Technologie informatyczne w procesie nauczania

Współczesny świat ulega bardzo intensywnym przemianom cywilizacyjnym, szczególnie nastawionym na wzrost cyfryzacji w życiu codziennym. Postęp ten dotyczy każdego z nas, ale to młode pokolenie przyjmuje ten stan rzeczy jako naturalny. Z kolei osoby starsze muszą często przearanżować swój dotychczasowy styl życia. Ogromnym wyzwaniem w ostatnich latach była pandemia, w czasie której wiele sfer życia przeniosło się w stan online, również edukację bezpośrednią zastąpiła nauka zdalna. Umiejętność reagowania na wprowadzane zmiany oraz dostosowywanie się do panujących warunków cyfryzacji stały się wyznacznikami polityki oświatowej współczesnego świata.

Już od kilkunastu lat zwraca się uwagę na konieczność kształtowania u uczniów umiejętności posługiwania się technologiami informatyczno-komunikacyjnymi (TIK). Przecież w tej chwili większość zawodów opiera się na technologii cyfrowej.

Badania na temat kompetencji informatycznych wskazują, iż aż 45 proc. Europejczyków ich nie posiada, dlatego Unia Europejska zwróciła uwagę na ten aspekt edukacji i wydała w 2006 roku zalecenia w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie, w których podkreślono konieczność m.in. umiejętnego i krytycznego wykorzystywania technologii społeczeństwa informacyjnego w nauce, pracy, rozrywce i porozumiewaniu się.

Podstawowe umiejętności w zakresie TIK obejmują wykorzystywanie komputerów do uzyskiwania oceny, przechowywania, tworzenia, prezentowania i wymiany informacji oraz do porozumiewania się i uczestniczenia w sieciach współpracy za pośrednictwem Internetu.

„Cyfrowi tubylcy” i „internetowi imigranci”

Pobudzanie uczniów do prawidłowej aktywności w zakresie TIK wymaga zaangażowania nauczycieli. Nie powinni oni zastanawiać się, czy stosować nowoczesne technologie w nauczaniu, tylko powinni myśleć nad tym, jak je najefektywniej wykorzystać. To wymaga posiadania odpowiednich kompetencji. Dodatkowo, aby procesy edukacyjne z wykorzystaniem TIK przebiegały skutecznie, musi być zapewniony dostęp do odpowiedniego sprzętu i Internetu na terenie placówki. Mimo silnie rozwijającej się sieci informatycznej, łatwiejszego dostępu do zasobów TIK (głównie za sprawą telefonów) wprowadzenie nauki zdalnej uwidoczniło problem wykluczenia cyfrowego w społeczeństwie.

W różnych publikacjach można znaleźć określenia użytkowników multimediów: „cyfrowi tubylcy” i „internetowi imigranci”. Wskazują one na różnice pokoleniowe między obecną cyfrową generacją młodych ludzi, których styl myślenia i funkcjonowania dostosowany jest do używania technologii od najmłodszych lat życia, a starszym pokoleniem, w głównej mierze korzystającym z tekstu w formie linearnej. „Cyfrowi tubylcy”, którymi są obecni uczniowie, oraz „internetowi imigranci” rozpoznawani w nauczycielach, spotykają się w procesie kształcenia.

Procesy poznawcze oraz umiejętności przyswajania materiału u obu grup przebiegają w sposób odmienny. O ile „internetowi tubylcy” charakteryzują się jednozadaniowością, myśleniem sekwencyjnym, korzystaniem z pisanych źródeł wiedzy oraz z ograniczonych źródeł informacji, o tyle „cyfrowi tubylcy” przejawiają wielozadaniowość, myślenie wielowątkowe, otwartość na multimedia, dostrzeganie i korzystanie z wielu źródeł wiedzy.
Dlatego procesy edukacyjne powinny charakteryzować się dostrzeganiem potrzeb i możliwości uczniów przez nauczycieli oraz dostosowaniem działań do ich sposobu postrzegania rzeczywistości z wykorzystaniem różnych metod, form i narzędzi pracy cyfrowej.

Na podstawie rozporządzeń i przepisów wprowadzone zostały podstawy programowe poszczególnych przedmiotów, w których zaznaczono konieczność kształcenia w kierunku rozwijania umiejętności informatycznych. Dodatkowo Ministerstwo Edukacji i Nauki publikuje kierunki polityki oświatowej na dany rok szkolny, w których możemy znaleźć wytyczne stosowania TIK w edukacji. W prawie oświatowym znajdują się również zapisy wskazujące, jakimi kompetencjami cyfrowymi powinni charakteryzować się nauczyciele i w jakim kierunku te kompetencje powinni rozwijać.

Jednak same przepisy nie wystarczają. Oprócz kompetencji uczniów i nauczycieli do sprawnie działającego systemu potrzebne jest odpowiednie wyposażenie szkół, a te często są niedofinansowane. W czasie pandemii zaistniała konieczność przejścia w system nauki zdalnej, co obnażyło problemy polskiej edukacji pod względem możliwości edukacji cyfrowej.

