Wycieczki, wyjścia ze szkoły oraz edukacja terenowa. Jak jest, a jak mogłoby być? Stanowisko SOS dla Edukacji

sosdlaedukacji.pl 1 tydzień temu

Wycieczki szkolne stanowią nieodłączną część polskiego systemu edukacji – na stałe wrosły one w nasz oświatowy krajobraz, a w wielu placówkach wyjazdy w konkretne ważne miejsca stały się elementem wieloletniej szkolnej tradycji. Wycieczki szkolne zapewniają unikalne doświadczenie edukacyjne, którego nie zastąpią tradycyjne lekcje. To wyjątkowy sposób uczenia się, poznawania świata, rozwijania kompetencji społecznych i osobistych, a także okazja do prawdziwej integracji zespołu klasowego i nauczycieli. Jest to również jeden z niewielu momentów, kiedy uczniowie i uczennice mają okazję doświadczyć kontaktu z przyrodą, w tym na obszarach cennych przyrodniczo w ramach zajęć szkolnych.

Choć niemal wszyscy zgadzają się co do znaczenia wycieczek szkolnych dla procesu nauczania i wychowania, obowiązujące rozwiązania organizacyjno-prawne w tym obszarze nie są zadowalające. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 maja 2018 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki powiela – nie licząc niewielkich zmian – powiela rozwiązania prawne wprowadzone już w 2001 r. Prawodawstwo nie nadąża ani za wyzwaniami, jakie niesie rzeczywistość, ani za potrzebami dzieci, młodzieży i nauczycieli. Istnieje ryzyko, iż wycieczki i wyjścia w teren zaczną powoli znikać z polskich szkół – jeżeli nie całkowicie, to częściowo, np. poprzez ograniczanie ich programów, częstotliwości czy długości wyjazdów.

Po prawie 25 latach obowiązywania przepisów o szkolnych wycieczkach nadszedł czas na ich rewizję i uzupełnienie. Jako organizacje społeczne zrzeszone w sieci SOS dla Edukacji apelujemy o wypracowanie nowych rozwiązań dotyczących wycieczek szkolnych.

Widzimy trzy najważniejsze obszary, które stanowią bariery w organizowaniu wycieczek i edukacji terenowej:

bezpieczeństwo;
czas pracy i wynagrodzenie nauczycieli;
unikanie edukacji w terenie.

Obecnie brakuje jednolitych standardów bezpieczeństwa, które musi spełnić organizator wycieczki. Sprawia to, iż dla szkół i nauczycieli wyjazdy wiążą się z koniecznością przyjęcia nieraz daleko idących środków ostrożności. Wpływa to negatywnie na poczucie bezpieczeństwa kadry nauczycielskiej, rodzi dodatkowy stres, co oddziałuje także na uczennice i uczniów uczestniczących w wycieczce (usztywniony harmonogram wyjazdu, rezygnacja z niektórych punktów zwiedzania).

Praktyka pokazuje, iż nauczycielki i nauczyciele zaangażowani w organizację wycieczki, a w przypadku wycieczek kilkudniowych – także ci pełniący funkcję opiekunów wycieczek, pracują w wymiarze ponad 40 godzin tygodniowo. Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy powinni zatem otrzymać wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych (co potwierdził Sąd Najwyższy w precedensowej uchwale z 26 lutego 2025 roku, sygn. III PZP 3/24). Tak się jednak nie dzieje, gdyż nie istnieją jasne zasady ewidencji czasu pracy nauczyciela w godzinach nadliczbowych.

Dodatkowo, w związku z ostatnią nowelizacją Karty Nauczyciela, finansowo poszkodowani mogą zostać również inni nauczyciele – ci, którzy z powodu nieobecności uczniów nie zrealizują przydzielonych im godzin ponadwymiarowych.

Wobec tego postulujemy:

wypłacanie wynagrodzenia za wszystkie niezrealizowane godziny ponadwymiarowe, jeżeli tylko nauczyciel jest gotowy do świadczenia pracy;
nowelizację rozporządzenia ws. wycieczek szkolnych, uwzględnienie w nim zapisów ułatwiających edukację w terenie i dostosowanie go do aktualnych potrzeb szkół, nauczycieli i uczniów; w tym uwzględnienie działalności organizacji społecznych, które również zajmują się organizacją dla szkół wycieczek i zielonych szkół, zgodnie z § 1 pkt 2 obecnego rozporządzenia.
uwzględnienie w nowych przepisach o wycieczkach ogólnych zasad bezpieczeństwa, z uwzględnieniem kwestii sprawowania opieki nad uczniami w porze nocnej oraz nad uczniami z niepełnosprawnościami i ze szczególnymi potrzebami, w tym zdrowotnymi;
wprowadzenie obowiązkowego ubezpieczenia OC dla kierowników i opiekunów i wycieczek, opłacanego przez pracodawcę;
wprowadzenie dodatków funkcyjnych za zadania dodatkowe, w tym organizację wycieczek;
naliczanie minimum 5 godzin nadliczbowych za każdy dzień wycieczki.

W opracowaniu Wycieczki szkolne. Jak jest, a jak mogłoby być? wskazaliśmy, iż szkolne wycieczki i edukacja terenowa mają wysokie walory edukacyjne i wychowawcze, integrują zespoły klasowe i są najważniejsze dla nauki samodzielności i odpowiedzialności, szczególnie dla młodszych dzieci. Stanowią także element realizacji zasady równych szans w edukacji, umożliwiając dostęp do kultury i wiedzy pozaszkolnej dzieciom z rodzin, które nie mają na to prywatnych zasobów, Gdy realizowana wspólnie z edukacją terenową, jest profilaktyką zdrowia psychofizycznego dzieci i młodzieży, wspierając budowanie rezyliencji i sprawczości. Dlatego uważamy, iż rezygnacja ze szkolnych wycieczek i nowe bariery wobec edukacji terenowej przyniosłaby wymierne szkody uczennicom i uczniom oraz polskiej szkole.

Podjęcie prac nad głębszymi zmianami organizacyjno-prawnymi dotyczącymi wycieczek szkolnych i edukacji terenowej powinno zakładać szerokie konsultacje społeczne, prowadzone w trybie, który pozwala wszystkim zainteresowanym grupom zabrać głos w dyskusji. Jednocześnie uważamy, iż kwestia wynagrodzeń za godzin ponadwymiarowe musi zostać rozwiązana niezwłocznie, z uwzględnienem postulatów środowiska nauczycielskiego (patrz postulat 1).

Wskazujemy przy tym, że w trakcie prac nad nowymi regulacjami głos nauczycieli i dyrektorów szkół powinien zostać uwzględniony w szczególny sposób, gdyż ich praktyczne doświadczenie dotyczące organizacji wycieczek szkolnych jest unikalną i bezcenną perspektywą. Apelujemy także do MEN o konsultowanie rozwiązań organizacyjno-finansowych programów wsparcia wyjść i wycieczek z organami prowadzącymi, by uniknąć problemów z ich płynną realizacją.

Organizacje SOS dla Edukacji