Komisja Europejska podjęła bezprecedensową decyzję o opracowaniu kompleksowej strategii przygotowania całego kontynentu na potencjalne kryzysy i zagrożenia, która po raz pierwszy w historii integracji europejskiej obejmuje szczegółowe zalecenia dotyczące indywidualnego przygotowania obywateli na sytuacje awaryjne. Nowa Strategia Unii na rzecz Gotowości stanowi odpowiedź na rosnące zagrożenia geopolityczne, klimatyczne oraz technologiczne, które mogą w przyszłości wpłynąć na funkcjonowanie europejskich społeczeństw i gospodarek.
fot. Warszawa w Pigułce
Centralnym elementem tej strategii jest oficjalne zalecenie skierowane do wszystkich czterystu pięćdziesięciu milionów obywateli Unii Europejskiej, aby każdy z nich przygotował i utrzymywał w gotowości osobisty zestaw ratunkowy, który umożliwiłby samodzielne funkcjonowanie przez co najmniej siedemdziesiąt dwie godziny bez dostępu do podstawowych usług publicznych, sklepów czy infrastruktury komunalnej. Ta konkretna rama czasowa została wybrana na podstawie analiz prowadzonych przez europejskie służby kryzysowe, które wykazały, iż pierwsze trzy doby każdego poważnego kryzysu są najbardziej krytyczne dla przetrwania i często decydują o skuteczności całej operacji ratunkowej.
Inicjatywa ta wynika z dogłębnej analizy współczesnych zagrożeń, które mogą dotknąć europejskie społeczeństwa, obejmujących zarówno konflikty zbrojne, cyberataki na infrastrukturę krytyczną, klęski żywiołowe związane ze zmianami klimatycznymi, pandemie, jak również zakłócenia w łańcuchach dostaw wywołane czynnikami geopolitycznymi lub ekonomicznymi. Komisja Europejska uznała, iż dotychczasowe podejście oparte wyłącznie na reagowaniu instytucjonalnym na kryzysy jest niewystarczające w obliczu rosnącej złożoności i nieprzewidywalności współczesnych zagrożeń.
Obecnie poszczególne kraje członkowskie mają bardzo zróżnicowane podejście do kwestii przygotowania obywateli na sytuacje kryzysowe, co może prowadzić do chaosu informacyjnego i nieefektywności działań w przypadku kryzysu o charakterze transgranicznym. Francja należy do państw o najbardziej rozwiniętych wytycznych dla obywateli, zalecając przygotowanie zestawu zawierającego podstawową żywność o długim terminie przydatności, zapas wody pitnej, niezbędne leki na choroby przewlekłe, przenośne radio zdolne do odbioru sygnałów w sytuacjach awaryjnych, latarkę z zapasowymi bateriami, ładowarki do urządzeń mobilnych, gotówkę w różnych nominałach, kopie najważniejszych dokumentów osobistych zabezpieczone przed wilgocią, zapasowe klucze do mieszkania i pojazdu, ciepłą odzież oraz podstawowe narzędzia umożliwiające wykonanie prostych napraw.
Komisja Europejska dąży do ujednolicenia tych wytycznych na poziomie całej Unii, aby każdy obywatel, niezależnie od kraju pochodzenia czy miejsca aktualnego pobytu, miał dostęp do jednolitych i sprawdzonych instrukcji postępowania w sytuacjach kryzysowych. Takie ustandaryzowanie ma najważniejsze znaczenie w kontekście wysokiej mobilności współczesnych Europejczyków, którzy często podróżują, pracują czy studiują w różnych krajach członkowskich i mogą zostać dotknięci kryzysem poza swoim krajem pochodzenia.
Strategia przewiduje również masywne zwiększenie europejskich rezerw strategicznych obejmujących najważniejszy sprzęt medyczny, w tym respiratory, środki ochrony osobistej, leki ratujące życie oraz podstawowe surowce niezbędne do produkcji urządzeń o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa energetycznego i komunikacyjnego. Te rezerwy mają być przechowywane w strategicznie rozmieszczonych magazynach na terenie całej Unii, umożliwiając szybką dystrybucję pomocy do każdego regionu dotykniętego kryzysem w ciągu maksymalnie dwudziestu czterech godzin od podjęcia decyzji o uruchomieniu mechanizmów wsparcia.
