– Największym uprawdopodobnieniem wychowania świadomego i szczęśliwego dziecka jest bycie świadomym i szczęśliwym rodzicem. Wychowanie mądrego i szczęśliwego dziecka to proces pełen wyzwań, który wymaga zaangażowania, empatii, konsekwencji oraz ciągłej pracy nad sobą. najważniejsze jest, aby rodzice byli autentyczni, dbali o spójność swoich słów i
czynów, a przede wszystkim – budowali z dzieckiem silną, opartą na miłości i szacunku relację. Warto pamiętać, iż kompetencje społeczne są nieocenionym narzędziem w budowaniu sukcesu zarówno w życiu osobistym, jak i zawodowym. Inwestycja w rozwój własny i rozwój dziecka przynosi długofalowe korzyści, choćby jeżeli czasem pojawiają się trudności. Każdy rodzic może dokonać zmiany – wystarczy otwartość na naukę, wsparcie specjalistów oraz gotowość do refleksji nad własnym postępowaniem – mówi dr Mateusz Grzesiak, psycholog i wykładowca Akademii WSB
Czy jest jakiś uniwersalny przepis na to jak wychować mądre i szczęśliwe dziecko?
Na pierwszy rzut oka mogłoby się wydawać, iż istnieje prosty przepis na wychowanie mądrego i szczęśliwego dziecka – wystarczy, aby rodzice byli mądrzy i szczęśliwi. W praktyce jednak rzeczywistość jest znacznie bardziej złożona. Dzieci to nie tylko odbicie rodzicielskich cech, ale również indywidualne jednostki, które rozwijają się w unikalny sposób pod wpływem genów, środowiska i interakcji społecznych. Prawdziwe jest jednak stwierdzenie, iż bycie dobrym rodzicem ma najważniejsze znaczenie dla rozwoju dziecka.
To jakiego rodzica potrzebują dzieci?
Badania z zakresu psychologii rozwojowej (m.in. klasyczne prace Baumrind czy Maccoby i Martin) potwierdzają, iż styl wychowania oparty na ciepłej, konsekwentnej opiece (tzw. styl autorytatywny) ma największy pozytywny wpływ na rozwój dziecka. Rodzice, którzy potrafią poświęcić dziecku wystarczająco dużo czasu, okazują empatię i budują silną więź emocjonalną, kształtują poczucie własnej wartości oraz zdolność do radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Przykładowo: spędzanie wspólnego czasu, rozmowy oraz wspólne aktywności budują fundamenty relacji, co znajduje potwierdzenie w licznych badaniach (np. Baumrind). Ponadto rodzice rozumiejący i akceptujący własne emocje, są w stanie lepiej wspierać emocjonalny rozwój swoich dzieci. Liczy się też konsekwencja i autorytet. Spójność między słowami a czynami jest kluczowa – dziecko obserwuje, uczy się i modeluje zachowania, które widzi na co dzień (o tym pisali Maccoby i Martin).
Ważnym aspektem jest również kształtowanie kompetencji społecznych, które pomagają dziecku odnaleźć się w relacjach międzyludzkich, w szkole czy w przyszłym życiu zawodowym. Kompetencje społeczne to umiejętności zarządzania myślami, emocjami i zachowaniami umożliwiające osiąganie wyznaczonych celów w życiu zawodowym i osobistym. Bazują one na teoretycznej oraz praktycznej wiedzy pochodzącej z różnych dziedzin nauk i przyjmują formę konkretnych narzędzi aplikowanych w obszarach marketingu, samorealizacji, zarządzania i duchowości. Rodzice, którzy aktywnie sami rozwijają te umiejętności zwiększają szanse, iż dziecko wykształci zdolności niezbędne do radzenia sobie w złożonym świecie.
dr Mateusz Grzesiak/ fot. Bernard Hołdys / DasAgencyMógłby Pan podać kilka przykładów przydatnych rodzicom?
