starsza kobieta przy kamieniu szlifierskim oraz dwie małe dziewczynki niosące na plecach dzieci.fot. Biblioteka Uniwersytetu Wiktorii, Kanada.
W okresie Meiji doszło do przeniesienia stolicy państwa z Kioto do Edo, którego nazwę zmieniono na Tokio (Wschodnia Stolica). W 1869 roku rozpoczęto też reformę administracyjną i zniesienie feudalizmu. Zlikwidowano przywileje stanowe, co skutkowało zrównaniem samurajów z resztą obywateli - ponadto tym pierwszym zakazano również noszenia miecza publicznie. Samurajowie dostosowali się do zmian, tworząc nową warstwę społeczną oraz "zasilając" inteligencję i zamożne mieszczaństwo. Wprowadzono jednak tytuły szlacheckie, które nadawano dotychczasowej arystokracji lub przyznawano je za zasługi dla państwa.
Dwie łodzie z płóciennymi baldachimami płyną wzdłuż rzeki.fot. Biblioteka Uniwersytetu Wiktorii, Kanada.
W ciągu 35 lat liczba linii kolejowych wzrosła z 29 km do 7152 kilometrów. Państwo budowało też fabryki, kopalnie, zakłady przetwórcze oraz przedsiębiorstwa, które początkowo przynosiły jedynie straty. Konieczne było zatrudnienie obcokrajowców, którzy uczyli wszystkiego Japończyków. Docelowo chciano jednak opierać się wyłącznie na krajowym kapitale. Aby nie uzależnić się od Zachodu, jak inne kraje Azji, w Japonii zakazano zaciągania pożyczek u obcych mocarstw.
Mężczyzna malujący muszle.fot. Biblioteka Uniwersytetu Wiktorii, Kanada.
Rozwój gospodarczy skutkował wzrostem liczby narodzin - i to bardzo szybkim. W ciągu 20 lat liczba Japończyków wzrosła aż o 10 mln. Konieczne więc było wprowadzenie nowych rozwiązań do rolnictwa tak, aby udało się wyżywić rosnącą liczbę społeczeństwa.
Kobiety na polu ryżowym w Japonii.fot. Biblioteka Uniwersytetu Wiktorii, Kanada.
Był to dobry ruch, który zwiększył też bogactwo kraju. Dzięki temu rząd Japonii mógł inwestować w eksport - np. kokonów jedwabników, na które wzrósł popyt w Europie. Skarb Państwa bogacił się także dzięki sprzedaży herbaty.
Fabryka jedwabiu.fot. Biblioteka Uniwersytetu Wiktorii, Kanada.
Zmiany przeprowadzono choćby w kwestiach ubioru - urzędnicy na co dzień zaczęli zakładać zachodnie stroje, a te tradycyjne wybierano jedynie na uroczystości. Za modą tą podążyła też część społeczeństwa - głównie mężczyźni.
Kobieta pozuje w tradycyjnym stroju.fot. Biblioteka Uniwersytetu Wiktorii, Kanada.
Największym problemem dla polityków było przyjęcie zachodniej koncepcji "równości płci" - z jednej strony wprowadzono powszechną edukację dla dziewczynek, a z drugiej zakazano kobietom noszenia krótkich fryzur. I chociaż masowo zatrudniano kobiety, zwłaszcza w fabrykach tekstylnych, to płacono im połowę mniej niż mężczyznom.
Praca nad ogromnym haftem.fot. Biblioteka Uniwersytetu Wiktorii, Kanada.
Przemiany nie były przyjmowane bez emocji. Niezadowolenie społeczne, zwłaszcza wśród chłopów i najmniej zamożnych obywateli, wzbudził powszechny pobór do wojska oraz obowiązek szkolny dla dzieci obu płci. Z tego powodu wybuchały lokalne bunty. Buntowali się także samurajowie, niezadowoleni z odebrania im przywilejów i wysokiej pozycji społecznej. Pojawili się wówczas także działacze demokratyczni, którzy w 1890 roku zdobyli większość parlamentarną, pokonując kandydatów popieranych przez oligarchię.
Oddzielanie ryż od plew przy wykorzystaniu stalowego grzebienia.fot. Biblioteka Uniwersytetu Wiktorii, Kanada.
Cesarstwo Wielkiej Japonii w okresie "światłych rządów" stało się potęgą na skalę międzynarodową. Kraj miał też większe niż obecne terytorium - po wojnach chińsko-japońskiej i rosyjsko-japońskiej zdobyto bowiem części Korei, Tajwanu, południowego Sachalinu oraz wysp Riukiu. Ekspansja ta związana była z nową koncepcją wyższości Japończyków nad innymi narodami Azji.
Ceremonia picia herbaty.fot. Biblioteka Uniwersytetu Wiktorii, Kanada.
Przy okazji skupiono się także na budowaniu świadomości narodowej, w czym miał pomóc obowiązek edukacji. Początkowo podręczniki były zachodnie i tłumaczone na japoński, ale z czasem zaczęto je modyfikować, wprowadzając do nich "silne przesłania wartości narodowych" i zidealizowaną historię narodu. Wśród zamożnego mieszczaństwa modne było nauczanie dzieci, zwłaszcza dziewczynek, nauki gry na skrzypcach lub fortepianie. Ogromną sławę zyskała wówczas twórczość Fryderyka Chopina.
Jelenie na cmentarzu.fot. Biblioteka Uniwersytetu Wiktorii, Kanada.
