Niepełnoletni też głosowali w wyborach!

10 października młodzież w niemal 600 szkołach z całej Polski zagłosowała na komitety, które startują w powszechnych wyborach parlamentarnych. Oznacza to, iż blisko 200 000 uczennic i uczniów miało okazję stanąć przed podobną decyzją co dorośli wyborcy i dać znać o swoich poglądach. Jak zagłosowali w wyborach i referendum?

W projekcie Centrum Edukacji Obywatelskiej „Młodzi Głosują 2023” uczniowie i uczennice samodzielnie tworzyli kampanie profrekwencyjne, powoływali komisje wyborcze i przeliczali głosy. Mieli również możliwość zorganizowania szkolnych debat na ważne tematy, które są interesujące dla młodzieży, a bywają pomijane przez partie polityczne i opinię publiczną.

Nauczycielki i nauczyciele, korzystając ze scenariuszy przygotowanych przez Centrum Edukacji Obywatelskiej, prowadzili angażujące lekcje o parlamencie, świadomym wyborze i istocie partii politycznych. Ze wsparciem organizatora i nauczycieli-koordynatorów, społeczność uczniowska na własnych doświadczeniach uczyła się o najważniejszych mechanizmach demokracji. Cała szkoła miała możliwość uczestniczyć w tym wyborczym święcie i uświadamiać młodzieży, jak cenne jest prawo do wybierania swoich przedstawicieli. Wszystko w celu budowania zainteresowania polityką, które zaowocuje obywatelskimi nawykami w przyszłości.

Wybory młodych. Kto wygrał wśród uczestników i uczestniczek projektu?

Czynne prawo wyborcze w szkolnych symulacjach mieli wszyscy uczniowie i wszystkie uczennice szkół ponadpodstawowych oraz uczniowie i uczennice klas 6-8 szkół podstawowych (szkoły mogły również zdecydować o ewentualnym dopuszczeniu klas młodszych). W 576 szkołach, które dodały wyniki wyborów, uprawnionych do głosowania było 186 819 uczniów i uczennic. Z tego prawa skorzystało 99 439 osób – frekwencja wyniosła 53,2%. Z tej liczby 133 310 osób uprawnionych i 69 800 głosujących było w szkołach ponadpodstawowych; 22 873 uprawnionych oraz 14 606 głosujących w szkołach podstawowych. Pozostałe osoby to zespoły szkół i inne placówki oświatowe.

Zdecydowanym zwycięzcą szkolnych wyborów została Koalicja Obywatelska, która otrzymała 31,1% głosów i wyprzedziła kolejny komitet o 10%. Drugie miejsce przypadło Konfederacji z wynikiem 20,6%. Trzecie miejsce zdobyła Lewica – 15,5%, czwarte Prawo i Sprawiedliwość – 11,9%, piąte Trzecia Droga z wynikiem 11%. Stawkę zamknęli Bezpartyjni Samorządowcy z wynikiem 4,1%.

Tabela 1. Zbiorcze wyniki wyborów w ramach akcji „Młodzi Głosują 2023”

Zwycięstwo Koalicji Obywatelskiej wśród młodych osób jest pewnym zaskoczeniem. Wynik KO jest o około 10% wyższy niż podczas szkolnych wyborów w 2019 roku. Z badań opinii młodych takich jak np. „Debiutanci 2023” (przeprowadzonego w grupie nieco starszej niż uczestnicy projektu „Młodzi Głosują”) wynika, iż ta partia cieszy się dwukrotnie mniejszym poparciem w tej grupie wiekowej. Na tak wysoki wynik w „Młodzi Głosują” może wpływać struktura szkół, które brały udział w akcji. Wpływ mogło mieć również to, iż Koalicja Obywatelska jest postrzegana przez najmłodszych przede wszystkim jako alternatywa dla partii w tej chwili rządzącej. Innym istotnym czynnikiem może być dotarcie do młodych ze znacznie bardziej światopoglądowo lewicowym przekazem tej partii z ostatnich miesięcy.

