Narzędzia krzemienne odkryte ponad 50 lat temu w Jaskini Tunel Wielki (Małopolska) mają pół miliona lat i należą do najstarszych obiektów wytworzonych przez człowieka na terenie dzisiejszej Polski.
Małgorzata Kot z Wydziału Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego prowadzi szeroko zakrojony projekt, którego celem jest analiza artefaktów i kości odkrytych przez archeologów kilkadziesiąt lat temu podczas wykopalisk w jaskiniach Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Jednym z nich jest Tunel Jaskiniowy Wielki, niedaleko Ojcowa.
Większość znalezisk została zapakowana i natychmiast po wykopaliskach trafiła do magazynu. W ostatnich latach badacze rozpoczęli dogłębną analizę.
Naukowcy od dawna uważali, iż najstarsze ślady obecności człowieka w Jaskini Tunel Wielki miały ponad 40 000 lat. Te wstępne ustalenia okazały się błędne. Zespół ekspertów z Uniwersytetu Warszawskiego, PAN i Uniwersytetu Wrocławskiego – archeolodzy, paleontolodzy, paleobotanicy i geolodzy – ponownie zbadał artefakty i kości z poszczególnych warstw gleby w jaskini.
Kot powiedział PAP: „Wszystko zaczęło się od obserwacji specjalisty zajmującego się szczątkami małych ssaków, doktora Claudio Berto. Powiedział, iż gatunki, które analizował, z pewnością miały ponad 40 000 lat, a mogły mieć choćby pół miliona lat”.
Wśród drobnych kości składających się głównie z zębów przodków dzisiejszych gryzoni znajdowały się także szczątki większych zwierząt. Badali je paleontolodzy z Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN w Krakowie oraz Uniwersytetu Wrocławskiego.
Zidentyfikowali kości zwierząt, takich jak wilk Mosbach (Canis mosbachensis), lekcja (Likaon Licoonides), przodek niedźwiedzia jaskiniowego i dwóch gatunków kotów – lwa jaskiniowego i jaguara. Wszyscy żyli na terenach dzisiejszej Polski między 450 a 550 tysiącami lat temu.
W tej samej warstwie znajdowało się 40 wyrobów krzemieniowych, głównie odpady powstałe podczas produkcji narzędzi, ale także różne produkty końcowe, w tym drobne noże krzemienne.
Kot powiedział: „Ponieważ te przedmioty pochodzą z tej samej warstwy co kości, oznacza to, iż ich wiek jest bardzo podobny. Założenie to potwierdziły wykopaliska przeprowadzone w jaskini w 2018 roku. Potwierdziły one układ warstw opisany przez badaczy pół wieku temu. Odkryliśmy także więcej odpadów produkcyjnych i kości zwierzęcych.”
Kości zwierzęce nie noszą śladów cięcia ani obróbki. Oznacza to, iż nie pochodzą od zwierząt upolowanych przez człowieka. Według naukowców w tym okresie polowano na inne, mniej niebezpieczne gatunki, m.in. na jelenie, nosorożce i konie.
Przestarzałe warstwy gleby gromadziły się przez dziesiątki tysięcy lat. Drapieżniki zamieszkujące jaskinię, takie jak pantery, niedźwiedzie czy likaony, niekoniecznie musiały spotykać ludzi, którzy prawdopodobnie osiedlili się w jaskini jedynie tymczasowo.
Kot opowiada: „Do tej pory znaliśmy tylko dwa miejsca na terenie dzisiejszej Polski, gdzie odkryto równie starożytne wyroby krzemienne – w Trzebnicy i Rusku na Dolnym Śląsku. Nie ma starszych śladów obecności człowieka na naszych ziemiach.”
Takie odkrycia są również bardzo rzadkie w innych częściach Europy. Narzędzia zostały wykonane przez Homo heidelbergensis. Nie był przodkiem współczesnego człowieka, ale naszego innego krewnego – neandertalczyka, który pojawił się około 250 tysięcy lat temu. Narzędzia wykonane przez ten gatunek odnaleziono w Jaskini Małopolskiej.
Badania archeologiczne w jaskini Tunel Wielki w 2018 r. (źródło: Monika Dzierlińska)Odkrycie Małopolski jest wyjątkowe pod kilkoma względami. Po pierwsze, jak podkreśla badaczka, artefakty odkryto w jaskini. Jednak w tej części Europy, do tej pory były one znane jedynie w miejscach plenerowych.
