Słowa, które nas ukształtowały
Każde pokolenie ma swoje zaklęcia codzienności. Dla nas były to zdania, które brzmiały w kuchniach i na podwórkach w czasach PRL-u. Nikt nie musiał ich zapisywać, bo funkcjonowały jak wspólny język – rozpoznawalny od morza, aż po Tatry.
Jedni słyszeli je w blokach z wielkiej płyty, inni w osiedlowych willach, kolejni w małych wiejskich domach, a jednak wszędzie brzmiały tak samo. To były komunikaty, które porządkowały nasz świat: co najpierw trzeba zjeść z talerza, jak się ubrać przed wyjściem, dlaczego chleb należy szanować i czemu nie wolno marnować jedzenia.
Z perspektywy dziecka były niepodważalnym prawem, z perspektywy dorosłego – często zabawnym wspomnieniem. Ale jedno jest pewne: te słowa, powtarzane setki razy, zostały w naszych głowach na zawsze.
"Zjedz mięso, ziemniaki zostaw" – hierarchia talerza, której nikt nie podważał
Pamiętam, jak siadaliśmy do obiadu i na talerzu pojawiało się klasyczne trio: mięso, ziemniaki i surówka. Mama zawsze miała swój system – najpierw mięso, potem ziemniaki, a jak już naprawdę nie dawałeś rady, surówkę mogłeś zostawić.
Dziś to brzmi śmiesznie, ale wtedy taka była hierarchia posiłku. Nikt nie pytał, czy wolisz makaron czy ryż, czy ziemniaki są "fit" albo czy gluten szkodzi. Było to, co było. I trzeba było to zjeść.
"Samą zupą się nie najesz" – czyli chleb jako obowiązkowy dodatek
Do zupy zawsze był chleb. Bez tego ani rusz. I nie chodziło o to, iż zupa była zła – wręcz przeciwnie, często była najlepsza na świecie, ale zasada była żelazna: zupa + kromka chleba = pełny obiad.
Do dziś mam przed oczami moją babcię, która kroiła bochen, jeszcze pachnący piecem, i kładła kromkę na brzegu talerza. To był mój smak dzieciństwa. Dziś, kiedy w modzie są kremy z białych warzyw i zupy miso, trudno to wytłumaczyć dzieciom, ale wtedy to było oczywiste jak wschód słońca.
"Jedz, bo wywietrzeje" – logika babci, której nie da się podważyć
Babcie miały swoje mądrości. Zupa mogła "wywietrzeć", ziemniaki "stygły jak kamień", a kotlet "czekać nie będzie". Każde z tych zdań miało w sobie coś magicznego – brzmiało jak zaklęcie, które zmuszało nas do przyspieszenia.
Oczywiście, zupa nie mogła wywietrzeć, ale kto śmiałby się kłócić z babcią? Nie chodziło o fakty, chodziło o rytuał – jedzenie miało być szanowane.
"Najlepiej smakuje w domu" – i tego nikt nie podważy
Żadna restauracja nie odtworzy tamtego smaku. Żaden catering nie podrobi tej atmosfery. Najlepiej smakowało w domu – bo dom nie był wtedy modnym wnętrzem z katalogu, tylko miejscem, gdzie pachniała zupa, a mama powtarzała: "Jedz, bo się zmarnuje". I choć to tylko słowa, to niosły w sobie ciepło, które pamiętamy do dziś.
"Jak będziesz miał swoje dzieci, to zobaczysz" – przepowiednia, która zawsze się spełnia
To zdanie padało najczęściej wtedy, gdy złościło nas sprzątanie, obowiązki albo zakazy rodziców. Wydawało się czymś odległym i kompletnie abstrakcyjnym. A jednak z czasem okazywało się prorocze.
Bo kiedy sam stajesz się rodzicem i powtarzasz te same słowa własnemu dziecku, nagle rozumiesz wszystko, na co wtedy przewracałeś oczami.