Na inny powody wskazuje badaczka z Uniwersytetu SWPS dr Marta Żerkowska-Balazs:

Wysoki wynik Konfederacji (20,6%) jest niemal jednakowy z wynikami „Młodzi Głosują” z 2019 roku (21%) i zgodny z przedwyborczymi sondażami, które pokazują, iż poparcie tego ugrupowania wśród młodych wyborców jest znacząco wyższe niż wśród osób starszych. Konfederacja dobrze porusza się w cyfrowym świecie młodzieży, a konto jednego z liderów partii Sławomira Mentzena na popularnym wśród nastolatków Tik-Toku deklasuje w liczbie wyświetleń wszystkich rywali. Konfederacja swoją kampanię budowała na antyestablishmentowym „wywracaniu stolika”. Młodzi obywatele zawsze dobrze odbierali buntownicze narracje, obiecujące wyłom w zastanym świecie politycznym.

W porównaniu do wyniku SLD w „Młodzi Głosują 2019” (23%), przekształcone w Nową Lewicę ugrupowanie zaliczyło wyraźny spadek (15,5%). Niewykluczone, iż jego przyczyną spadku „skręt” Koalicji Obywatelskiej w lewo. Partia ta starała się w kampanii pozyskać również bardziej liberalnych światopoglądowo wyborców i jednocześnie odejść od silnie liberalnych gospodarczo postulatów, z którymi była kiedyś kojarzona. Dzięki temu mogła przejąć część młodzieżowego elektoratu Lewicy.

Znaczny spadek poparcia wśród uczestników „Młodzi Głosują” zaliczyło również Prawo i Sprawiedliwość. W 2019 partii rządzącej udało się uzyskać największe poparcie – 25%. Tym razem jest ono dwukrotnie mniejsze (i trzykrotnie mniejsze niż wśród dorosłych wyborców wg wyników late poll z 16 października). Z jednej strony dla obecnych 13-19-latków PiS jest partią, która „od zawsze” była u władzy, dlatego naturalne jest jej odrzucenie w związku z tendencją młodzieży do buntu. Z drugiej strony partia rządząca odpowiada za sytuację w szkołach, którą młodzi ludzie oceniają źle lub bardzo źle. Jak pisze Żerkowska-Balazs:

W badaniach CBOS z października 2021 największym poparciem wśród młodych wyborców (18-24 lat) cieszyła się partia Polska 2050 Szymona Hołowni (17,3%), jeden z koalicjantów Trzeciej Drogi. Jednak znacząco niższy wynik koalicji w szkolnych symulacjach (11%) jest zgodny z jej spadkiem w ogólnych sondażach z ostatnich miesięcy. Wejście Polski 2050 w koalicję z bardziej konserwatywnym PSL-em mogło odstraszyć liberalną światopoglądowo młodzież od głosowania na tę listę. Jednocześnie prawicowi wyborcy mieli do wyboru lepiej docierającą do młodych konserwatywną Konfederację. Osoby lokujące się w centrum spektrum politycznego zostały przekonane przez Koalicję Obywatelską, która prowadziła dość udaną kampanię wyborczą w przedbiegu wyborów i także wśród dorosłych odebrała część poparcia Trzeciej Drodze.

Uwagę zwraca również to, iż stosunkowo dużym łącznym poparciem – niemal 10% – cieszyły się partie i ugrupowania pozaparlamentarne. Wśród nich największe poparcie – aż 4,1% – uzyskali Bezpartyjni Samorządowcy. Wskazuje to na dużą grupę młodych rozczarowanych wszystkimi głównymi ugrupowaniami politycznymi lub też niemających sprecyzowanych poglądów politycznych.

Tabela 2. Wyniki „Młodzi Głosują 2023” z podziałem na poziom szkół

Widać różnice w wynikach wyborów między szkołami z różnych poziomów edukacji

W szkołach podstawowych zdecydowanie większym poparciem niż w szkołach średnich cieszył się PiS (20% w szkołach podstawowych i jedynie 10% w szkołach średnich). Z kolei niższe poparcie w szkołach podstawowych niż średnich odnotowały Lewica, Konfederacja i KO. Tylko Trzecia Droga uzyskała podobny wynik na obu poziomach edukacji. Różnice można tłumaczyć tym, o czym pisze dr Żerkowska-Balazs. Młodsze osoby znacznie częściej kierują się w swoich poglądach tym, co wynoszą z domu, więc wyniki w szkołach podstawowych są bardziej zbliżone do tych w „dorosłych” wyborach.

