Naukowcy z UAM badają udomowienie koni

Naukowcy z Wydziału Archeologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu: prof. Przemysław Makarowicz i dr Jan Romaniszyn są współautorami publikacji w “Nature", dotyczącej przodków dzisiejszych koni udomowionych, a dokładniej tzw. drugiej domestykacji. Proces ten spowodował rozprzestrzenienie się koni ze stepów zachodniej Eurazji, w końcu III tys. przed Chr. (po 2200 przed Chr.).

Liderem i koordynatorem badań był prof. Ludovic Orlando, dyrektor Centrum Antropobiologii i Genomiki, CAGT, CNRS/Université Paul Sabatier w Nicei, a pierwszym autorem doktor Paulo Librado z Instytutu Biologii Ewolucyjnej, CSIS/Universitat Pompeu Fabra w Barcelonie. Łącznie w projekcie uczestniczyło niemal 140 autorów ze 113 instytucji z ponad 20 krajów, w tym czterech naukowców z Polski.

Międzynarodowy zespół badawczy odkrył, iż rozprzestrzenianie się koni domowych rozpoczęło się około 4200 lat temu ze stepów uralskich (szerzej wołżańsko-dońskich), w czego efekcie stopniowo zastąpione zostały wszystkie dotychczasowe linie rozwojowe, również ta, która związana była z najbardziej prawdopodobnym centrum pierwotnego udomowienia koni na stepach północnego Kazachstanu (kultura Botai lub Botai-Tersek, 3700-3500 przed Chr.). W artykule zaprezentowano szereg dowodów na progresywne zmiany w technikach hodowlanych w końcu III i na początku II tys. przed Chr. (m.in. wydłużenie życia koni reprodukcyjnych, w efekcie niemal dwukrotne skrócenie odstępu między pokoleniami). - Początki tego procesu można wiązać ze społecznościami kultury Sintashta ze stepów uralskich, znanymi jako “jeźdźcy rydwanowi" i budowniczowie osad fortyfikowanych - mówi prof. Przemysław Makarowicz z Wydziału Archeologii UAM. Można powiedzieć, iż od tego okresu wzrosła mobilność koni i rozpoczęła się ich międzynarodowa, “globalna" kariera (transport, handel, wojna), którą stopniowo zakończył dopiero wynalazek silnika parowego - dodaje naukowiec.

Autorzy badań udowodnili również, iż dobrze udokumentowanym (dowody genetyczne i archeologiczne) migracjom społeczności praindoeuropejskiej kultury grobów jamowych (Yamna) ze stepów pontyjsko-kaspijskich do Kotliny Karpackiej i Europy Środkowej (około 3100/3000 przed Chr.) nie towarzyszyły liczne stada koni.

Dyrektor Ludovic Orlando zaprosił do zespołu badawczego prof. Przemysława Makarowicza i jego zespół (naukowców z Polski i Ukrainy), badający na Ukrainie w ramach kilku projektów NCN i NPRH (aktualnie realizowany piąty) kultury kurhanowe z III i II tys. przed Chr.. Członkowie zespołu opracowali materiały z lasostepu zachodniej Ukrainy, pochodzące z ich własnych badań. W miejscowościach Husiatyn i Myluvannya odkryli oni pozostałości pochówków podkurhanowych dwóch par koni w charakterystycznym układzie zaprzęgowym. Konie z Husiatyna były wyjątkowe pod względem wielkości, a zachowane fragmenty ich uprzęży należą do najbardziej spektakularnych znalezisk z połowy II tys. przed Chr.

Link do artykułu: https://www.nature.com/articles/s41586-024-07597-5“Widespread horse-based mobility arose around 2200 BCE in Eurasia", Nature, Vol. 631, 25 July 2024, 819-847 + suppl. mat. DOI.org/10.1038/s41586-024-07597-5

Zdjęcie: Grób dwóch koni w układzie zaprzęgowym z Husiatyna, fot. Vasyl Ilchyschyn