O nauce prostymi słowami

Gdzie jemy pyry, gdzie grule, a gdzie zajadamy się kartoflą? Z jakich powodów doszło do pierwszego rozbioru Polski? Dlaczego żaglówka płynie pod wiatr? Na te i wiele innych pytań odpowiedzi poznają uczestnicy 26. edycji Festiwalu Nauki w Warszawie.

Od 16 do 25 września w Warszawie trwa Festiwal Nauki (FN) – wydarzenie o charakterze popularnonaukowym, w którym udział wziąć może każdy zainteresowany tematyką wielu oferowanych w programie debat, lekcji, gier edukacyjnych czy wystaw. Spotkania poprowadzą naukowcy z uczelni, instytucji i ośrodków naukowych. Organizatorami wydarzenia są: Uniwersytet Warszawski, Politechnika Warszawska, Warszawski Uniwersytet Medyczny, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Szkoła Główna Handlowa, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Uniwersytet SWPS oraz Akademia Leona Koźmińskiego.

– To już 26. edycja Festiwalu Nauki, w trakcie którego my, naukowcy, możemy spotkać się z każdym, kto chce dowiedzieć się więcej o otaczającym nas świecie i nas samych – mówi prof. Joanna Jurewicz z Wydziału Orientalistycznego UW, przewodnicząca rady programowej Festiwalu. – To spotkanie jest bezcenne dla obu stron, buduje bowiem mosty pomiędzy zaciszami bibliotek i laboratoriów a codziennym życiem. Dynamicznie zmieniający się współczesny świat wymaga od nas, naukowców, by takich spotkań było jak najwięcej. Jedynie nauka może stawić czoła zmianom, co widzieliśmy chociażby ostatnio w trakcie pandemii. Musimy umieć opowiadać o nauce tak, by każdy rozumiał jej znaczenie, inaczej ludzie będą skłonni przyjmować nienaukowe wyjaśnienia ze szkodą dla siebie samych i świata. Festiwal Nauki jest do tego fantastyczną okazją – dodaje prof. Jurewicz.

Głos naukowców

Głównym celem wydarzenia jest zaprezentowanie pracy naukowców, ich badań i osiągnięć z najróżniejszych dyscyplin naukowych – od fizyki, poprzez biologię, archeologię, aż po filozofię czy historię sztuki. Hasłem przyświecającym idei festiwalu niezmiennie od lat pozostaje: „Brak inwestycji w naukę jest inwestycją w ignorancję”.

– Wykład jest tak pomyślany, by zawierał sporą dawkę wiedzy historycznej i socjologicznej, a zarazem pewną prowokację intelektualną. – mówi prof. Agnieszka Graff z Ośrodka Studiów Amerykańskich UW, która podczas tzw. spotkań weekendowych Festiwalu przedstawia wykład o wojnach kulturowych w Stanach Zjednoczonych.

Wydarzenia realizowane podczas Festiwalu realizowane są tam, gdzie pracuje się naukowo: w pracowniach, laboratoriach, salach seminaryjnych i doświadczalnych, a także muzeach, na terenach instytutów branżowych i stowarzyszeń naukowych w Warszawie i jej okolicach.

Na wybrane spotkania obowiązują zapisy poprzez stronę internetową Festiwalu Nauki, a informacja o nich umieszczana jest w programie wydarzenia. Lekcje w ramach Festiwalu kierowane są do uczniów szkół podstawowych i średnich, które znajdują się w Warszawie.

Program spotkań podzielony jest na:​

• debaty główne – dyskusje specjalistów na tematy wybrane przez radę programową;
• wydarzenia specjalne;
• spotkania całodniowe, do których można dołączyć w dowolnej chwili ich trwania;
• spotkania dla dzieci i młodzieży;
• „Wieczór z nauką” – spotkania odbywające się po godz. 19.00;
• kluby, czyli spotkania odbywające się w dni powszednie;
• spotkania weekendowe;
• wydarzenia dodatkowe zaplanowane między 26 a 30 września.

Uczestnicy Festiwalu mogą wyszukać interesujące ich spotkania, lekcje lub wystawy za pośrednictwem strony Festiwalu Nauki w Warszawie >>

Główne debaty i ważniejsze spotkania festiwalowe będą rejestrowane, a także udostępniane za pośrednictwem kanału YouTube oraz na stronie Festiwalu Nauki w Warszawie.

Sprawy poważne od kuchni

Obecna edycja Festiwalu Nauki rozpoczęła się 16 września debatą „Jakiej energii potrzebujemy?” prowadzoną przez prof. Andrzeja Wysmołka z Wydziału Fizyki UW. – Temat debaty stał się bardziej rzeczywisty, niż pierwotnie planowaliśmy. Stajemy w tej chwili przed faktem kryzysu energetycznego i koniecznością odejścia od kopalnych źródeł energii, które negatywnie wpływają na środowisko klimatyczne. Sytuacja ta stymuluje nas do tego, aby szukać rozwiązań w innych, przyjaznych klimatowi, technologiach. Debata z udziałem ekspertów ma pomóc uświadomić społeczeństwu powagę kryzysu energetycznego – mówi prof. Wysmołek.