Braki sprzętu w szkole i domach uczniów, brak przeszkolenia i finansowania programów edukacyjnych wywołały niechęć i frustracje. Starania dyrektorów, organów prowadzących (gminy, powiaty) oraz ministerstwa zaowocowały uruchomieniem programów pomocowych i wspierających cyfryzację szkół („Cyfrowa szkoła”, „Aktywna tablica”, „Laboratoria Przyszłości”). Pojawiły się też programy różnych fundacji i organizacji pozarządowych, dzięki którym szkoły wzbogaciły się o nowoczesny sprzęt. Wyszkolono również nauczycieli.

Cele i korzyści

Upowszechnianie zastosowania mediów w edukacji, oprócz przygotowania do pełnienia różnych zawodów w przyszłości przez dzieci, ma na celu głównie poprawę efektywności kształcenia w trakcie bieżącej nauki. Zadanie to realizowane jest poprzez pozytywny wpływ TIK na poprawę koncentracji, a także wielozmysłowe oddziaływanie na pobudzanie procesów poznawczych, wykorzystując różnorodne narzędzia i formy przekazu.

Nauka zdalna czy e-learning daje możliwość wymiany informacji oraz nawiązania kontaktu z ludźmi z całego świata. Daje to ogromne możliwości zarówno do konfrontacji doświadczeń i poglądów, poszerzania wiedzy, a w efekcie prowadzi do unowocześniania i postępowości procesów edukacyjnych. Taka forma edukacji znacznie obniża koszty poprzez rezygnację z zakwaterowania czy dojazdów, daje możliwość połączenia edukacji z pracą lub wychowywaniem dzieci.

Technologie informatyczno-komunikacyjne w edukacji pełnią również funkcję terapeutyczną. Badania nad ich zastosowaniem w pracy z uczniami ze specyficznymi trudnościami w nauce oraz z różnymi niepełnosprawnościami wskazują na ich korzystny wpływ na niwelowanie trudności oraz kompensacje zaburzonych funkcji. Korzystanie z opcji, jakie daje system cyfrowy, staje się bardzo ważnym elementem edukacji, ponieważ umożliwia dzieciom ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi i niepełnosprawnościami zindywidualizowanie i optymalizację nauczania z dostosowaniem do różnych potrzeb.

Programy i narzędzia wykorzystywane w edukacji

W sieci nauczyciel może trafić na wiele ciekawych platform, programów, aplikacji i narzędzi wykorzystywanych do edukacji. Rynek ten rozwinął się w czasie pandemii, oferując wiele darmowych rozwiązań.

Do obsługi multifunkcyjnej warto wykorzystać takie platformy jak: MS Office 365+ lub Google Workspace. Są to systemu konkurencyjnych firm, ale w obu pakietach można skorzystać z dostępu do komunikatora z funkcją wideo, edytora tekstu, programu do tworzenia prezentacji, dysku do umieszczania materiałów w chmurze, wirtualnych tablic. W obu platformach istnieje możliwość współpracy online pomiędzy uczestnikami.

Wymianę materiałów czy udostępnianie sobie wspólnych tablic na konkretny temat można zrealizować poprzez bezpłatne strony wakalet.com czy padlet.com. Po zalogowaniu użytkownicy mogą udostępniać swoje treści, kategoryzować, opisywać na własny sposób, natomiast osoby przeglądające mogą komentować lub poszerzać zasoby w zależności od ustawień twórcy.

Do tworzenia prezentacji i infografik nadają się portale canva.com lub genial.ly. Canva pozwala z gotowych szablonów stworzyć interaktywne prezentacje, karty pracy, mapy myśli, infografiki na tematy edukacyjne, kartki, dyplomy, a także materiały promocyjne, takie jak plakaty, ulotki, logo, wizytówki czy wpisy na portale internetowe. Praca w tym programie może odbywać się przy współpracy całej grupy również w trybie online.

Większość zasobów jest darmowa. W przypadku genial.ly możliwe jest tworzenie interaktywnych prezentacji, infografik oraz quizów, interaktywnych zadań, edukacyjnych escaperoomów, które można udostępnić uczniom lub z ich pomocą zaplanować całą lekcję.

Zasoby Internetu umożliwiają korzystanie z gotowych portali edukacyjnych, udostępniających wiedzę i materiały z różnych dziedzin. Jednym z nich jest Khan Academy, czyli międzynarodowa platforma edukacyjna z materiałami, które mogą służyć jako uzupełnienie lekcji, wsparcie zarówno ucznia z trudnościami, jak i zdolnego. Materiały posegregowane są według przedmiotów, przekazane w formie filmów i tekstu, wsparte dodatkowymi ćwiczeniami. Kolejnym podobnie działającym zasobem jest strona edpuzzle.com z różnymi kursami i webinarami, do których nauczyciel może dodawać swoje uwagi i spostrzeżenia.

