Uczeń ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w szkole masowej (cz. 1)

Kto należy do grona uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi? Można zaliczyć do tej grupy wszystkich uczniów, którzy posiadają orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. Kto może otrzymać takie orzeczenie? Dokument przyznaje się uczniom niepełnosprawnym intelektualnie w stopniu lekkim, niesłyszącym lub słabosłyszącym, niedowidzącym lub słabowidzącym, z afazją, niepełnosprawnym ruchowo (w tym z afazją) oraz uczniom ze spektrum autyzmu.

Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydaje się ponadto dzieciom i młodzieży z niedostosowaniem społecznym lub zagrożonym takim niedostosowaniem, a także z niepełnosprawnością sprzężoną, oznaczającą występowanie u jednej osoby co najmniej dwóch rodzajów niepełnosprawności, które zostały wywołane jednym czynnikiem, np. niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym i słabym słyszeniem wywołanym przebytym zapaleniem opon mózgowych.

Oprócz tej grupy do uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (SPE) zaliczyć należy dzieci zdolne, ale mające trudności w uczeniu się ze względu na problemy zdrowotne, ograniczenia i zaniedbania środowiskowe.

Wszystkie wyżej wymienione przypadki wymagają dostosowania metod nauczania do potrzeb i możliwości uczniów. Takie rozumienie specjalnych potrzeb sprzyja wyrównywaniu szans edukacyjnych wszystkich uczniów.

Wydanie opinii i orzeczenia

Kwestie te reguluje Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym. Oczywiście w polskim systemie oświaty każdy uczeń, który realizuje obowiązek szkolny, zarówno w publicznej i niepublicznej szkole, ma prawo do uzyskania pomocy i wsparcia wtedy, gdy ma trudności w sprostaniu wymaganiom edukacyjnym.

Uczeń z orzeczeniem i opinią poradni psychologiczno-pedagogicznej musi być objęty stosowną pomocą. Szkoła na podstawie tej opinii lub orzeczenia ma obowiązek zapewnić dostęp do pomocy psychologiczno-pedagogicznej, która ma charakter powszechny, a korzystanie z niej jest dobrowolne i nieodpłatne. Orzeczenie to dokument w randze decyzji administracyjnej pierwszej instancji, wydawany przez zespół orzekający w danej poradni.
Rodzice mają prawo uczestniczyć w posiedzeniu zespołu, kiedy rozmawia się o ich dziecku. To przecież rodzic jest pierwszym „specjalistą”, który zna swoje dziecko i wypowie się na temat jego deficytów i zdrowia. Rodzic ma też prawo poprosić, aby w spotkaniu zespołu brali udział inni specjaliści znający dziecko, np. lekarz rodzinny czy neurolog.

Placówka edukacyjna jest zobowiązana do zatrudnienia nauczyciela współorganizującego kształcenie tylko w dwóch przypadkach: jeżeli dziecko ma autyzm lub niepełnosprawność sprzężoną. Takiego obowiązku szkoła nie ma w przypadku klasy integracyjnej, bo w niej nauczyciel wspomagający pracuje obowiązkowo.

Uczniowie słabosłyszący

Uczniowie słabosłyszący z niedosłuchem o różnym natężeniu muszą być zaopatrzeni w aparaty słuchowe. Dzieci te mają problemy z opanowaniem technik szkolnych, ze zrozumieniem złożonych poleceń i pytań. Stąd otwartość tych uczniów na kontakt werbalny jest ograniczona, bo obniżone są kompetencje językowe w zakresie rozumienia i nadawania mowy. Mogą nie radzić sobie w sytuacjach o charakterze społecznym.

Z jakimi dysfunkcjami możemy mieć do czynienia w przypadku uczniów z deficytem słuchu? Mają oni problemy z odtwarzaniem liter lub ich rozpoznawaniem, a więc czytanie będzie zaburzone, wolne i nieskuteczne. Rozumienie tekstu czytanego przez nauczyciela będzie ograniczone, ponieważ zaburzona jest analiza i synteza słuchowa. Próby pisania ze słuchu i z pamięci będą nieudane. Zastrzeżenia budzić może chwyt narzędzia pisarskiego i poziom grafomotoryczny pisma. Obniżona może być umiejętność rozwiązywania zadań logicznych, polegających na odkrywaniu relacji, w jakich pozostają względem siebie różne obiekty i elementy układu. Zaburzone może być rozumowanie ilościowe, tj. umiejętność rozwiązywania zadań matematycznych, rozumienie pojęcia liczby, szacowanie, rozwiązywanie zadań, dokonywanie pomiarów.

