Nowy odcinek wideokastu SOS dla Edukacji poświęcamy niezwykle aktualnemu i ważnemu tematowi: jak organizować nowoczesną rozmowę w szkole? Prowadząca Karolina Prus-Wirzbicka tym razem rozmawiała z Aleksandrem Pawlickim – historykiem, nauczycielem, wykładowcą Szkoły Edukacji Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności i Uniwersytetu Warszawskiego, a także tatą. Dyskusja skupia się wokół praktyk, narzędzi i wyzwań związanych z prowadzeniem debat, dialogów oraz – kluczowej tu deliberacji. Czym są te pojęcia, po co rozróżniać te formy pracy z uczniami i dlaczego deliberacja jest tak potrzebna?
Debata, dialog, deliberacja – czym się różnią?
Na początku rozmowy Aleksander Pawlicki podkreśla, jak ważne jest precyzyjne używanie pojęć. Dyskusja najczęściej bywa spontaniczna – ma formę rozmowy swobodnej, w której każdy może zabrać głos lub pozostać słuchaczem. Dialog jest sytuacją, w której celem nie jest konfrontacja, ale chęć poszerzenia własnej perspektywy przez uważne słuchanie innych. Debata, szczególnie w odmianach takich jak oksfordzka, poprowska czy parlamentarna, to bardzo sformalizowana forma – nastawiona na rywalizację dwóch stron, które przekonują nie siebie nawzajem, ale publiczność, a stanowiska są często narzucone przez formułę.
Istotnym pojęciem jest deliberacja – proces, któremu poświęcamy najwięcej miejsca w odcinku. Deliberacja to rozmowa, której celem nie jest wybranie jednej z dwóch gotowych opcji, ale wspólne wypracowanie nowego, często zaskakującego rozwiązania. Zakłada, iż zamiast się polaryzować, strony „ucierają głosy”, by znaleźć decyzję satysfakcjonującą wszystkich lub przynajmniej budować jasność, gdzie przebiegają różnice. To podejście, które wpisuje się w tradycje demokracji obywatelskiej, uczącej nie tylko wypowiadania się, ale również tolerancji, zaufania i wspólnej odpowiedzialności.
Dlaczego szkoła potrzebuje deliberacji?
Szkoły w Polsce rzadko praktykują deliberację – zarówno nauczyciele, jak i uczniowie często nie czują się gotowi do prowadzenia takich rozmów. Jednak, jak podkreśla Pawlicki, właśnie dlatego należy wprowadzać je do praktyki. Szkoła to miejsce, w którym uczymy się tego, czego jeszcze nie potrafimy – a więc także trudnych kompetencji dialogu i poszukiwania wspólnych rozwiązań.
Ważnym krokiem jest budowanie w klasie klimatu zaufania, gdzie uczniowie nie boją się ujawnienia różnic i mają okazję lepiej się poznać. Przykładem może być ćwiczenie „Zaproś mnie do swojego domu”, w którym uczniowie stopniowo dzielą się informacjami o sobie, rozwijając wzajemne zrozumienie. To baza do tego, by swobodnie rozmawiać także na tematy sporne.
Deliberację można wdrażać małymi krokami – od rozmów w parach i drobnych aktywności opartych na uważnym słuchaniu czy parafrazowaniu, aż do organizowania większych debat i paneli, w których cała klasa pracuje nad prawdziwym rozwiązaniem problemu.
Praktyczne rady dla nauczycielek i nauczycieli
Olbrzymią zaletą rozmowy w tym odcinku jest jej praktyczny wymiar. Pawlicki przekonuje, iż choćby jeżeli nie jesteśmy nauczycielami wychowawcami, warto sięgać po narzędzia integrujące i kształtujące klimat bezpieczeństwa. Gdy mamy ograniczony czas, dobrze jest wykorzystywać formy rozbicia klasy na losowe pary czy grupy oraz wdrażać proste rutyny rozmów.
Należy też stopniować trudność – np. zacząć od pracy w parach, przechodzić do czwórek, aż uczniowie nabiorą odwagi do publicznych wystąpień. Warto ćwiczyć parafrazowanie, rozumienie stanowiska innych (np. przez tzw. „krzesełka scholastyczne”), dbając przy tym o to, by absolutnie każdy miał szansę usłyszenia własnego głosu w klasie.
W całej rozmowie przewija się bardzo istotny postulat – nauczyciel nie powinien być samotny w tych działaniach. kooperacja zespołu nauczycielskiego, budowanie sojuszy z innymi osobami uczącymi daną klasę i dążenie do spójności praktyk to nieodzowny element sukcesu.
Tematy do deliberacji i rola nauczyciela
Jako przykłady tematów dobrych do deliberacji Pawlicki podaje wszystkie kontrowersyjne kwestie wymagające wspólnego podjęcia decyzji – np. wybór rozwiązań prawnych czy szkolnych regulaminów. Podkreśla, iż deliberacja powinna kończyć się nie tylko rozmową, ale opracowaniem wspólnego stanowiska lub propozycji rozwiązania.
Rola nauczyciela w tym wszystkim to nie tylko moderacja, ale przede wszystkim modelowanie: pokazywanie uważnego słuchania, cierpliwości, zadawania pytań i tolerancji dla innych perspektyw. To nauczyciel – swoim przykładem – uczy postaw obywatelskich i dobrych praktyk komunikacyjnych.
Gdzie szukać inspiracji i jak zacząć?
W odcinku pojawiają się także porady, gdzie szukać sprawdzonych technik i inspiracji. Warto sięgać po krótkie formy aktywności konwersacyjnej dostępne w internecie (szczególnie anglojęzycznym – tu przydatne będą frazy typu „debate/discussion in classroom”). Pawlicki zaznacza, iż żadna uniwersalna książka czy instrukcja nie zastąpi refleksji nauczyciela i elastycznego dostosowania narzędzi do potrzeb danej klasy.
Zapraszamy do obejrzenia całości
Ten odcinek wideokastu SOS dla Edukacji to nie tylko inspiracja do zmiany codziennych praktyk szkolnych, ale także zachęta do budowania szkoły, która jest przestrzenią uczenia demokracji, współdziałania i uważności na innych.
Zachęcamy wszystkich nauczycieli, wychowawców, edukatorów i osoby zainteresowane nowoczesną edukacją do obejrzenia całości rozmowy Karoliny Prus-Wirzbickiej z Aleksandrem Pawlickim. Niezależnie od specjalizacji i doświadczenia, każdy znajdzie tu cenne wskazówki oraz motywację do działania na rzecz dialogu, deliberacji i aktywnej, odważnej społeczności szkolnej.
Chcesz poznać konkretne techniki pracy, usłyszeć o pułapkach debat oksfordzkich, a także dowiedzieć się, jak przekonać nauczycieli, by pracować wspólnie nad zmianą? Włącz wideokast i rozwijaj razem z nami innowacyjną edukację!