Komisja planuje utworzenie centralnego unijnego centrum koordynacji kryzysowej, które będzie odpowiedzialne za ciągłe monitorowanie potencjalnych zagrożeń, analizę ryzyka oraz koordynację międzynarodowej odpowiedzi na kryzysy dotykające wielu państw jednocześnie. To centrum będzie wyposażone w najnowocześniejsze systemy analityczne wykorzystujące sztuczną inteligencję do przewidywania i modelowania rozwoju sytuacji kryzysowych, co pozwoli na wcześniejsze ostrzeganie oraz lepsze przygotowanie zasobów ratunkowych.
Pierwsza kompleksowa ocena gotowości kryzysowej całej Unii Europejskiej ma zostać opublikowana pod koniec 2026 roku, po przeprowadzeniu szczegółowej analizy zdolności każdego kraju członkowskiego do radzenia sobie z różnymi typami zagrożeń oraz identyfikacji obszarów wymagających wzmocnienia. Do czasu publikacji tej oceny Komisja będzie wydawać doraźne ostrzeżenia i zalecenia dotyczące konkretnych zagrożeń, które mogą pojawić się w krótszej perspektywie czasowej.
Realizacja strategii będzie wymagała znaczących inwestycji w infrastrukturę kryzysową, systemy ostrzegania oraz edukację społeczną, ale Komisja Europejska podkreśla, iż koszty przygotowania są zawsze znacznie niższe niż koszty reagowania na nieprzygotowane kryzysy. Szczególny nacisk zostanie położony na edukację młodzieży w zakresie postępowania w sytuacjach awaryjnych, aby przyszłe pokolenia Europejczyków były lepiej przygotowane na wyzwania związane z rosnącą niepewnością globalnej sytuacji.
Strategia obejmuje również współpracę z sektorem prywatnym w zakresie zapewnienia ciągłości działania kluczowych usług, takich jak dostawy energii, łączność telekomunikacyjna czy systemy płatnicze, które są niezbędne dla funkcjonowania współczesnych społeczeństw. Firmy zarządzające infrastrukturą krytyczną będą zobowiązane do opracowania planów awaryjnych oraz utrzymywania rezerw umożliwiających kontynuację działania przez określony czas w przypadku zakłóceń zewnętrznych.
Szczególną uwagę Komisja zwraca na konieczność przygotowania systemów komunikacji alternatywnej, które mogłyby funkcjonować choćby w przypadku awarii głównych sieci telekomunikacyjnych czy internetowych. Obejmuje to zarówno systemy radiowe, jak i satelitarne środki łączności, które mogłyby zostać gwałtownie uruchomione w sytuacjach kryzysowych, zapewniając podstawowe połączenie między służbami ratunkowymi a obywatelami.
Implementacja strategii będzie monitorowana przez specjalnie powołane zespoły, które będą regularnie oceniać postępy poszczególnych państw w przygotowaniu się na potencjalne kryzysy oraz identyfikować obszary wymagające dodatkowego wsparcia lub inwestycji. Te zespoły będą również odpowiedzialne za organizację wspólnych ćwiczeń symulujących różne scenariusze kryzysowe, co pozwoli na testowanie i doskonalenie procedur współpracy międzynarodowej w warunkach zbliżonych do rzeczywistych.
Długoterminowym celem strategii jest stworzenie w Europie kultury gotowości, w której przygotowanie na sytuacje kryzysowe stanie się naturalną częścią życia obywateli, podobnie jak dbałość o zdrowie czy bezpieczeństwo w ruchu drogowym. Komisja liczy na to, iż dzięki systematycznej edukacji i regularnym kampaniom informacyjnym, europejskie społeczeństwa staną się bardziej odporne na wstrząsy i będą w stanie lepiej radzić sobie z nieprzewidywalnymi wydarzeniami, które mogą wpłynąć na ich codzienne funkcjonowanie.
Strategia uwzględnia również specyficzne potrzeby grup szczególnie wrażliwych, takich jak osoby starsze, niepełnosprawne czy families z małymi dziećmi, dla których przygotowanie zestawów awaryjnych może wymagać dodatkowych elementów lub modyfikacji standardowych zaleceń. W ramach implementacji strategii zostaną opracowane szczegółowe wytyczne dostosowane do potrzeb różnych grup społecznych, aby zapewnić, iż wszyscy obywatele będą mieli równe szanse na przetrwanie i zachowanie godności w sytuacjach kryzysowych.
