Pierwsze sygnały – jak nauczyciel może rozpoznać, iż dziecko może być w spektrum?

Pierwsze sygnały- współczesne przedszkola i szkoły to przestrzenie, w których dzieci uczą się nie tylko liter, cyfr i piosenek, ale przede wszystkim życia w grupie, komunikacji i współpracy. To właśnie nauczyciele przedszkoli i klas 1-3 mają szansę jako pierwsi dostrzec, iż niektóre dzieci funkcjonują inaczej niż większość rówieśników.

Czy każde dziecko, które jest ciche, nieśmiałe czy woli bawić się samo, jest w spektrum autyzmu? Oczywiście, iż nie. Ale są pewne sygnały, które – zwłaszcza jeżeli występują w różnych sytuacjach i powtarzają się – mogą wskazywać, iż warto przyjrzeć się dziecku uważniej i zaproponować rodzicom konsultację ze specjalistami.

Według badań amerykańskiego CDC (Centers for Disease Control and Prevention) 1 na 36 dzieci jest w tej chwili diagnozowane w spektrum autyzmu (dane z 2023 roku). W Polsce brakuje precyzyjnych danych, ale szacuje się, iż w każdej grupie przedszkolnej czy klasie mogą być 1-2 dzieci z diagnozą lub bez niej, które znajdują się w spektrum.

Wczesna obserwacja i odpowiednie wsparcie mogą zdziałać cuda – dlatego warto wiedzieć, na co zwracać uwagę.

1. Trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji z rówieśnikami

Dziecko w spektrum często:

• Wybiera zabawy samotne – nie dlatego, iż nie lubi innych dzieci, ale często nie wie, jak się do nich zbliżyć.
• Może nie rozumieć zasad wspólnej zabawy – wchodzi do zabawy, narzuca własne zasady lub zupełnie ignoruje pomysły innych.
• Bywa odbierane przez rówieśników jako „dziwne” lub „złośliwe”, choć jego zachowanie wynika z trudności w czytaniu sytuacji społecznych.

Przykład: Piotrek zawsze bawi się w kąciku samochodowym, układając auta w długie rzędy. Gdy inne dzieci próbują dołączyć, zabiera im samochody lub zaczyna krzyczeć, bo „mają być ułożone po mojemu”.

2. Nietypowa komunikacja – werbalna i niewerbalna

Dzieci w spektrum często:

• Mówią mało lub wcale – mimo iż rozumieją polecenia i mają potrzebę komunikacji. Zamiast tego mogą prowadzić dorosłego za rękę do przedmiotu lub wskazywać palcem, bez słów.
• Mówią dużo, ale jednostronnie – opowiadają o ulubionym temacie, ignorując próby zmiany tematu.
• Powtarzają usłyszane pytania – np. na pytanie „Chcesz jabłko?” odpowiadają „Chcesz jabłko?”.
• Unikają kontaktu wzrokowego lub patrzą „przez człowieka”.
• Nie rozumieją żartów, ironii czy mowy ciała innych.

Przykład: Zosia zna wszystkie planety Układu Słonecznego i opowiada o nich przy każdej okazji. Gdy nauczycielka pyta: „Zosiu, co robiłaś w weekend?”, dziewczynka odpowiada: „Wiesz, iż Jowisz ma 79 księżyców?”.

3. Nadwrażliwość lub obniżona wrażliwość sensoryczna

Zaburzenia przetwarzania sensorycznego dotyczą wielu dzieci w spektrum:

• Dziecko może unikać hałasu, zasłaniać uszy na dźwięk dzwonka lub głośną muzykę.
• Reaguje niepokojem na ubrania z metkami, rajstopy czy obcisłe rękawy.
• Niektóre dzieci wyczuwają zapachy, których inni nie dostrzegają, i skarżą się na nie.
• Inne dzieci wręcz przeciwnie – potrzebują mocnych bodźców: mocnych uścisków, huśtania, biegania w kółko czy skakania.

Przykład: Ada nie bierze udziału w porannym kole, bo muzyka jest dla niej zbyt głośna. Zawsze siada pod ścianą i zasłania uszy rękami.

4. Silna potrzeba rutyny i trudności z adaptacją do zmian

Dzieci w spektrum:

• Bardzo źle znoszą zmiany – choćby niewielkie. Zmiana miejsca przy stole, zastępstwo nauczyciela czy przeniesienie zajęć do innej sali może wywołać silny stres.
• Uwielbiają powtarzalność – te same zabawy, te same książki, te same trasy spacerowe.

Przykład: Kiedy pani Kasia zapomniała ustawić plan dnia na tablicy, Franek przez pół godziny płakał i pytał, co będzie dalej. Bez wizualnego wsparcia nie potrafił odnaleźć się w sytuacji.

5. Nietypowe, intensywne zainteresowania

Dzieci w spektrum często:

• Mają niezwykle wąskie, ale głębokie zainteresowania. Wiedzą wszystko o dinozaurach, układzie słonecznym albo markach samochodów.
• Nie zawsze potrafią dostosować swoje zainteresowania do tematu rozmowy – potrafią np. mówić o kosmosie podczas zajęć plastycznych.

Przykład: Kuba zna na pamięć wszystkie rozkłady jazdy autobusów w mieście i opowiada o tym niezależnie od tematu lekcji.

6. Trudności w rozpoznawaniu i regulacji emocji

Dzieci w spektrum:

• Silnie reagują na drobne zmiany – płacz, krzyk, ucieczka.
• Nie rozpoznają emocji innych – nie zauważają, iż kolega jest smutny albo zły.
• Czasem w sytuacji stresowej „znikają” – przestają reagować, zamykają się w sobie.

Przykład: Gdy Antek przez przypadek przewrócił kubek, zaczął krzyczeć i rzucać zabawkami, mimo iż nauczyciel uspokajał go, iż nic się nie stało.

Podsumowanie – co warto zapamiętać?

Obserwuj – nie oceniaj. Liczy się powtarzalność zachowań.
Notuj – konkretne sytuacje i reakcje pomagają specjalistom.
Współpracuj z rodzicami – oni znają dziecko najlepiej.
Wczesne wsparcie = lepsza przyszłość.
To nie „trudne dziecko”, to dziecko z trudnościami, które potrzebuje zrozumienia.

Dziękujemy za przeczytanie! Cieszymy się, iż poświęciłeś swój czas na zgłębienie tematu i mamy nadzieję, iż treści, które udostępniamy, będą dla Ciebie wsparciem w codziennej pracy i budowaniu lepszego zrozumienia uczniów w spektrum.

Serdecznie zapraszamy do odwiedzenia:
sklep.kwiecien.academy – znajdziesz tam praktyczne materiały, szkolenia i narzędzia stworzone z myślą o nauczycielach, specjalistach i rodzicach.
kwiecien.academy – to przestrzeń pełna wiedzy, inspiracji i merytorycznych treści, które pomogą Ci lepiej wspierać dzieci i młodzież.

Zajrzyj i bądź na bieżąco!