Terapia ręki – wciąż niedoceniana, a jednocześnie tak potrzebna w obecnych, cyfrowych czasach… Z powodu użytkowania elektronicznych gadżetów i braku zajęć praktyczno-technicznych w domu i szkole dzieci tracą zdolności manualne. Tymczasem motoryka duża i mała (praca dłoni i palców) to podstawa prawidłowego funkcjonowania w szkolnej rzeczywistości.
Sam prawidłowy chwyt pisarski to nie jest główny problem, którym zajmujemy się na zajęciach z terapii ręki. Każdy terapeuta ręki to wie, ale nie każdy nauczyciel… Czy w związku z tym chwyt długopisu czy ołówka nie jest czymś istotnym? Jakie są wskaźniki dla prawidłowej funkcji pisarskiej? W jaki sposób należy postępować z uczniem, aby niwelować problemy w tym obszarze albo im zapobiegać? Na powyższe pytania postaram się odpowiedzieć w tym artykule. Przybliżę też sposób pracy terapeutycznej z uczniem klasy trzeciej szkoły podstawowej.
Terapia ręki to ćwiczenia angażujące całą kończynę górną, mające na celu poprawę jej funkcjonowania i doskonalenie jej ruchów. Najistotniejsze jest przygotowanie dziecka do opanowania umiejętności pisania. Jednak na prawidłowość tej funkcji mają wpływ także inne czynniki:
- postawa ciała,
- napięcie w obrębie kończyny górnej,
- szybkość wykonywania ruchów,
- precyzja wykonywanych czynności,
- planowanie ruchu,
- tempo pracy,
- grafomotoryka,
- koordynacja wzrokowo-ruchowa (1).
Powyższe czynniki wpływają na prawidłowość funkcji pisania. Zatem celem terapii ręki nie jest wykształcenie prawidłowego chwytu pisarskiego, ale doprowadzenie dziecka do takich umiejętności, w których tempo pracy jest odpowiednie, ręka nie męczy się podczas pisania, a samo pismo jest wyraźne i czytelne nie tylko dla osoby piszącej, ale i dla odbiorcy. Są to wskaźniki, dzięki którym jesteśmy w stanie określić, czy dziecko ma problemy z pisaniem.
Rolą terapeuty jest określenie celu głównego. Skupia się on na ustaleniu zakresu, w jakim będzie rozwijana kompetencja, np. samoobsługa, komunikacja, umiejętności szkolne czy zabawa i praca. Kolejny krok to ustalenie celu kierunkowego, czyli osiągnięć nabywanych podczas pracy na zajęciach. Cele szczegółowe wskazują zadania i etapy, jakie są potrzebne do osiągnięcia celu kierunkowego (2).
W planowaniu pracy należy uwzględnić zasady terapii pedagogicznej:
- indywidualizację,
- stopniowanie trudności,
- korekcję i kompensację zaburzeń,
- systematyczność pracy,
- ciągłość oddziaływań terapeutycznych,
- udzielanie informacji zwrotnej dziecku (3).
Uczeń trafia do terapeuty z problemami funkcji pisarskich… Jak nie dopuścić do tych zaburzeń? Pozwolić dziecku być ciekawym świata. Umożliwić doświadczanie go dzięki dłoni, ale i całego ciała. Zmysł dotyku trzeba traktować jako stymulator prawidłowego funkcjonowania dziecka. Od wczesnego dzieciństwa rodzice nie powinni bać się ,,brudnych rąk”. Poznawanie struktur, konsystencji, umiejętność manipulowania przedmiotami to tylko niektóre z możliwości rozwoju tej sfery funkcjonowania.
Na wczesnym etapie edukacyjnym (żłobek, przedszkole) nieoceniona jest kooperacja rodziców z nauczycielami. To tam dziecko może doświadczać świata na różnorodne sposoby. Myślę, iż otwartość nauczycieli na różne formy zabawy dzieci jest w stanie niwelować wiele późniejszych problemów w omawianym obszarze.