Jest ich wiele. Te zdolności to na przykład empatia i aktywne słuchanie. Oznacza to umiejętność wsłuchiwania się w potrzeby i emocje dziecka oraz zdolność do odczuwania i zrozumienia jego perspektywy. Kolejny przykład to zarządzanie emocjami, czyli kontrolowanie własnych reakcji emocjonalnych, by móc spokojnie reagować na trudne sytuacje oraz modelować zdrowe sposoby radzenia sobie z emocjami. Następnie jest komunikacja interpersonalna. To jasne i adekwatne przekazywanie swoich myśli i uczuć, zarówno w rozmowach z dziećmi, jak i w relacjach partnerskich. Ważne jest też umiejętność konstruktywnego rozwiązywania sporów i konfliktów w sposób, który uczy dziecko radzenia sobie z trudnościami, a także samoświadomość i refleksja. Bowiem znajomość własnych mocnych stron i ograniczeń pozwala na świadome reagowanie i rozwój osobisty, a to jest najważniejszy element dla budowania autentycznych relacji. No i – last but not least – asertywność! To nic więcej niż wyrażanie swoich potrzeb i stawianie granic w sposób, który jest jednocześnie stanowczy i pełen szacunku do drugiej strony.
Gdyby miał Pan wymienić kilka najważniejszych wartości jakie by one były i dlaczego?
Kluczowe wartości, które warto przekazać dziecku, to przede wszystkim miłość, szacunek oraz prawda. Osiąga się je poprzez okazywanie czułości, szacunek w codziennych relacjach, autentyczność i konsekwencję, samodyscyplinę i odpowiedzialność. Oto kilka praktycznych wskazówek jak je budować. Przytulanie, całowanie i wyrażanie słów wsparcia sprawiają, iż dziecko czuje się kochane i bezpieczne. Ta emocjonalna baza jest fundamentem dla budowania zdrowych relacji w przyszłości. Nauka szacunku to uczenie dziecka, jak traktować innych – zarówno bliskich, jak i obcych – poprzez przykład codziennej życzliwości i
uprzejmości. Badania wskazują, iż dzieci wychowywane w atmosferze wzajemnego szacunku mają lepsze wyniki w nauce i wyższy poziom empatii (badania APA).
W kwestii autentyczności i konsekwencji jest tak, iż dziecko, które obserwuje sprzeczne komunikaty czy niejasne zachowania rodziców może doświadczać zagubienia, traci jasne wzorce. Dlatego warto zadbać o spójność w słowach i czynach. To rodzice są pierwszym i najważniejszym wzorem do naśladowania. Dlatego tak istotne jest, aby byli świadomi własnych słabości i pracowali nad nimi. W kwestii samodyscypliny warto pokazywać, jak ważne jest planowanie, realizowanie celów oraz radzenie sobie z porażkami, a jeżeli chodzi o odpowiedzialność to należy wprowadzać obowiązki domowe, które jej uczą, a także te, które kształcą umiejętność pracy zespołowej, jednocześnie budując poczucie przynależności do rodziny.
Jak rozmawiać z dzieckiem i wyjaśniać mu świat?
Dostosowanie języka do wieku dziecka jest kluczowe. Używanie prostych, zrozumiałych słów i konkretnych przykładów pomaga dziecku lepiej przyswajać nowe informacje. Na przykład, omawiając kwestie finansowe, można opowiedzieć, jak w dzieciństwie rodzic zarabiał na kieszonkowe, zbierając makulaturę – to pozwala dziecku zidentyfikować się z przekazem i lepiej go zrozumieć. Jak już wspominałem dziecko jest szczególnie wrażliwe na niespójności. Dlatego należy unikać sytuacji, w których jedno powiedzenie przez jednego rodzica jest obalane przez zachowanie drugiego. Ponadto konflikty wewnątrz rodziny należuy rozwiązywać w sposób, który nie angażuje dziecka.
Co jest najtrudniejsze w wychowaniu dziecka, dzieci?
Każdy etap rozwoju dziecka niesie ze sobą unikalne wyzwania. Na przykład we wczesnym dzieciństwie wymyślony przyjaciel jest normą, ale w starszym wieku może sygnalizować problemy z integracją społeczną. Z kolei w okresie dojrzewania istotne jest dostosowanie sposobu komunikacji do zmieniających się potrzeb nastolatka, unikanie traktowania go jak dziecka lub dorosłego w niewłaściwy sposób. Rodzice powinni obserwować, czy dziecko rozwija się zgodnie z normami rozwojowymi i, w razie potrzeby, skonsultować się ze specjalistą – psychologiem rozwojowym czy pedagogiem.
