Tata też rodzic

Od kilku lat jesteśmy świadkami systematycznego rozszerzania w prawie pracy przepisów ochronnych, które mają na celu ułatwienie pracownikom godzenia obowiązków zawodowych z życiem rodzinnym. Dotyczy to zarówno kobiet jak i mężczyzn, o czym nie wszyscy wiedzą.

Urlop macierzyński (20 tygodni w przypadku jednego dziecka) przysługuje przede wszystkim pracownicy – matce. Jest to związane z porodem i koniecznością odzyskania sił po porodzie. Urlop macierzyński wynosi:

1) 20 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie;

2) 31 tygodni – w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie;

3) 33 tygodni – w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie;

4) 35 tygodni – w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie;

5) 37 tygodni – w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie.

Jednak po wykorzystaniu części urlopu macierzyńskiego przez matkę (obecnie wymagany okres to minimum 14 tygodni, zgodnie z art. 180 Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1465 z późn. zm, dalej „kodeks pracy” lub k.p.”.), opiekę nad dzieckiem jeszcze w ramach urlopu macierzyńskiego może przejąć ojciec.

Ciekawostka:

Do kręgu osób uprawnionych do urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego należy również pracownik, niebędący rodzicem, a wychowujący dziecko – członek najbliższej rodziny.

Kolejnym urlopem, poza urlopem macierzyńskim przysługującym rodzicom jest urlop rodzicielski. Jego wymiar wynosi 41 tygodniu (32 tygodnie + 9 tygodni) w przypadku urodzenia jednego dziecka. Długość urlopu zwiększa się do 43 tygodni w przypadku urodzenia się 2-i więcej dzieci.

Urlop rodzicielski może być wykorzystany przez rodziców w 5 częściach nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia. Najczęściej jest jednak kontynuowany przez rodziców w pierwszym roku życia dziecka. Warto jednak wiedzieć, iż nie musi tak być. Można na przykład wykorzystać po 2 tygodnie w każdym roku przez pierwsze 4 lata życia dziecka i ostatni tydzień w piątym roku.

To, o czym należy pamiętać, jest to, iż maksymalnie jedno z rodziców może wykorzystać 32 tygodnie (w ramach tzw. urlopu podstawowego). Drugie z rodziców może skorzystać z 9 tygodniu (nazywanych urlopem dodatkowym).

W tym miejscu wyjaśnić należy, iż rodzice mogą podzielić się w inny sposób.

Przykład:

– matka skorzysta z 20 tygodniu urlopu rodzicielskiego podstawowego, a ojciec skorzysta z 12 tygodni urlopu rodzicielskiego podstawowego.

W omawianym przypadku oboje z rodziców mogą skorzystać z urlopu rodzicielskiego dodatkowego w wymiarze 9 tygodni.

Inne przykładowe sposoby korzystania z urlopu rodzicielskiego (w przypadku urodzenia jednego dziecka):

– matka korzysta z urlopu rodzicielskiego w wymiarze 32 tygodni, a pozostałe 9 tygodni urlopu wykorzystuje ojciec dziecka,

-matka korzysta z urlopu macierzyńskiego (20 tygodni), a urlop rodzicielski w wymiarze 32 tygodni wykorzystuje ojciec dziecka (w takim przypadku matka może skorzystać jeszcze z 9 tygodni urlopu rodzicielskiego – dodatkowego),-

-matka po urlopie macierzyńskim korzysta z części urlopu rodzicielskiego, np. w wymiarze 11 tygodni, a pozostałą część urlopu, tj. 30 tygodni (w tym 9 tygodni urlopu rodzicielskiego dodatkowego) wykorzystuje ojciec dziecka (w takim przypadku pomiędzy poszczególnymi częściami urlopu rodzicielskiego może wystąpić przerwa),

-matka korzysta z urlopu macierzyńskiego (20 tygodni), następnie przez 20 tygodni z urlopu korzystają jednocześnie oboje rodzice, a ostatni tydzień urlopu wykorzystuje matka lub ojciec dziecka.