Podsumowując: dla terapeuty ręki celem jest usprawnienie motoryki małej, współpracy oko–ręka, wspomaganie czucia głębokiego i powierzchniowego, ale najistotniejszą kwestią jest doprowadzenie do ulepszenia funkcji pisarskich poprzez dobór odpowiednich metod, technik pracy, mając na uwadze odpowiednie jej tempo, męczliwość ręki i wyraźność pisma. Odpowiedni chwyt nie jest jedynym celem terapii.
PRACA TERAPEUTYCZNA Z UCZNIEM Z KLASY TRZECIEJ SZKOŁY PODSTAWOWEJ
Z tym uczniem pracowałam w roku szkolnym 2022/2023. Założenia terapeutyczne oparłam na podstawie posiadanego orzeczenia poradni psychologiczno-pedagogicznej, obserwacji pracy chłopca na lekcjach, wywiadu z mamą oraz przeprowadzonej diagnozy. Praca odbywała się we współpracy z mamą (powtarzanie ćwiczeń w domu).
Plan pracy
Diagnoza skrócona na podstawie orzeczenia i przeprowadzonej diagnozy terapeutycznej: zaburzenia integracji sensorycznej, zespół Aspergera, obniżone napięcie mięśniowe, słaba stabilizacja centralna, niepełna ruchomość nadgarstka, niewyraźne pismo.
Cel główny: umiejętności szkolne.
Cele kierunkowe: usprawnienie funkcji pisania.
Cele szczegółowe:
- wzmocnienie mięśni grzbietu, brzucha, obręczy barkowej,
- praca nad prawidłową postawą ciała podczas pisania,
- usprawnienie pracy nadgarstka.
Opis zajęć
Każde zajęcia z chłopcem rozpoczynałam od wybranych ćwiczeń, np.:
- wzmacnianie mięśni brzucha i grzbietu: skłony, przysiady, pompki ścienne i damskie, siłowanie się, turlanie, turlanie piłki po ścianie, balansowanie na piłce i wałku, huśtanie się – wykonywanie ćwiczeń na podwiesiu itp.;
- ćwiczenia rozruchowe i stymulacja czucia głębokiego: wymachy całą ręką – ruchy okrężne, do przodu, do tyłu, na boki, przy użyciu wstążek; tory przeszkód, ćwiczenia z drążkiem gimnastycznym, opadanie na ścianę; zasugerowanie mamie jazdy na rowerze, rolkach, hulajnodze itp.;
- ćwiczenia manualne: kozłowanie, rzucanie na odległość, zamiatanie, odkręcanie/zakręcanie nakrętek, układanie klocków; krążenia dłoni, nadgarstków; wałkowanie, zawijanie np. koca i rozwijanie itp.
Po przeprowadzeniu części pierwszej zajęć ustalaliśmy, co sprawiało trudności i co chłopiec będzie doskonalił w domu z mamą. Następnie skupiłam się na motoryce małej i ćwiczeniach manipulacyjnych: układaniu puzzli, sklejaniu przedmiotów, nawlekaniu koralików, zabawie z guzikami, przewlekaniu przez nitkę, wycinaniu, lepieniu z różnych mas, rysowaniu, malowaniu, odwzorowywaniu, dyktandach graficznych, przypinaniu klamerek do bielizny w różne miejsca, grze w kapsle, zamykaniu/otwieraniu kłódek, zabawach paluszkowych, przebieraniu i segregowaniu przedmiotów, grach planszowych, grze na instrumentach, ściskaniu kulek z papieru, gąbki, folii bąbelkowej, sprawdzaniu twardości przedmiotów itp.
Wykorzystywałam różne techniki plastyczne i graficzne, tj.: malowanie farbami na różnych powierzchniach i różnymi materiałami malarskimi, wykonywanie mas sensorycznych, wydrapywanki, wycinanki, wydzieranki, odbijanki, kalkowanie, tworzenie obrazków z sypkich materiałów itp.