Dr Not powiedział: „Byliśmy zaskoczeni, iż pół miliona lat temu ludzie w tym miejscu przebywali w jaskiniach, ponieważ nie było to najlepsze miejsce na biwakowanie. Wilgotność i niska temperatura mogą temu przeszkodzić. Z drugiej strony jaskinia jest naturalnym schronieniem. To zamknięta przestrzeń, która daje poczucie bezpieczeństwa. Znaleźliśmy ślady, które mogą wskazywać, iż przebywający tam ludzie używali ognia, co prawdopodobnie pomogło okiełznać te ciemne i wilgotne miejsca.”
Jej zdaniem znaleziska z Jaskini Tunel Wielki są rzadkim dowodem na obecność pierwszych ludzi, którzy wyruszyli na północ od Karpat. Dodała: „Jest całkiem mało prawdopodobne, aby udali się dalej na północ. Prawdopodobnie jesteśmy u północnej granicy ich przetrwania.
Choć warunki klimatyczne kilka różniły się od dzisiejszych, stanowiły one wyzwanie dla ówczesnego człowieka.
Nie powiedziałem: „To dla nas niezwykle interesujący aspekt analizy. Możemy zbadać granice możliwości przetrwania Homo heidelbergensisi w ten sposób obserwuj, jak przystosował się do tych niesprzyjających warunków”.
Badacze mają nadzieję, iż w przyszłości uda im się je znaleźć Homo heidelbergensis kości w Tunelu Jaskiniowym Wielkim. Byłyby to najstarsze szczątki ludzkie odkryte w Polsce. Najstarsze znane w tej chwili szczątki należą do neandertalczyka i mają co najmniej 50 000 lat.
Otwór wejściowy do tunelu Jaskini Wielkiej (Źródło: Miron Bogacki)Kontynuacja nie brzmi: „Wybraliśmy kilka potencjalnych kości, ale analizy DNA przeprowadzone w Instytucie Maxa Plancka w Lipsku, w laboratorium noblisty profesora Svante Paabosa, wykazały, iż materiał genetyczny nie przetrwał w kościach”.
Artefakty krzemienne z jaskini Wielki Tunel, wykonane pół miliona lat temu przez Homo heildelbergensis (Źródło: M. Kot)Badania w jaskini Tunel Wielki, będące częścią większego projektu, finansowane są ze środków Narodowego Centrum Nauki.
Artykuł o najstarszych sztucznych narzędziach w Polsce ukazał się w Raporty naukowe (https://doi.org/10.1038/s41598-022-20582-0).
Artefakty krzemienne z jaskini Wielki Tunel, wykonane pół miliona lat temu przez Homo heildelbergensis (Źródło: M. Kot)Oprócz dr Kota i dr Berto z Uniwersytetu Warszawskiego autorami są dr Maciej T. Krajcarz z Instytutu Geologii PAN, dr PAN, Natalia Gryczewska z Instytutu Geologii PAN, dr hab. Wydział Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, dr Marcin Szymanek z Wydziału Geologii Uniwersytetu Warszawskiego, dr Wydziału Nauk Biologicznych Uniwersytetu Wrocławskiego, Grzegorz Lipecki i Krzysztof Wertz z Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt w Polskiej Akademii Nauk oraz profesor Teresa Madeyska z Instytutu Geologii PAN.
PAP – Nauka w Polsce, Szymon Zdziebłowski
sz/ agt/ kap/
tr. RL
Fundacja PAP umożliwia nieodpłatne przedrukowanie artykułów z portalu Nauka w Polsce pod warunkiem otrzymania raz w miesiącu wiadomości e-mail o korzystaniu z portalu i wskazaniu pochodzenia artykułu. Na stronach internetowych i portalach internetowych należy podawać adres: Źródło: www.scienceinpoland.pl, natomiast w czasopismach – adnotację: Źródło: Nauka w Polsce – www.scienceinpoland.pl. W przypadku serwisów społecznościowych prosimy o podanie jedynie tytułu i leadu przesyłki naszej agencji wraz z linkiem prowadzącym do tekstu artykułu na naszej stronie, a także na naszym profilu na Facebooku.
