Na pytania dotyczące choroby pneumokokowej i szczepień ochronnych odpowiada dr hab. n. med. Ernest Kuchar z Kliniki Pediatrii z Oddziałem Obserwacyjnym Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego.
Co to jest choroba pneumokokowa?
Choroba pneumokokowa jest wywoływana przez zakażenie bakteryjne groźną Gram dodatnią bakterią, dwoinką zapalenia płuc, zwaną potocznie pneumokokiem, która ma ponad 100 odmian zwanych serotypami. Bakteria jest szczególnie niebezpieczna dla najmłodszych dzieci, których odporność dopiero się rozwija, osób dorosłych powyżej 50-65 roku życia, jak też przewlekle chorych.
Pneumokoki często zamieszkują nos i gardło dzieci bez powodowania jakichkolwiek objawów, co nazywamy nosicielstwem. Pneumokoki zwykle wywołują zakażenia na powierzchni śluzówek, np. ostre zapalenie ucha środkowego, bakteryjne zapalenie zatok przynosowych czy odoskrzelowe zapalenie płuc. Rzadziej bakterie wnikają głęboko w tkanki, powodując ciężkie zakażenia inwazyjne, w tym sepsę i ropne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Wówczas chore dziecko wymaga leczenia w szpitalu, a następstwem może być niepełnosprawność na całe życie lub śmierć.
Dzieci poniżej 2 roku życia należą do grupy najbardziej narażonej na zachorowanie na inwazyjną chorobę pneumokokową. W dodatku pneumokoki uodporniły się na antybiotyki, które przestały być tak skuteczne jak dawniej. Dlatego tym ważniejsze jest zapobieganie zakażeniom pneumokokowym poprzez szczepienia, które można stosować zarówno u dorosłych jak dzieci.
Serotypy pneumokoków
Występuje ponad 100 odmian pneumokoków różniących się budową polisacharydowej otoczki. Nazywamy je serotypami. Różnią się one między sobą chorobotwórczością i częstością występowania. Większość serotypów może powodować chorobę, ale tylko kilkanaście z nich wywołuje prawie wszystkie inwazyjne choroby pneumokokowe. Ze względu na odmienne antygeny otoczki, odporność na jeden z serotypów zwykle nie zapewnia odporności na inny serotyp. Oznacza to, iż na zakażenia pneumokokowe można chorować wielokrotnie, a szczepionki zostały tak zaprojektowane by zapewniać ochronę głównie przed serotypami, które zawierają.
Zastępowanie serotypów
Do szczepionek wybrano najgroźniejsze serotypy pneumokoków, które wywoływały największą liczbę groźnej inwazyjnej choroby pneumokokowej. Jednak częstość występowania poszczególnych serotypów zmienia się. Powszechne szczepienia niemowląt są bardzo skuteczne, w ich efekcie serotypy zawarte w stosowanej szczepionce przestają krążyć w społeczności, ale ich miejsce stopniowo zajmują serotypy, które nie były zawarte w szczepionce. Zjawisko to po raz pierwszy zaobserwowano w Stanach Zjednoczonych po wprowadzeniu powszechnych szczepień niemowląt dzięki pierwszej skoniugowanej szczepionki 7-walentnej, czyli zawierającej 7 najważniejszych serotypów. Całkowita liczba zachorowań na inwazyjną chorobę pneumokokową spektakularnie zmniejszyła się, jednak wyraźnie wzrosła liczba zakażeń wywoływanych przez serotypy nie-szczepionkowe, a zwłaszcza antybiotyko-oporny 19A, który zaczął dominować wśród przyczyn inwazyjnej choroby pneumokokowej.
W Polsce obserwujemy w tej chwili podobne zjawisko. Epidemiologię zakażeń pneumokokowych monitoruje w Polsce Krajowy Ośrodek Referencyjny ds. Diagnostyki Bakteryjnych Zakażeń Ośrodkowego Układu Nerwowego (KOROUN).
Dostępne są dane za 2021 rok:
https://koroun.nil.gov.pl/wp-content/uploads/2022/02/Inwazyjna-choroba-pneumokokowa-IChP-w-Polsce-w-2021.pdf.
Zgodnie z nimi, powszechne szczepienia skutecznie ograniczyły występowanie serotypów zawartych w używanej szczepionce, niestety nastąpił wzrost zakażeń wywołanych przez serotypy poza-szczepionkowe, a serotyp 19A stał się najczęstszą przyczyną inwazyjnej choroby pneumokokowej wśród dzieci do 5 roku życia. W roku 2021 uwidocznił się trzykrotny wzrost odsetka zakażeń wywołanych przez pneumokoki należące do serotypu 19A wśród dzieci poniżej pięciu lat w
porównaniu z rokiem 2020 i sześciokrotny w porównaniu z rokiem 2019.
Szczepienia przeciw pneumokokom
Pomagają zapobiec chorobie pneumokokowej. Ponieważ zmniejszają nosicielstwo wśród dzieci mogą również zapobiegać rozprzestrzenianiu się zakażenia z dziecka na inne osoby. Ochrona dzięki szczepionce utrzymuje się przez co najmniej kilka lat, gdy ryzyko jest największe. Najpoważniejsze zakażenia pneumokokowe występują w pierwszych 2 latach życia. Oznacza to, iż szczepionki skutecznie chronią dzieci w okresie największego ryzyka.
W Polsce w ramach Programu Szczepień Ochronnych dzieci przeciw pneumokokom mamy dostępne dwie szczepionki różniące się pod względem zawartości serotypów. Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia wybór szczepionek do stosowania w ramach programów powszechnych szczepień dzieci przeciw pneumokokom powinien opierać się na lokalnej epidemiologii oraz na antybiotykoodporności najczęściej izolowanych szczepów.
Więcej informacji na temat dostępnych szczepionek pneumokokowych można uzyskać od lekarza.
Podsumowanie
Obecna sytuacja epidemiologiczna wskazuje, iż ochrona dzieci przed inwazyjną chorobą pneumokokową wymaga użycia szczepionki zawierającej serotypy dopasowane do polskich, lokalnych danych epidemiologicznych. Zapytaj swojego lekarza o szczepienia przeciwko pneumokokom dostępne w programie szczepień ochronnych dzieci.
- Ganaie F, et al. mBio. 2020;11(3):e00937-2.
- Centers for Disease Control and Prevention. Pneumococcal disease. W: Hamborsky J, Kroger A, Wolfe S, eds. Epidemiology and Prevention of Vaccine-Preventable Diseases. 13th ed. Washington, DC: Public Health Foundation; 2015:279-296.
- Lochen A, Sci Rep. 2020;10(18977):1-17
- Skoczyńska A, Gołębiewska A, Wróbel-Pawelczyk I, Kiedrowska M, Ronkiewicz P, Błaszczyk K, Kuch A, Hryniewicz W. Inwazyjna choroba pneumokokowa w Polsce w 2021 roku (dane KOROUN), 2022
- Pneumococcal conjugate vaccines in infants and children under 5 years of age: WHO position paper – February 2019. Weekly epidemiological record, 2019; 8: 85-104
Materiał powstał w ramach kampanii Porozmawiajmy o pneumokokach