Uczniowie z niedosłuchem nie radzą sobie z zadaniami wzrokowo-przestrzennymi, dlatego mają kłopoty z orientacją przestrzenną i rozumieniem pojęć związanych z tym obszarem. Lepiej mają rozwiniętą tę funkcję w obszarze niewerbalnym. Duże wątpliwości budzą procesy pamięciowe, które muszą być kontrolowane i przekształcane. jeżeli pamięć stanowi mocną stronę ucznia, musi być wykorzystana w procesie kształcenia zdolności poznawczych. W obszarze motywacyjnym i społeczno-emocjonalnym, zwłaszcza w sytuacjach nowych, uczniowie wykazują dezaprobatę lub wycofanie.

Z całą pewnością obniżone są kompetencje językowe i należy skoncentrować się wzbogaceniu zasobu słownika biernego i czynnego oraz zrozumieniu mowy przez ucznia, trzeba omawiać istotne pojęcia i wyjaśniać nowe słownictwo.

Uczeń z wadą słuchu ma trudności z wykonywaniem kilku czynności w tym samym czasie. Nie jest w stanie słuchać nauczyciela (nawet jeżeli zapewni mu się miejsce w pierwszej ławce w rzędzie od okna), a jednocześnie obserwować twarzy mówiącego, otwierać książki, szukać ćwiczeń. Dlatego nie może nadążyć z tempem pracy klasy. Pomocne tu może okazać się wskazanie, by siedział w ławce z dobrym uczniem. Ponadto, jeżeli z wyprzedzeniem poda się rodzicom tematy zajęć, uczeń będzie mógł się do nich wcześniej przygotować i efektywniej uczestniczyć w lekcjach. Przed zajęciami z lekturą, dobrze jest wyznaczyć do przeczytania jeden lub dwa najważniejsze jej rozdziały. Z resztą treści uczeń może zaznajomić się przez audiobook, słuchowisko i sporządzić komiks z treści lub rysunkowe karty treści.
W czasie pracy z uczniem słabosłyszącym usprawniać należy czytanie, pisanie, liczenie, trzeba też wspierać samodzielność w nauce. Priorytetem będzie rozwijanie umiejętności rozumienia poleceń pisemnych i ustnych, ćwiczenie pracy z tekstem.

Metody pracy

Rewalidacja opierać się będzie na poprawie odbieranych bodźców słuchowych, aktywizowaniu uwagi i koncentracji słuchowej przez trening słuchowy i wspieraniu samodzielności w aspekcie sytuacji społecznych.

W planowaniu pracy z uczniami o takich potrzebach edukacyjnych należy wziąć pod uwagę organizację kształcenia w małym zespole klasowym lub oddziale, w którym uczeń będzie miał zapewnioną specjalistyczną pomoc i optymalnie stymulujące środowisko nauczania.
Metody pracy muszą być dostosowane do indywidualnych potrzeb i możliwości psychofizycznych ucznia. jeżeli jest takie zalecenie lekarza, należy wykorzystać system FM (urządzenie składające się z mikrofonu i odbiornika), który pomaga dzieciom z ubytkiem słuchu, zaburzeniami przetwarzania słuchowego oraz ze spektrum zaburzeń autystycznych. Osoba mówiąca ma założony mikrofon, a dźwięk jest przesyłany bezpośrednio drogą bezprzewodową do aparatu słuchowego. Urządzenie jest refundowane raz na pięć lat dla osób do 26. roku życia.

W przekazie informacji podczas zajęć wykorzystać należy wszelkie pozawerbalne pomoce, takie jak: ilustracje, fotografie, eksperymenty, przedmioty, które pomogą w kształtowaniu zasobu pojęć, rozwijaniu rozumienia mowy i planowania wypowiedzi. istotną sprawą jest wykorzystywanie filmów, prezentacji, nagrań dźwiękowych, słuchowisk, audiobooków, wprowadzenie historyjek, obrazkowych, fotograficznych, komiksów społecznych i gier.
Wykorzystanie podczas zajęć lekcyjnych i kompensacyjnych technologii informacyjno-komunikacyjnych uatrakcyjni proces nauczania i zwiększy zainteresowanie uczniów omawianymi treściami na wszystkich etapach edukacji.

Bożena CICHOWLAS, nauczyciel języka polskiego w Społecznej Szkole Podstawowej w Krotoszynie, terapeuta, logopeda i nauczyciel współorganizujący kształcenie specjalne

TEN ARTYKUŁ POWSTAŁ W RAMACH PROCEDURY AWANSU ZAWODOWEGO. DZIEL SIĘ WIEDZĄ I DOŚWIADCZENIEM Z „KURIEREM”. POMOŻEMY CI W AWANSIE ZAWODOWYM I WSPÓLNIE ZAINSPIRUJEMY INNYCH! SZCZEGÓŁY – TEL. 739 290 210.