Jednym z najtrudniejszych aspektów wychowania jest uświadomienie sobie, iż każdy rodzic może popełniać błędy. Przekonanie o własnej nieomylności może prowadzić do sytuacji, w których cele rodzicielskie nie znajdują odzwierciedlenia w codziennych działaniach. najważniejsze jest tu rozumienie, iż wychowujemy dziecko na podstawie wzorców, które sami
poznaliśmy, i iż zmiana wymaga otwartości na własne niedoskonałości.
Jak rozmawiać z dzieckiem i wyjaśniać mu świat?
Rozmawiając z dzieckiem i wyjaśniając mu świat, warto pamiętać o kilku kluczowych zasadach, które pomogą mu lepiej zrozumieć otaczającą rzeczywistość. Po pierwsze dostosować język do wieku dziecka. Należy używać prostych, zrozumiałych słów i krótkich zdań. Unikać abstrakcyjnych pojęć bez dodatkowych wyjaśnień i tłumaczyć wszystko na przykładach z życia codziennego. Warto korzystać z konkretnych przykładów i analogii, czyli opowiadać historie lub przywoływać sytuacje, które dziecko zna, i z którymi może się utożsamić. Na przykład, wyjaśniając wartość oszczędzania, można przytoczyć historię o zbieraniu monet do skarbonki, które później posłużą do kupienia czegoś naprawdę wyjątkowego.
Ważny jest dialog i aktywne słychanie. Można to osiągnąć zachęcając dziecko do zadawania pytań i wyrażania swoich myśli. Odpowiadając na nie cierpliwie, potwierdzając, iż każda ciekawość jest wartościowa buduje się atmosferę zaufania i otwartości. Oczywiście stopniowo należy wprowadzać trudniejsze zagadnienia. Z czasem, gdy dziecko nabiera doświadczenia i rozwija zdolność abstrakcyjnego myślenia, można wprowadzać bardziej złożone pojęcia, stopniowo budując jego zrozumienie świata. Istotna jest spójność przekazu. Noi po raz trzeci przypominam: słowa rodzica powinny być zgodne z czynami. Dziecko uczy się przez obserwację, dlatego konsekwencja w zachowaniu ułatwia przyswajanie przekazywanych wartości i zasad. Takie podejście nie tylko umożliwia dziecku zrozumienie otaczającej go rzeczywistości, ale także pomaga rozwijać jego kompetencje społeczne, umiejętność radzenia sobie z emocjami oraz budowania zdrowych relacji.
Jakich zachowań, słów należy bezwzględnie unikać w relacji z dzieckiem?
W relacji z dzieckiem warto unikać zachowań i słów, które mogą wprowadzać niejasność, zaniżać poczucie własnej wartości lub budować negatywne wzorce. Dziecko potrzebuje jasnych i konsekwentnych wzorców, aby wiedzieć, czego się od niego oczekuje. Źle na wychowanie wpływa też ostra krytyka i wyśmiewanie. Zamiast budowania pewności siebie, negatywne uwagi i ośmieszanie mogą prowadzić do obniżenia samooceny i poczucia bezwartościowości. Niewłaściwa jest agresja fizyczna i słowna. Krzyk, obraźliwe słowa, a tym bardziej przemoc fizyczna, są niedopuszczalne – mogą trwale wpłynąć na emocjonalny
rozwój dziecka. Manipulacja emocjonalna, czyli wykorzystywanie dziecka do osiągania własnych celów lub wywoływanie poczucia winy, aby zmusić do określonych zachowań, również zaburza zdrową relację. Z kolei nieprecyzyjne komunikaty dzięki abstrakcyjnych, niejasnych poleceń lub przekazów, powodują, iż dziecko może je źle interpretować. Zamiast tego warto posługiwać się konkretnymi przykładami i jasnymi instrukcjami. Ignorowanie lub umniejszanie emocji dziecka sprawia, iż może ono czuć się niezrozumiane i osamotnione. Ważne jest, aby potrafić wysłuchać i przyjąć jego emocje z empatią. Stosowanie się do tych zasad pomaga budować zdrową, opartą na zaufaniu relację, która umożliwia dziecku bezpieczny rozwój emocjonalny i społeczny.
Czy zauważa Pan jakiś szczególnie trudny moment w rozwoju dziecka, kiedy rodzic powinien być szczególnie uważny?
