Praktyki zawodowe stanowią najważniejszy element w procesie kształcenia przyszłych nauczycielek i nauczycieli. To podczas nich studenci i studentki zdobywają pierwsze doświadczenia zawodowe, często decydujące o ich dalszym rozwoju. Jakość i sposób organizacji tych praktyk mają bezpośredni wpływ na przygotowanie do zawodu, poziom kompetencji absolwentów oraz ich motywację do podjęcia pracy w szkole.
Udział w praktykach daje studentom możliwość skonfrontowania zdobytej wiedzy teoretycznej i własnych przekonań o uczeniu z rzeczywistością szkolną. Na kolejnym etapie, już w roli nauczyciela, ich zadaniem będzie samodzielne podejmowanie trafnych merytorycznie i wychowawczo decyzji, dotyczących konkretnych działań w klasie. Miejsce praktyk w kształceniu nauczycieli. Od finansowania do jakości).
Jako organizacje społeczne zaangażowane w działania na rzecz wysokiej jakości edukacji, z niepokojem obserwujemy istniejące problemy związane z organizacją i finansowaniem praktyk nauczycielskich w Polsce. Stoi to w sprzeczności z najnowszymi wytycznymi Komisji Europejskiej (2024), w których możemy przeczytać, iż praktyki zawodowe – nie tylko nauczycielskie – powinny wnosić zarówno wartość edukacyjną, jak i zapewniać adekwatne warunki pracy – w tym odpowiednie umowy, wynagrodzenie oraz zabezpieczenie socjalne.
Już w wielu wcześniejszych dokumentach Komisja Europejska wskazuje, iż kluczowym elementem jakości edukacji są dobrze przygotowani i odpowiednio wspierani nauczyciele. Zebrane polskie przykłady wskazują, iż ten tak istotny obszar związany zarówno z kształceniem jak i doskonaleniem nauczycieli jest systemowo zaniedbany i marginalizowany – Karolina Prus-Wirzbicka
Nasze stanowisko opieramy na wnioskach z raportu Miejsce praktyk w kształceniu nauczycieli, przygotowanego na podstawie danych pochodzących z uczelni prowadzących studia pedagogiczne.
Raport ten ukazuje skalę zaniedbań oraz potrzebę zmian systemowych:
- wielu nauczycieli sprawujących opiekę nad studentami nie otrzymuje żadnego wynagrodzenia, a tam, gdzie ono występuje – bywa skrajnie niskie (nawet poniżej 5 zł za godzinę);
- brakuje jednolitych standardów dotyczących zawierania umów pomiędzy uczelniami a szkołami oraz samymi nauczycielami-opiekunami;
- nie istnieje systemowe wsparcie finansowe dla organizacji praktyk – żadna z uczelni, które odpowiedziały na nasze pytania, nie otrzymuje dofinansowania ze strony jednostek samorządu terytorialnego ani innych podmiotów;
- rola nauczycieli-mentorów pozostaje niedookreślona i nie jest wspierana ani przez uczelnie wyższe, ani organy prowadzące szkoły, mimo iż to oni w dużej mierze odpowiadają za jakość przygotowania przyszłych nauczycielek i nauczycieli do pracy.
Na tej podstawie apelujemy o pilne zmiany systemowe, w tym:
- Wypracowanie przez uczelnie wyższe we współpracy z organami prowadzącymi oraz środowiskiem nauczycielskim dobrych standardów praktyk, pilotaż i ich stopniowe wdrażanie.
- Wprowadzenie stabilnego systemu wynagrodzeń dla nauczycieli sprawujących opiekę nad studentami – z określeniem minimalnych stawek i jasnym wskazaniem źródeł finansowania (budżet państwa, środki samorządowe).
- Stworzenie sieci profesjonalnych szkół dobrych praktyk – z dobrze przygotowaną kadrą mentorską i odpowiednim zapleczem dydaktycznym.
- Formalne uznanie i wsparcie roli opiekunów praktyk i mentorów – poprzez szkolenia, wynagrodzenia oraz włączenie ich w proces dydaktyczny i oceny jakości kształcenia, a także uwzględnienie ścieżki mentorskiej w awansie zawodowym.
- Zwiększenie przejrzystości i zadbanie o podmiotowość studentów i studentek – m.in. poprzez uwzględnienie ich w procesie organizacji praktyk i ochronę ich praw jako uczestników procesu kształcenia.
Przypominamy: dobrze zorganizowane i godnie wynagradzane praktyki to nie koszt – to inwestycja w przyszłość edukacji. Wobec narastającego kryzysu kadrowego w szkołach, nie stać nas na dalsze zaniedbywanie tej sfery.
Zwracaliśmy na to uwagę już w Mapie Drogowej dla Edukacji w 2023 roku, gdzie znalazł się taki postulat: “wzmocnić akademickie kształcenie nauczycieli i nauczycielek przez ściślejsze powiązanie teorii i praktyki, zaangażowanie i docenienie praktyków w procesie kształceniu nauczycieli, upowszechnianie dobrych modeli w organizacji praktyk nauczycielskich: pod opieką mentora lub mentorki, z wykorzystaniem narzędzi refleksji i projektowania, w regularnym rytmie z zajęciami akademickimi, w odpowiednio przygotowanych szkołach ćwiczeń, które pełniłyby funkcje „klinik kształcenia”; wydłużenie czasu i zmiana formuły praktyk; do rozważenia: wypracowanie modelu selekcji kandydatek i kandydatów do zawodu”.
Przygotowanie profesjonalnych i zmotywowanych kadr nauczycielskich jest niezbędnym warunkiem każdej reformy edukacji w Polsce, w tym zmian, nad którymi pracuje w tej chwili Ministerstwo Edukacji Narodowej i Instytut Badań Edukacyjnych. Konieczna jest także kooperacja między odpowiednimi departamentami MEN i Ministerstwem Nauki i Szkolnictwa Wyższego, zarówno w sprawie praktyk nauczycielskich, jak i szerzej modelu kształcenia przyszłych nauczycieli.
Stanowisko przygotowane na podstawie raportu SOS dla Edukacji Miejsce praktyk w kształceniu nauczycieli, Warszawa 2025.