Uczniowie klas 1–3 szkół podstawowych będą mogli wziąć udział w warsztatach dla młodych geologów „Od kamyczka do mapy”, poznać elementy graficzne mapy i nauczyć się, jak je adekwatnie odczytywać, zapoznać się z kompasem geologicznym i spróbować dokonać nim sami pomiaru. Warsztaty, połączone z grami edukacyjnymi, poprowadzi Justyna Justyna-Grygo z Katedry Tektoniki i Kartografii Geologicznej UW.

Uczniowie szkół średnich mogą spotkać się online z dr Aleksandrą Pawlicką z Wydziału Lingwistyki Stosowanej UW i podyskutować o fake newsach: jak je rozpoznać w sieci i się przed nimi bronić. Prowadząca opowie, czym jest dezinformacja w Sieci, kto ją tworzy, kto rozprzestrzenia dalej i dlaczego jest taka groźna. Uczestnicy poznają podstawowe sposoby rozpoznawania fake newsów, nauczą się czujności w przyswajaniu informacji i będą mieli okazję odgadnąć, czy mają do czynienia z dezinformacją, czy prawdziwymi wiadomościami.

Dr Monika Asztemborska z Wydziału Biologii UW poprowadzi dla uczniów lekcję o nanocząstkach, podczas której spróbuje odpowiedzieć na pytanie, co łączy lodówkę i buty sportowe. Pierwsza część spotkania to krótki wykład o wyjątkowych adekwatnościach i niezwykłych, często zaskakujących, wykorzystaniach nanocząstek. Natomiast druga część to gra, w której, aby wygrać, należy przejść przez labirynt pytań i zagadkowych zadań. Przyda się nie tylko wiedza zdobyta w trakcie wykładu, ale też odrobina sprytu i szczęścia.

Podczas spotkań weekendowych naukowcy z Wydziału Polonistyki UW, we współpracy z Fundacją Języka Polskiego, w sposób interesujący i intrygujący zaprezentują kampus Uniwersytetu Warszawskiego przy Krakowskim Przedmieściu. Gra „Koniec języka za przewodnika” to zagadki, szyfry i rebusy, w których zaszyte będą ciekawostki o historii i pochodzeniu słów. Uczestnicy zajrzą do językowej kuchni, poznają słownictwo gwarowe i środowiskowe (np. młodzieżowe), pobawią się przysłowiami i cytatami.

Złota Róża

Nagroda „Złota Róża” jest corocznym wyróżnieniem dla książek o charakterze popularnonaukowym, które służą rzetelnemu upowszechnianiu wiedzy naukowej, a zarazem charakteryzują się wybitną formą literacką. Fundatorami nagrody są: Festiwal Nauki w Warszawie oraz Instytut Książki – wydawca miesięcznika „Nowe Książki”.

W ostatniej edycji konkursu statuetkę Złotej Róży otrzymał prof. Andrzej Kajetan Wróblewski, członek krajowy rzeczywisty PAN i były dyrektor Instytutu Fizyki Doświadczalnej UW. Zgodnie ze zwyczajem wygłosi on w tym roku okolicznościowy wykład „Granice nauki”.

Kawiarnia Naukowa

W okresie międzyfestiwalowym funkcjonuje tzw. Kawiarnia Naukowa. Na stronie internetowej Festiwalu publikowane są informacje o spotkaniach upowszechniających naukę. Wydarzenia te mają formę stacjonarną, część z nich jest także transmitowana online, a ich zapis publikowany jest w internecie. Kawiarnia umożliwia naukowcom z różnych uczelni, ośrodków i instytucji naukowych przedstawienie w przystępny sposób materiałów o badaniach i odkryciach, np. o fizyce kwantowej opowiada prof. Andrzej Dragan z Wydziału Fizyki UW, który znany jest z odważnych pomysłów naukowych i zdolności narracyjnych, ale też z mówienia o fizyce językiem filmu i fotografii. W Kawiarni można posłuchać opowieści dr. Mikołaja Golachowskiego, biologa i podróżnika, o zagrożonym kryzysem klimatycznym raju, krajobrazach i zwierzętach z okolic bieguna czy też o pracy na polarnej stacji badawczej. O kulisach przyznawania Nagród Nobla oraz o największych niedocenionych opowiada prof. Tomasz Pospieszny z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu: „Przecież Mendelejewa czy Fajansa także nigdy nie wyróżniono”.

Kawiarnia Naukowa to wspólne przedsięwzięcie Festiwalu Nauki w Warszawie, Rady Upowszechniania Nauki PAN oraz PAN Zakładu Działalności Pomocniczej w Warszawie. Spotkania realizowane są w każdy trzeci poniedziałek miesiąca (od września do czerwca) w Pałacu Staszica w Warszawie.

Od czego się zaczęło?

Początki Festiwalu Nauki w Warszawie sięgają grudnia 1996 roku, kiedy to rektorzy Uniwersytetu Warszawskiego oraz Politechniki Warszawskiej wraz z prezesem Polskiej Akademii Nauk sygnowali „Porozumienie w sprawie organizacji Festiwalu Nauki”. Co roku patronat nad wydarzeniem sprawuje Konferencja Rektorów Uczelni Warszawskich, prezes i Prezydium Polskiej Akademii Nauk oraz prezydent m.st. Warszawy, zaś jego siedzibą jest Uniwersytet Warszawski. Festiwal jest współfinansowany przez Ministerstwo Edukacji i Nauki w ramach programu Społecznej Odpowiedzialności Nauki.