"Liczę do trzech" – odliczanie, które działało szybciej niż zegar
Nie trzeba było żadnych kar ani krzyków. Wystarczyło to jedno zdanie i dźwięk liczenia, które narastało z każdą sekundą. Do dziś nie wiadomo, co miało się stać, gdyby rodzic naprawdę doliczył do końca – ale nikt nie chciał tego sprawdzać na własnej skórze. Magiczna groźba, która włączała w nas przycisk "posłuszeństwo".
"Wspomnisz moje słowa" – rodzicielska mądrość na przyszłość
To było zdanie-wyrok, wypowiadane spokojnie, ale z pełnym przekonaniem. Najczęściej w chwilach, gdy upieraliśmy się przy swoim, pewni, iż wiemy lepiej. Oczywiście wtedy przewracaliśmy oczami i myśleliśmy, iż rodzice nie mają racji. A później, gdy
życie stawiało nas w podobnej sytuacji, nagle w głowie rozbrzmiewał znajomy głos: "No i co? Miałam rację". I rzeczywiście – miała.
Teksty, które znało każde dziecko
Czy wszyscy mieliśmy tę samą mamę? Czasem tak to wygląda. Bo niezależnie od tego, czy mieszkałaś w Warszawie, na Śląsku, czy w Suwałkach, słyszałaś te same zdania. Przykłady?
"Załóż czapkę, bo uchem ci wejdzie, a gardłem wyjdzie"
"Nie baw się jedzeniem, bo się ożenisz z głodną"
"Chleb trzeba szanować"
"Telewizor ci oczy popsuje"
"Nie siedź na zimnym, bo wilka dostaniesz"
"Liczę do trzech"
"Wspomnisz moje słowa"
"Samą zupą się nie najesz"
"Zjedz mięso, ziemniaki zostaw"
"Jak będziesz miał swoje dzieci, to dopiero zobaczysz"
"A co, jakby ci ktoś kazał z mostu skakać, też byś skoczył?"
"Nie ma, iż boli"
"Jak będziesz tak siedzieć, to ci garb urośnie"
"Nie rób głupiej miny, bo ci tak zostanie"
"Nie biegaj po domu, bo sąsiedzi zadzwonią na milicję"
"Jedz, bo wywietrzeje"
"Nie noś parasola w domu, bo pecha ściągniesz"
"Nie zostawiaj jedzenia na noc, bo myszy się zlecą"
"Wszystko się w domu znajdzie, tylko pieniędzy nie ma"
"Bo ja tak powiedziałam!"
"Najlepiej smakuje w domu"
"Dopóki mieszkasz pod moim dachem, rządzę ja"
"Nie gadaj z pełnymi ustami"
"Jak się nie będziesz uczyć, to pójdziesz krowy paść"
"Nie wydziwiaj, jedz, bo inni nie mają co do garnka włożyć"
To coś więcej niż zdania – to rodzinne dziedzictwo
To był cały katalog mądrości, którymi nas karmiono równie regularnie jak schabowym w niedzielę. Patrząc na to dziś, można się uśmiechnąć. Ale za każdym z tych zdań kryła się troska – czasem nieporadnie wyrażona, ubrana w surowość, ale szczera.
"Załóż czapkę" to nie była komenda, tylko wyraz lęku, żebyśmy nie zachorowali. "Chleb
trzeba szanować" – to pamięć o czasach, kiedy nic się nie marnowało. "Samą zupą się nie najesz" – to pragmatyzm, iż trzeba jeść solidnie, bo życie nie jest łatwe.
Dziś nasze dzieci mają zupełnie inne teksty i inne zwyczaje. Ale kiedy nagle przychodzi mi do głowy zdanie: "Pieniądze nie rosną na drzewach", słyszę w nim głos mojej mamy. I łapię się na tym, iż zaczynam mówić do swojego dziecka dokładnie tak samo.
To jest dziedzictwo, którego nie da się wyrzucić z pamięci. Bo te słowa, te ziemniaki na talerzu i ta kromka chleba przy zupie, to coś więcej niż jedzenie. To ciepło. To rodzinny dom.
