Zespół naukowczyń i naukowców z Polski oraz Ukrainy, prowadził badania kurhanu nr 3 w położonej na Podolu miejscowości Ivanivtsi-Antonivka. Archeolodzy odkryli tam groby przeznaczone dla kobiet - jak podkreślają, tego typu pochówków dotychczas nie poddano tak szczegółowym badaniom. Wyniki swojej pracy naukowcy opublikowali właśnie w czasopiśmie Praehistorische Zeitschrif.
Prace terenowe zostały przeprowadzone w 2019 roku. Ze strony polskiej kierowali nimi prof. Marzena Szmyt z UAM i prof. Piotr Włodarczak z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN, a ze strony ukraińskiej dr Vitalii Rud z Instytutu Archeologii Narodowej Akademii Nauk Ukrainy.
Wybrany do badań kurhan, był mocno zniszczony na skutek intensywnych działań rolniczych. Jego średnica wynosiła około 21 metrów, a wysokość ponad poziom otaczających gruntów sięgała tylko 40-60 cm. Nasyp był otoczony rowem o szerokości 4-6 m i głębokości ok. 25 cm. Autorzy artykułu przeprowadzili tam badania m.in. dzięki drona i magnetometru. Okazało się, iż kurhan zawierał zaledwie siedem obiektów, w tym dwa groby datowane na lata ok. 820-685 p. Chr. i związane z ludnością tzw. kultury czarnoleskiej. Co istotne, podkreślają badacze, obydwa groby były przeznaczone dla kobiet: jedna z nich zmarła w wieku ponad 25 lat, natomiast druga liczyła w chwili śmierci ok. 50 lat. Badania antropologiczne ujawniły, iż młodsza z pochowanych tu kobiet miała lekki uraz stopy, a dzięki analizom izotopowym wiemy, iż jej pożywienie zawierało pokarmy mięsne i zbożowe (w tym proso). Z kolei starsza kobieta miała silnie starte zęby.
Przy ciele każdej zmarłej złożono podobny zestaw przedmiotów: gliniany kubek z wysoko uniesionym uchem oraz wrzeciono, z którego zachował się tylko gliniany przęślik. Taki powtarzający się zestaw miał prawdopodobnie na celu podkreślenie jednego z głównych kobiecych zadań, jakim był wyrób tkanin - przypuszczają archeolodzy.
Naukowcy nie wiedzą, co było umieszczone w obu kubkach, ale prawdopodobnie był to jakiś napój, wiedzą natomiast, iż obydwa naczynia zostały wykonane ze specjalnie przygotowanej masy glinianej, zawierającej tylko domieszkę szamotu. Prawdopodobnie były to specjalnie wybrane okazy, różniące się od naczyń wykorzystywanych na uczcie pogrzebowej - stypie, której pozostałości również zostały odkryte. Warto dodać, iż na uczcie zjedzone zostały potrawy mięsne, na co wskazują szczątki kostne bydła, świni i owcy lub kozy.
- Kurhan z Ivanivtsi-Antonivka nie ma w tej chwili pełnych analogii w kulturze czarnoleskiej, dotychczas bowiem nie poddano tak szczegółowym badaniom obiektów zawierających skromne pochówki kobiet - komentuje prof. Marzena Szmyt z Wydziału Archeologii UAM. - Nasz kurhan pokazuje mało znaną odmianę obrzędów stosowanych w przypadku pogrzebów kobiet. Takie cechy jak: skromne i powtarzalne wyposażenie grobowe odnoszące się do podstawowych zajęć kobiecych, brak przedmiotów z innych surowców niż glina i ewentualnie niezachowane drewno z wrzeciona, a także niewielkie rozmiary nasypu sugerują niewysoką pozycję pochowanych tu kobiet w ich społeczności. Z drugiej strony celowy dobór zdeponowanych w grobach naczyń (kubków), wykonanych w bardzo pieczołowity sposób, jak również odbycie zwyczajowej uczty pogrzebowej potwierdzają szacunek względem zmarłych. Warto też pamiętać, iż wciąż niejasne są dla nas kryteria wyboru zmarłych, których ciała umieszczano w grobach przykrywanych kurhanem lub wkopywanych w istniejący już nasyp - dodaje prof. Marzena Szmyt.
Wszystkie odkryte w kurhanie materiały (artefakty, ekofakty, geofakty) zostały poddane wieloaspektowym badaniom laboratoryjnym (w tym antropologicznym, archeobotanicznym, archeozoologicznym, geoarcheologicznym, mineralogicznym, petrograficznym, izotopowym i chronometrycznym), których znaczna część realizowana była na UAM. Uczestniczyli w nich m.in. prof. Tomasz Goslar i prof. Iwona Hildebrandt-Radke z Wydziału Nauk Geograficznych i Geologicznych oraz prof. Marzena Szmyt i dr Danuta Żurkiewicz z Wydziału Archeologii.
Artykuł w czasopiśmie Praehistorische Zeitschrif zatytułowany jestAn Early Iron Age Female Funeral Site in the Ukrainian Forest-Steppe: Insights from Ivanivtsi-Antonivka, Barrow 3. Autorami są: Marzena Szmyt, Piotr Włodarczak, Oleksandr Shelekhan, Anita Szczepanek, Marcin M. Przybyła, Vitalii Rud, Danuta Żurkiewicz, Tomasz Goslar, Iwona Hildebrandt-Radke, Daniel Makowiecki, Anna Rauba-Bukowska, Joanna Rennwanz.
Badania terenowe i laboratoryjne przeprowadzone zostały w ramach finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki projektu Podole jako przestrzeń kontaktowa w III tys. przed Chr.: kurhany nad rzekami Murafa i Riv (nr 2017/27/B/HS3/01444), którym kierowała prof. Marzena Szmyt.
Zdjęcia:
Ukraińsko-polski zespół badawczy i goście z Konsulatu RP w Winnicy. Fot. M. Podsiadło
Końcowa faza eksploracji kurhanu. Fot. M. Ławniczak