Frekwencja w szkolnych wyborach na poziomie 53,2% jest niższa niż w 2019 roku, gdy wyniosła 60%. Jest to prawdopodobnie związane ze zmęczeniem młodych osób politycznym sporem, który bazuje w bardzo dużym stopniu na agresywnych emocjach. Taka interpretacja jest zgodna z badaniami młodych wyborców, które pokazują, iż aż 80% młodych jest sfrustrowana obecną sytuacją polityczną w Polsce, a zaufanie do polityków jest w tej grupie bardzo niskie.

Porównanie wyników młodzieżowych wyborów z sondażem exit poll dla najmłodszej grupy wiekowej (18-29 lat) pokazuje, iż poglądy polityczne przyszłych wyborców są podobne do preferencji ich starszych koleżanek i kolegów. Wyniki exit poll dla grupy 18-29 lat wyglądały następująco: Koalicja Obywatelska – 28,3%, Nowa Lewica 17,7%, Trzecia Droga 16,9%, Konfederacja 16,6%, Prawo i Sprawiedliwość 14,9%.

W szkolnych wyborach gorszy wynik zdobyła Trzecia Droga oraz Prawo i Sprawiedliwość. Tym partiom nie udało się dotrzeć ze swoim przekazem do najmłodszych. Lepsze niż wśród młodych dorosłych są zaś notowania Nowej Lewicy, Konfederacji oraz Koalicji Obywatelskiej.

Względne podobieństwo wyników młodzieży i młodych dorosłych dowodzi, iż uczestnicy programu „Młodzi Głosują” poważnie traktują szkolne głosowania i wybierają w nich te partie, które wybraliby, gdyby posiadali już prawa wyborcze. Jednocześnie na podstawie porównania wyników pomiędzy szkołami podstawowymi i ponadpodstawowymi można wnioskować, iż preferencje wyborcze młodych ludzi uniezależniają się od ich rodziców mniej więcej w czasie przejścia ze szkoły podstawowej do szkoły średniej.

Niska frekwencja w głosowaniu referendalnym

W „Młodzi Głosują 2023” zdecydowaliśmy się umożliwić szkołom przeprowadzenie głosowania referendalnego. Ze względu na większą trudność zagadnień referendalnych, na organizację tego głosowania zdecydowały się przede wszystkim szkoły ponadpodstawowe. Referendum zorganizowano w 292 szkołach, a uprawnionych do głosowania uczennic i uczniów było 85 875. Frekwencja wyniosła 32,6%.

Gdyby tak wyglądało adekwatne głosowanie referendalne, nie byłoby ono wiążące. Próg sprawiający, iż władza jest związana głosami obywateli i obywatelek w referendum ogólnopolskim wynosi ponad 50% oddanych głosów przez osoby uprawnione. Dorośli w sondażach przedwyborczych częściej wskazują chęć wzięcia udziału w referendum – deklaracje oscylują właśnie około 50%. Niska frekwencja wśród młodzieży nie zaskakuje, jeżeli wziąć pod uwagę ich decyzje wyborcze. Największym orędownikiem referendum jest Prawo i Sprawiedliwość, które w symulacji wyborów parlamentarnych osiągnęło niski wynik. Ugrupowania, które w swojej kampanii zachęcały do bojkotu referendum (Koalicja Obywatelska, Lewica i Trzecia Droga), osiągnęły wspólnie blisko 60% poparcie.

Ci, którzy w głosowaniu wzięli udział, zdecydowanie opowiedzieli się przeciwko rozwiązaniom proponowanym w pytaniach referendalnych. Są to więc w przeważającej większości odpowiedzi zgodne z narracją partii rządzącej, która odpowiada za organizację referendum.

Dbając o najwyższe standardy neutralności politycznej projektu „Młodzi Głosują 2023”, ogólnopolskie wyniki opublikowaliśmy dzień po wyborach powszechnych (16 października). Wystrzegamy się wszelkich form agitacji, a naszym celem jest wzmacnianie społeczeństwa obywatelskiego i edukacji wyborczej.

Projekt „Młodzi głosują 2023” realizowany jest zgodnie z art. 108 § 3. kodeksu wyborczego.