Fobia szkolna może być objawem zaburzeń psychicznych u dziecka, takich jak depresja, nerwice, psychozy, ale także może być spowodowana zachowaniami lękowymi, np. mobbingiem ze strony nauczyciela czy rówieśników. Symptomy tych zaburzeń mogą być zarówno mylnie przypisywane fobii szkolnej, jak i ją powodować. Podobnie dzieje się w przypadku różnych zaburzeń rozwojowych dziecka, np. zespołu Aspergera, dysleksji, autyzmu, wad wymowy, niepełnosprawności czy innych form dysfunkcji wpływających na ograniczenie umiejętności szkolnych. Szczególna niechęć do szkoły może też ujawniać się w czasie wchodzenia dzieci w okres adolescencji i przekraczać typowe zachowania w tej fazie dorastania. Zachowania te mogą przybierać postać nasilonego buntu, a także być spowodowane nadużywaniem substancji psychoaktywnych, np. alkoholu czy narkotyków.
Jak wspomniano, fobia szkolna może występować na skutek wielu różnych niespecyficznych przyczyn. Zalicza się do nich także takie, jak:
Cechy systemu rodzinnego
Na rozwój fobii mogą wpływać zaburzenia w funkcjonowaniu rodziny. Należą do nich takie czynniki, jak np.:
- autokratyczny i kontrolujący styl wychowania,
- niekonsekwentny lub nadmiernie opiekuńczy styl wychowania,
- surowe kary za niepowodzenia szkolne,
- przemoc i problem używania alkoholu i innych substancji psychoaktywnych w rodzinie,
- ciągłe konflikty, rozwód,
- wadliwe modele rozwiązywania problemów,
- istotne zmiany w życiu rodziny, np. przeprowadzka i zmiana szkoły.
Czynniki te znacząco mogą wpływać na równowagę psychiczną dziecka, bezpieczeństwo i poczucie własnej wartości, sprawczości i powodzenia w środowisku szkolnym.
Zmiana etapów kształcenia
Okresem stresogennym w życiu dziecka oraz nastolatka może być zmiana szkoły. Na początku jest to zmiana z edukacji wczesnoszkolnej z klasy 1–3 na nauczanie z podziałem na poszczególne przedmioty w klasie 4–8. Na tym etapie dziecko rozstaje się z nauczycielem, z którym spędziło w szkole pierwsze trzy lata. Zmiana w klasie czwartej oznacza dla dziecka nie tylko więcej zróżnicowanej przedmiotowo nauki, ale również kontakt z nowymi nauczycielami, o których uwagę i aprobatę musi się ponownie starać. Nie jest to łatwe dla dzieci, które dotąd nie uporały się z fobią szkolną.
Na jeszcze trudniejszą sytuację napotyka dziecko zmieniające szkołę. Musi wówczas dodatkowo przystosować się do nowych rówieśników. jeżeli dotąd dziecko wykazywało słabe umiejętności społeczne w funkcjonowaniu w grupie, nawiązywaniu kontaktu z rówieśnikami, miało tendencje do izolacji, teraz będzie musiało ponownie poszukać swojego miejsca w klasie, zmierzyć się z nowymi rolami, rywalizacją i własnymi ograniczeniami. Dla dzieci o specyficznych cechach osobowości, takich jak: lęk przed odrzuceniem, niskie poczucie własnej wartości, strach przed kompromitacją i ośmieszeniem z powodu niepowodzeń – walka o akceptację utrudni adaptację do nowej szkoły. Ciągły stres, jaki towarzyszy dziecku w codziennym pokonywaniu progu szkoły, może popchnąć je w zachowania ryzykowne, jak używanie alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych, depresję, samookaleczenia czy choćby w podejmowanie prób samobójczych.
Ważną rolę w ochronie dziecka przed powstaniem takich zachowań pełni nie tylko rodzina czy placówki pomocowe, ale również szkoła, w której dziecko spędza znaczącą część swojego życia. Szkoła bowiem może stać się dla dziecka źródłem traumatycznych doświadczeń lub być inspiracją do dalszego, coraz pełniejszego rozwoju. W kolejnym odcinku zajmiemy się pomocą dziecku z fobią.