Każdy etap rozwoju dziecka niesie ze sobą swoje wyzwania, ale są momenty, kiedy rodzic powinien być szczególnie uważny. Na przykład we wczesnym dzieciństwie (wiek przedszkolny) dziecko rozwija podstawowe umiejętności społeczne i emocjonalne. jeżeli pojawią się nietypowe zachowania, takie jak nadmierna nieśmiałość lub problemy z nawiązywaniem relacji, może to być sygnał, iż warto poszukać wsparcia u specjalisty. Z kolei okres dojrzewania to czas intensywnych zmian hormonalnych, emocjonalnych i społecznych.
Nastolatki często poszukują własnej tożsamości, co może wiązać się z konfliktami, niepewnością i wyzwaniami w relacjach zarówno z rówieśnikami, jak i z rodzicami. Warto zwracać uwagę na nagłe zmiany nastroju, wycofanie społeczne lub problemy w nauce – mogą one wskazywać, iż dziecko potrzebuje dodatkowego wsparcia.
W obu przypadkach ważne jest monitorowanie rozwoju dziecka w kontekście norm rozwojowych oraz indywidualnych predyspozycji. jeżeli pojawią się sygnały, iż dziecko odbiega od typowego wzorca rozwojowego, warto skonsultować się z psychologiem rozwojowym lub pedagogiem, który pomoże ocenić sytuację i zaproponować odpowiednie interwencje.
Możemy też rozmawiać z innymi rodzicami, nieprawdaż?
Rozmowy z innymi rodzicami mogą być niezwykle cennym źródłem wsparcia i inspiracji. Wymiana doświadczeń pozwala na poznanie nowych perspektyw, metod radzenia sobie z trudnościami oraz budowanie poczucia, iż nie jesteśmy sami w wyzwaniach wychowawczych. Jednak warto pamiętać, iż każdy rodzic działa na podstawie swoich unikalnych doświadczeń – co działa u jednej osoby, niekoniecznie sprawdzi się u innej. Inni rodzice mogą nieświadomie przekazywać metody, które są wynikiem ich własnych błędów, dlatego zawsze warto podchodzić do cudzych rad z krytycznym dystansem. jeżeli pojawią się
poważniejsze wątpliwości lub problemy, dobrze jest skonsultować się ze specjalistą, na przykład psychologiem lub pedagogiem, który pomoże dostosować podejście do indywidualnych potrzeb dziecka.
Co wtedy, kiedy wychowaliśmy dziecko tak, jak umieliśmy, ale uważamy, iż zawiedliśmy. Jak sobie z tym radzić? Czy można coś jeszcze zmienić, naprawić, pomoc dziecku? Co robić, gdy wychowanie nie idzie zgodnie z planem?
Jeśli mimo starań rodzice czują, iż nie udało im się stworzyć optymalnych warunków dla rozwoju dziecka, warto pamiętać, iż „wychowaliśmy tak, jak umieliśmy”. Nie istnieje szkoła dla przyszłych idealnych rodziców – każdy korzysta z własnych doświadczeń i wzorców. Najlepszym sposobem na zmianę sytuacji jest terapia, która pozwala zrozumieć i przepracować własne traumy oraz ograniczające przekonania, rozwinąć świadomość emocjonalną i poprawić komunikację w rodzinie a także nauczyć się nowych strategii radzenia sobie z konfliktami oraz budowania autentycznej relacji z dzieckiem. Dla przyszłych
rodziców warto rozważyć terapię jeszcze przed wejściem w związek, aby lepiej poznać siebie i przygotować się do odpowiedzialnej roli wychowawczej.
Największym uprawdopodobnieniem wychowania świadomego i szczęśliwego dziecka jest bycie świadomym i szczęśliwym rodzicem. Wychowanie mądrego i szczęśliwego dziecka to proces pełen wyzwań, który wymaga zaangażowania, empatii, konsekwencji oraz ciągłej pracy nad sobą. najważniejsze jest, aby rodzice byli autentyczni, dbali o spójność swoich słów i
czynów, a przede wszystkim – budowali z dzieckiem silną, opartą na miłości i szacunku relację. Warto pamiętać, iż kompetencje społeczne są nieocenionym narzędziem w budowaniu sukcesu zarówno w życiu osobistym, jak i zawodowym. Inwestycja w rozwój własny i rozwój dziecka przynosi długofalowe korzyści, choćby jeżeli czasem pojawiają się trudności. Każdy rodzic może dokonać zmiany – wystarczy otwartość na naukę, wsparcie specjalistów oraz gotowość do refleksji nad własnym postępowaniem.
