SI to nie tylko narzędzie, ale także wyzwanie dla nauki - technologiczne, etyczne i tożsamościowe. Dr Maciej Frąckowiak z Wydziału Socjologii UAM bada, jak naukowcy postrzegają sztuczną inteligencję i jak wpływa ona na ich pracę.
Dlaczego zdecydował się Pan potraktować w swoich badaniach SI jako kryzys?
Może lepiej byłoby powiedzieć kontrowersja, zgodnie z bliską mi tradycją społecznych studiów nad nauką i technologią. Sam pomysł, jak to często bywa, sięga korzeniami indywidualnego doświadczenia. Dwa lata temu, z ciekawości, próbowałem używać SI do wtórnej analizy dokumentów tekstowych. Oceniając jej zdolności techniczne, zwróciłem uwagę na wiele innych dylematów, które towarzyszą jej wykorzystaniu, dotykających takich kwestii jak rozumienie twórczości, oryginalności, efektywności czy sensu uprawiania nauki.
Zauważyłem zatem, iż zastosowanie tego narzędzia nie tylko sprawę ułatwia, ale też utrudnia - powoduje cały szereg wątpliwości i refleksji. Zacząłem rozmawiać i czytać więcej na ten temat i zdałem sobie sprawę, iż SI możemy potraktować jako rodzaj kontrowersji, czy jeszcze lepiej: awarii, by użyć określenia, jakim w innych okolicznościach posługuje się prof. Marek Krajewski. Podejść do tego zjawiska podobnie jak wcześniej starałem się badać pandemię, kryzys na granicy czy kryzys energetyczny. Coś co z jednej strony upowszechniło się bardzo gwałtownie w reakcji na kryzys nauki, bo pozwala nam pisać szybciej, publikować taniej, jeszcze lepiej wywiązywać się z tego, co narzuca nam system parametryzacji nauki. Z drugiej strony jest to awaria, która wzrusza nasze rutyny i milczące wyobrażenia o naszej profesji.
Jest to zarazem rodzaj awarii, która - w zależności od tego, jak na nią zareaguje - może pogłębić niekorzystne warunki, które doprowadziły do szybkiego upowszechnienia dużych modeli językowych w nauce, ale może też stać się impulsem do refleksji nad zasadami, według których prowadzimy badania, i być może skłonić do ich zmiany.
Replikuje pan sondaż z 2023 roku przeprowadzony przez dr Susanę Nascimento na laureatach i laureatkach grantów ERC. Jakie zmiany Pan wprowadza?
Przede wszystkim będę stosował nieco inne ramy interpretacji wyników. Moje badania lokują się w obszarze socjologii wiedzy. Dodałem też do ankiety kilka pytań, które związane są z interesującą mnie "awaryjnością". Zastanawiałem się, czy refleksja dookoła SI dotyczy tego, jak się nią posługiwać, czy też jest też szersza, skutkuje tym, co czasem w literaturze nazywa się prowokacją ontologiczną. Sondaż jest też wstępem do badań jakościowych, które zamierzam prowadzić na kolejnym etapie.
Czytaj dalej na Uniwersyteckie.pl: Dr Maciej Frąckowiak. Jak naukowcy widzą SI?
Jesteś osobą zatrudnioną na UAM, która prowadzi działalność naukową? Weź udział w ogólnouczelnianym badaniu dotyczącym wykorzystania sztucznej inteligencji (SI) w nauce.
Fot. Władysław Gardasz
