Istnieje wiele powodów, dla których warto uczyć się nowego języka: zawodowych, z miłości lub z osobistego zainteresowania kulturą lub ludźmi z danego regionu.
Badania pokazują, iż nauka języków może również korzystnie wpływać na ogólne funkcjonowanie mózgu. Dzieje się tak, ponieważ nauka nowego języka jest jak trening. Podobnie jak mięśnie stają się silniejsze dzięki treningowi fizycznemu, nauka nowego języka zmienia połączenia nerwowe w mózgu.
Dlatego właśnie neuronaukowcy uważają, iż osoby mówiące kilkoma językami przetwarzają informacje inaczej, niż osoby mówiące tylko jednym językiem. Ale co tak naprawdę dzieje się w mózgu, gdy uczysz się nowego języka. I czy dzięki temu stajesz się mądrzejszy?
Językowe obszary mózgu
Zanim przejdziemy do tych pytań, oto kilka podstawowych informacji o tym, jak język wykorzystuje wiele różnych obszarów mózgu.
Według Arturo Hernandeza, neuronaukowca z University of Houston w USA, w przetwarzanie języka zaangażowane są dwa ważne obwody: jeden do postrzegania i wytwarzania dźwięków, co stanowi podstawę języka, a drugi – do wyboru dźwięków mowy, których należy użyć.
– Obwody te są przekształcane, gdy uczymy się języków i przełączamy się między nimi. Chodzi o kategoryzowanie dźwięków i decydowanie, w którym języku chcemy pracować – wyjaśnia Hernandez.
Do przetwarzania dźwięków mowy potrzebujemy obszarów sensorycznych, takich jak kora słuchowa. Potrzebujemy też rozległych sieci motorycznych mózgu do koordynowania mięśni zaangażowanych w mowę, na przykład do kontrolowania języka, warg i strun głosowych.
Dotyczy to wszystkich języków, ale nauka nowego języka wymaga zmian w obszarach mózgu odpowiedzialnych za "wyższe przetwarzanie".
Na przykład obszar Broca w płacie czołowym jest przede wszystkim odpowiedzialny za składnię – sposób, w jaki konstruujemy zdania. Obszar ten pomaga tworzyć poprawne gramatycznie zdania i rozumieć ich strukturę. Ma również najważniejsze znaczenie dla produkcji mowy i ułatwia kontrolę motoryczną wymaganą do artykulacji słów.
Inne obszary mózgu, takie jak obszar Wernickego, odgrywają istotną rolę w rozumieniu i przypominaniu sobie słów. Pomaga on zrozumieć znaczenie słów i przechowywać je w pamięci długotrwałej.
Nauka nowego języka fizycznie zmienia mózg
W niemieckim badaniu z 2024 r. zmierzono aktywność mózgu syryjskich uchodźców przed, w trakcie i po nauce języka niemieckiego. Stwierdzono, iż mózgi ludzi zmieniły się, gdy stali się bardziej biegli w języku niemieckim.
"Przeprogramowanie mózgu" oznacza, iż struktury neuronalne mózgu fizycznie się zmieniają. Proces ten – zwany neuroplastycznością – jest mechanizmem leżącym u podstaw uczenia się. Nauka nowego języka wymagała zatem nowych sposobów kodowania, przechowywania i odzyskiwania nowych informacji językowych przez mózgi uczestników.
– [Uczenie się języka] strukturalnie zwiększa charakter istoty szarej w obszarach związanych z przetwarzaniem języka i funkcjami wykonawczymi – mówi Jennifer Wittmeyer, neuronaukowiec z Elizabethtown College w Pensylwanii, USA.
Zmiany strukturalne w mózgu zmieniają również sposób jego funkcjonowania, ponieważ neurony inaczej komunikują się ze sobą. Ta tak zwana plastyczność neuronalna pomaga szybciej zapamiętywać słowa, lepiej rozpoznawać nowe dźwięki i poprawiać wymowę poprzez kontrolowanie mięśni ust.
– Funkcjonalnie [nauka języka] poprawia łączność między regionami mózgu, co umożliwia bardziej wydajną komunikację między sieciami zaangażowanymi w uwagę, pamięć i kontrolę poznawczą – mówi Wittmeyer.
Nauka języków w dzieciństwie to zaleta
Badania pokazują, iż używamy tych samych sieci mózgowych dla wszystkich języków, ale mózg reaguje inaczej na nasz język ojczysty. Jedno z badań wykazało, iż aktywność mózgu w sieciach językowych faktycznie spadła, gdy uczestnicy słuchali swojego języka ojczystego.
Według naukowców sugeruje to, iż pierwszy język, którego się uczysz, jest inaczej przetwarzany w mózgu przy minimalnym wysiłku. Badania pokazują również, iż nauka nowych języków jest znacznie łatwiejsza dla małych dzieci niż dla dorosłych.
Mózgi małych dzieci wciąż się rozwijają. Są bardziej przystosowane do plastyczności neuronów i uczenia się. W przeciwieństwie do dorosłych, nie muszą również tłumaczyć z języka ojczystego, dzięki czemu mogą łatwiej przyswajać dźwięki, gramatykę i słowa.
– W młodym wieku mózg nie pozostało tak sztywny. Mózgi dorosłych są już zorientowane na ich pierwszy język, więc drugi język musi dostosować się do istniejącej wiedzy, zamiast rozwijać się niezależnie, ponieważ opiera się na wcześniej istniejących sieciach neuronowych – mówi Hernandez.
Czy nauka języków sprawia, iż jesteś mądrzejszy?
Niektóre badania pokazują, iż wielojęzyczność poprawia zdolności poznawcze, takie jak pamięć i umiejętność rozwiązywania problemów. Ale czy to oznacza, iż osoby wielojęzyczne są mądrzejsze?
To skomplikowane, ale prawdopodobnie nie, mówi Hernandez. – Kiedy ktoś mówi w więcej niż jednym języku, jego repertuar językowy rozszerza się. Ma więcej słów we wszystkich językach, więcej pojęć, koniecznie więcej pomysłów – mówi Hernandez.
Nie jest jednak jasne, czy większy zasób słownictwa wynika z większej rezerwy poznawczej, czy po prostu z tego, iż więcej słów jest przechowywanych w pamięci. A to nie to samo, co inteligencja.
Aby naprawdę sprawdzić, czy osoby wielojęzyczne są bardziej inteligentne, naukowcy musieliby "znaleźć zadanie, które nie ma nic wspólnego z językiem", mówi Hernandez. Jak dotąd nie ma wyraźnych dowodów na to, iż radzą sobie lepiej w zadaniach, które nie mają nic wspólnego z językami.
Naukowcy nie są pewni, czy zmiany w zdolnościach poznawczych osób wielojęzycznych są spowodowane nauką języka, czy też innymi czynnikami, takimi jak edukacja lub środowisko, w którym dorastali. Według badaczy istnieje zbyt wiele czynników związanych ze zdolnościami poznawczymi, aby zredukować je do jednego czynnika, takiego jak nauka języka.
Niezależnie jednak od tego, czy lepsze umiejętności poznawcze równają się inteligencji, jasne jest, iż nauka nowych języków może otworzyć nowe doświadczenia kulturowe w życiu.