Czy pracodawca jest zobowiązany udzielić urlopu rodzicielskiego?

Jest to dość ważne pytanie. W przypadku kobiet prawo do skorzystania z urlopu z reguły nie jest kwestionowane. Pracodawcy są świadomi swojego obowiązki i nie dochodzi tu (co do zasady) do naruszeń.

W przypadku mężczyzn świadomość pracodawców nie jest już taka duża. Często zdarza się, iż ojcowie chcąc skorzystać ze swojego prawa uzyskują od pracodawcy odmowę lub „sugestie”, iż nie powinni korzystać z tego prawa, gdyż pracodawca nie udzieli im zgody.

Zaznaczyć należy, iż takie działanie jest sprzeczne z prawem.

Pracownik – ojciec, tak samo jak matka, ma prawo do skorzystania z urlopu rodzicielskiego, a pracodawca musi taki wniosek uwzględnić, jeżeli pracownik spełnia warunki formalne.

Pamiętać należy o kilku formalnościach jakie pracownik powinien spełnić, aby uzyskać urlop.

-W pierwszej kolejności należy dokonać zgłoszenia zmian w ZUS.

Oznacza to, iż należy poinformować ZUS od kiedy ojciec dziecka przechodzi na urlop rodzicielski czy matka dziecka rezygnuje z części urlopu i które z rodziców oraz od kiedy wykorzystuje urlop rodzicielski dodatkowy.

-Bardzo ważne! Pracownik – ojciec musi złożyć pracodawcy wniosek w postaci papierowej lub elektronicznej w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu.

Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika, zgodnie z art. 182^1d kodeksu pracy.

Pracodawca nie ma tu żadnej swobody decyzyjnej bądź uznaniowej.

Treść wniosku oraz dokumenty, które się do wniosku dołącza, są określone w § 14 i 15 Rozporządzenia Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 8 maja 2023 r. w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków (Dz. U. poz. 937). Wniosek powinien zawierać:

1. imię i nazwisko pracownika;
2. wskazanie okresu dotychczas wykorzystanego urlopu rodzicielskiego lub zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego oraz liczby wykorzystanych części urlopu rodzicielskiego lub liczby wniosków o zasiłek macierzyński za okres odpowiadający części urlopu rodzicielskiego;
3. wskazanie okresu, na który ma być udzielony urlop rodzicielski lub jego część.

Do wniosku dołącza się:

–odpis skrócony aktu urodzenia dziecka (dzieci) lub zagraniczny dokument potwierdzający urodzenie dziecka (dzieci), wydany przez uprawniony organ dokonujący rejestracji urodzenia w danym kraju, albo kopie tych dokumentów;

–oświadczenie pracownika o braku zamiaru korzystania z urlopu rodzicielskiego albo z zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego przez drugiego z rodziców dziecka przez okres wskazany we wniosku albo o okresie, w którym drugi z rodziców dziecka zamierza korzystać z urlopu rodzicielskiego albo z zasiłku za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego w okresie objętym wnioskiem [wyjaśniając: a) należy wskazać czy i jaka cześć urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego została wykorzystana i b) termin i długość urlopu jaki mamy zamiar wykorzystać];

–dokumenty od płatnika (tj. pracodawcy) składek matki dziecka – dotyczący części urlopu wykorzystanego oraz uzyskanego wymiaru składek.

Pracownicy – rodzice, nie powinni też obawiać się skorzystać z pomocy urzędników zatrudnionych Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych, przy wypełnianiu wniosków. Warto udać się do najbliższego oddziału ZUS (lub skontaktować telefonicznie) i poprosić o wsparcie przy zgłoszeniu wniosków oraz poprosić o udzielanie informacji na temat dokumentów jakie należy złożyć do pracodawcy – płatnika składek.

Przydatne linki:

Rodzicielstwo – Państwowa Inspekcja Pracy (pip.gov.pl)

Za okres urlopu rodzicielskiego – ZUS