Chłopiec bardzo lubił chodzić na plac zabaw, co pozwalało nam usprawniać równowagę, koordynację oko–ręka oraz poprawiać sprawność fizyczną. Często wymyślaliśmy nowe zastosowania dla sprzętów dostępnych na szkolnym placu zabaw. Koniki były równoważnią, ruchomy most – huśtawką, drabinki – miejscem, gdzie trzeba było zostawić znak kredą, zjeżdżalnia – wspinaczką.
Często podczas zajęć na świeżym powietrzu wykorzystywałam dostępne materiały do ćwiczeń (piasek, ziemia, kamyki, patyki, liście), aby pokazać chłopcu, iż może ćwiczyć tak naprawdę z pomocą różnych dostępnych materiałów. Jedyne, co nas ogranicza, to wyobraźnia.
Po zajęciach zdawałam krótką relację mamie. Przekazywałam informacje o przebiegu zajęć, z czym chłopiec sobie nie radził i co trzeba poćwiczyć w domu (kolejne zajęcia rozpoczynaliśmy od pokazania ćwiczeń zadanych do domu, aby chłopiec mógł demonstrować mi efekty swojej pracy). Mówiłam o postępach, które udało nam się wspólnie wypracować. Zachęcałam do aktywności, które w warunkach szkolnych nie były łatwe do przeprowadzenia (wspólne gotowanie, pieczenie, skakanie na trampolinie, wieszanie prania, składanie ubrań).
Praca terapeutyczna z chłopcem trwała rok. Udało nam się poprawić czytelność pisma i wzmocnić nieco postawę ciała, a mianowicie mięśnie obręczy barkowej, brzucha i nóg. Zasugerowałam mamie włączenie regularnych zajęć na basenie.
Terapia ręki nie musi być tylko formą nacisku na poprawność chwytu pisarskiego i ładne pismo, ale może prowadzić, dzięki swojej złożoności, do poprawy funkcjonowania całego ciała dziecka, a ,,efektem ubocznym” mogą stać się np. mniejsza męczliwość ręki, prawidłowy chwyt pisarski, zmniejszone napięcie mięśniowe czy mniejszy nacisk na narzędzie pisarskie.
Mam nadzieję, iż poprzez ten artykuł mogłam uzmysłowić rodzicom, nauczycielom czy terapeutom, iż taka forma terapii to wspaniała zabawa, w czasie której doskonalimy motorykę ręki i precyzję ruchu, wykorzystując elementy otaczającej nas rzeczywistości, a także codzienne czynności domowe.
Anita ADAMCZYK, nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej i przedszkolnej w Zespole Szkolno-Przedszkolnym nr 2
w Gliwicach
- (1) K. Gromelska, Podręcznik terapeuty ręki, ProCentrum.
- (2) Tamże.
- (3) I. Czajkowska, K. Herda, Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne w szkole, WSiP, Warszawa 1989.
Bibliografia:
- I. Czajkowska, K. Herda, Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne w szkole, WSiP, Warszawa 1989.
- A. Giczewska, W. Bartkiewicz, Terapia ręki w praktyce, wyd. Acentrum Szkolenia, Warszawa 2020.
- K. Gromelska, Podręcznik terapeuty ręki. Terapia ręki i zaburzeń motoryki małej I i II stopnia. Diagnoza, terapia, masaż, wyd. ProCentrum Niepubliczny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli.
- K. Piotrowska-Madej, A. Żychowicz, Smart Hand Model. Diagnoza i terapia ręki u dzieci, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2017.
TEN ARTYKUŁ POWSTAŁ W RAMACH PROCEDURY AWANSU ZAWODOWEGO. DZIEL SIĘ WIEDZĄ I DOŚWIADCZENIEM Z „KURIEREM”. POMOŻEMY CI W AWANSIE ZAWODOWYM I WSPÓLNIE ZAINSPIRUJEMY INNYCH! SZCZEGÓŁY – TEL. 739 290 210.