Na naszym ojczystym rynku można skorzystać z bogatych zasobów portalu rządowego Zintegrowana Platforma Edukacyjna, na której znajdują się materiały posegregowane na przedmioty i etapy kształcenia, zgodne z podstawą programową, najczęściej w formie gotowych scenariuszy zajęć wzbogaconych ilustracjami, filmami oraz pytaniami sprawdzającymi wiedzę. W czasie pandemii mocno rozwinął się kanał Pistacja TV, gdzie znajdziemy krótkie wideo edukacyjne na wybrane zagadnienia z matematyki, fizyki, chemii, biologii i przyrody, zaprezentowane w przystępny sposób.

Doskonałym urozmaiceniem lekcji są aplikacje LearningApps oraz Wordwall, wykorzystujące elementy gier komputerowych. Nauczyciel lub uczniowie mogą tworzyć krótkie gry, quizy, krzyżówki na dowolny temat. Daje to możliwość szybkiego utrwalenia i sprawdzenia wiedzy. Stworzone zadania można udostępniać na innych platformach.

Aplikacje Quizziz i Kahoot! wykorzystują metodę testową z użyciem telefona. Nauczyciel tworzy test, który dzięki kodu jest udostępniany uczniom. Po rozwiązaniu przez uczniów strona sama podsumowuje wyniki, tworząc raport.

Do szybkiej ankiety czy burzy mózgów doskonale sprawdza się Mentimeter. To aplikacja na telefony, na które nauczyciel – dzięki kodu – udostępnia wcześniej przygotowane zadanie. Wyniki prezentowane są w sposób graficzny. Podobne wykorzystanie można zastosować aplikacją Lino, gdzie na wirtualnej tablicy przyklejamy kolorowe karteczki, zawierające teksty, obrazy, filmy lub hiperłącza.

W specjalistycznej pracy terapeutycznej godna zauważenia jest płatna aplikacja MTalent, w której znajdują się interaktywne ćwiczenia w kategoriach: logopedia, słuch, autyzm, koncentracja, matematyka, czytanie i pisanie. Są narzędziem wspierającym i indywidualizującym terapię.

Na lekcjach warto wykorzystać narzędzia oferowane przez nowoczesne technologie, które dzięki dofinansowaniu w ramach programu Laboratoria Przyszłości trafiły do większości szkół. Są to m.in. roboty edukacyjne, zestawy do robotyki, drukarki 3D, gogle VR, magiczny dywan, kamery i inne urządzenia do rejestrowania obrazu i dźwięku.

Najnowszą technologią wykorzystywaną w edukacji jest sztuczna inteligencja. Dzięki Chat GPT, działającemu na podstawie algorytmów oraz współpracujących z nim wtyczek, po zalogowaniu się i weryfikacji na koncie użytkownik może generować gotowe pomysły dostosowane do swoich potrzeb. Za jego pomocą można stworzyć różnorodne zadania na lekcje, książeczki interaktywne, zaprezentować obliczenia matematyczne, stworzyć quizy o różnym stopniu trudności. Jest to stosunkowo nowa technologia, dlatego zdarzają się jeszcze błędy, ale na bieżąco są one usuwane.

Zastosowanie TIK jest dzisiaj nieodzownym elementem edukacji. Tego procesu nie da się już zatrzymać, trzeba jednak nauczyć się odpowiedzialnego zastosowania i być świadomym negatywnych skutków. Ogromną rolę odgrywa w tym procesie nauczyciel, który powinien znać możliwości tej technologii, być na nią otwarty, ale również uczyć swoich uczniów bezpiecznego poruszania się w tej przestrzeni.

Urszula OSADZIŃSKA, pedagog specjalny w Szkole Podstawowej Sportowej z Oddziałami Mistrzostwa Sportowego nr 8 im. Marii Skłodowskiej-Curie w Oświęcimiu

Bibliografia:
K. Borzucka-Sitkiewicz, K. Leksy, ICT w edukacji, profilaktyce i terapii – przykłady dobrych praktyk, „Studia Edukacyjne” nr 48, 2018, Uniwersytet Śląski w Katowicach.

G. Cęcelek, Wykorzystanie nowoczesnych technologii informacyjnych w edukacji, diagnozie i terapii pedagogicznej, „Kultura i Wychowanie” nr 2(20), 2021.

M. Dobrowolska, Wykorzystanie TIK w nauczaniu i uczeniu się uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2018.

S. Iskierka, J. Krzemiński, Z. Weżgowiec, Wykorzystanie nowoczesnych technologii teleinformatycznych w procesie kształcenia ustawicznego, Uniwersytet Rzeszowski 2013.

TEN ARTYKUŁ POWSTAŁ W RAMACH PROCEDURY AWANSU ZAWODOWEGO. DZIEL SIĘ WIEDZĄ I DOŚWIADCZENIEM Z „KURIEREM”. POMOŻEMY CI W AWANSIE ZAWODOWYM I WSPÓLNIE ZAINSPIRUJEMY INNYCH! SZCZEGÓŁY – TEL. 739 290 210.