28 stycznia obchodzimy Dzień Ochrony Danych Osobowych. Ustanowiono go w 2006 roku w celu podniesienia świadomości i wspierania działań w zakresie ochrony prywatności i danych osobowych. W zeszłym roku przygotowałam wpis przybliżający ideę tego święta. Znajdziesz go tutaj. Tegoroczne święto może być dobrą okazją, żeby zająć się tematem dezinformacji i fake newsów – problemów, które od dłuższego czasu stają się coraz większym zagrożeniem, szczególnie w przypadku internetu coraz bardziej wypierającego tradycyjne media, takie jak telewizję, radio i prasę.
Czym są fake newsy?
Najprościej mówiąc, fake news to fałszywa lub wprowadzająca w błąd informacja, tworzona i rozpowszechniana celowo, aby manipulować opinią publiczną, wywoływać sensację lub osiągać określone korzyści, np. finansowe, polityczne czy społeczne. Fake newsy często wyglądają wiarygodnie i są przedstawiane jako prawdziwe wiadomości, co utrudnia ich rozpoznanie.
Ważnymi pojęciami związanymi z tym zagadnieniem są również:
- Dezinformacja – świadome i celowe rozpowszechnianie nieprawdziwych lub zmanipulowanych informacji w celu wywołania określonych reakcji, takich jak zamieszanie, strach lub zmiana postaw odbiorców.
- Propaganda – systematyczne tworzenie i rozpowszechnianie przekazów mających na celu kształtowanie opinii, przekonań lub postaw społecznych, często poprzez manipulację faktami, emocjami lub przedstawianie jednostronnych argumentów.
- Clickbait – treści internetowe, których celem jest przyciągnięcie uwagi odbiorców i skłonienie ich do kliknięcia poprzez stosowanie przesadzonych, sensacyjnych lub mylących nagłówków i grafik. Często zawartość jest mniej interesująca niż sugeruje to nagłówek.
- Farma (lub fabryka) trolli – grupa osób lub organizacja, która masowo tworzy i rozpowszechnia komentarze, posty lub inne treści w internecie, mające na celu manipulowanie opinią publiczną, wzniecanie konfliktów lub promowanie określonych poglądów.
Fakty a opinie
Część fake newsów bazuje na tym, iż podaje opinie w taki sposób, jakby były faktami. Tymczasem:
- Fakt to coś, co można sprawdzić i udowodnić. Jest obiektywny i niezależny od czyichś uczuć czy przekonań. Fakty są oparte na danych, obserwacjach lub dowodach. Przykłady faktów:
- Woda zamarza w temperaturze 0°C.
- Stolicą Polski jest Warszawa.
- Rok składa się z dwunastu miesięcy.
- Najdłuższą rzeką w Polsce jest Wisła.
- Opinia to osobiste zdanie, przekonanie lub odczucie danej osoby. Jest subiektywna i czyli całkowicie zależy od punktu widzenia danej osoby. Przykłady opinii:
- Woda w Bałtyku jest zawsze niezmiernie zimna.
- Warszawa to najpiękniejsze miasto Polski.
- Najgorszym miesiącem jest styczeń.
- Wisła to całkiem bezużyteczna rzeka.
Jak sprawdzać informacje w internecie?
- Przyjrzyj się stronie:
- Czy wygląda profesjonalnie i wiarygodnie?
- Czy wiadomo, kto ją prowadzi i kto za nią płaci?
- Sprawdź adres – dziwne lub egzotyczne domeny (np. końcówki .xyz) mogą być podejrzane.
- Zweryfikuj źródła:
- Czy autor podaje, skąd ma informacje?
- Czy powołuje się na fakty czy tylko na opinie?
- Przeczytaj uważnie artykuł:
- Czy jest napisany spokojnym, neutralnym tonem?
- Czy nagłówek pasuje do treści, czy tylko próbuje przyciągnąć uwagę?
- Czy w tekście wyraźnie oddzielono fakty od opinii?
- Porównaj z innymi źródłami:
- Sprawdź, czy inne strony o dobrej reputacji też o tym piszą.
- Szukaj różnych perspektyw i porównuj, jak przedstawiane są fakty.
- Przyjrzyj się, jak opisano ludzi w artykule:
- Czy ich przedstawienie jest zróżnicowane i rzetelne?
- Czy tekst unika stereotypów i uproszczeń?
Organizacje fact-checkingowe
Nie wszystkie informacje jesteśmy w stanie zweryfikować samodzielnie, warto więc korzystać również z analiz przygotowanych przez organizacje fact-checkingowe. Są to instytucje, których celem jest weryfikowanie prawdziwości informacji pojawiających się w mediach, internecie i przestrzeni publicznej. Researcherzy analizują wypowiedzi polityków, artykuły prasowe, posty w mediach społecznościowych i inne źródła, aby sprawdzić, czy są zgodne z faktami. Jedną z wiodących organizacji fact-checkingowych w Polsce jest Stowarzyszenie Demagog. Warto również informacji zasięgać u specjalistów zajmujących się daną dziedziną, wtedy mamy większe szanse nie paść ofiarą fake newsów.
