Konfucjusz i konfucjanizm

Gdyby chcieć jednym zdaniem zdefiniować konfucjanizm, można by rzec, iż jest to przede wszystkim filozofia humanizmu, skoncentrowana wokół tzw. Drogi Człowieka – naszego postępowania wobec innych. Jest to termin używany na Zachodzie na określenie tradycji, która po chińsku zwie się rujia, czyli szkoła ru.

Choć tradycja ta poprzedzała Konfucjusza, to on nadał jej specyficzny charakter, co sprawiło, iż stała się jedną z najważniejszych tradycji Chin i wielu państw Azji Wschodniej. Cywilizacja zachodnia dowiedziała się o jej istnieniu z przekazów jezuickich księży, którzy wypromowali także łacińską formę imienia Konfucjusz – w oryginale Kong Fuzi, czyli czyli Mistrz Kong.

„Zanim wyruszysz by się mścić, wykop dwa groby.”

Większość uczonych podkreśla raczej świecki charakter konfucjanizmu, choć niektórzy zwracają także uwagę na jego aspekty duchowe.

Co prawda nie ma tu idei osobowego boga, ale istnieje na przykład pojęcie Niebios, jako najwyższego bytu moralnego. Sheng zaś, czyli Mędrzec, jest tu najwyższą formą człowieczeństwa. Nie jest on ani wielbiony, ani nieśmiertelny, ale jego myśli i on sam poruszają się w obszarach niedostępnych zwykłym śmiertelnikom. Mędrzec uosabia uniwersalne dobro i cnotę, a jego czyny mają wpływ na cały świat.

Konfucjanizm choć kilka mówi o życiu po śmierci, przyswoił sobie kult przodków ze wszystkimi jego rytuałami, postrzegając posługę dla zmarłych jako istotny element synowskiej cnoty.

„Nie narzekaj, iż masz pod górę, gdy idziesz na szczyt.”

Konfucjusz (ok. 551-479 p.n.e.) urodził się w mieście Qufu (ok. 600 km na południe od Pekinu), stolicy ówczesnego państwa Lu, w zubożałej arystokratycznej rodzinie u schyłku epoki Wiosny i Jesieni. To okres końcowy panowania dynastii Zhou, kiedy Chiny uległy rozbiciu na szereg państewek rządzonych przez książąt, nad którymi król posiadał jedynie iluzoryczną kontrolę. Konfucjusz uczestniczył w życiu politycznym swego kraju, ale nigdy nie piastował żadnych zaszczytnych stanowisk. Piętnaście lat swego życia, spędził podróżując i nauczając.

Istotą nauk Konfucjusza jest dao – droga – czyli sposób adekwatnego postępowania w różnych sytuacjach codziennego życia. Dao jest najcenniejszą istotą wszelkiego działania, nauczania i wiedzy. Osobiste wysiłki w realizacji dao przekładają się na wzorcowe funkcjonowanie państwa i społeczeństwa. To zaś było głównym przedmiotem nauk Konfucjusza.

Wzorcowy obywatel pragnie iść swoim dao, tym samym pracując na wspólne dao swego kraju. To indywidualnie realizowane dao człowieka szlachetnego nazwał on junzi.

Konfucjusz, postać na poły legendarna, w pewien sposób podobny jest do Sokratesa. Jego wizerunki, to wyłącznie wyobrażenia autorów rzeźb i obrazów, a jego nauki to zbiory myśli i dialogów spisane bardzo długo po śmierci Mistrza.

Świat w którym panuje dao to świat bez przemocy, gdzie obywatelami nie kieruje żaden przymus, ale wewnętrzne pragnienie współdziałania dla osiągniecia wspólnego dobra (sukcesu). Człowiekowi szlachetnemu, według Konfucjusza, obcy jest indywidualizm, cechuje go zaś dążenie do interakcji, podejmowania wspólnych wysiłków z innymi na rzecz innych.

Prowadzenie innych do doskonałości, to najwyższy przejaw indywidualnej doskonałości, co jest już cechą Mędrca, czyli kogoś wyrastającego moralnie ponad człowieka szlachetnego.

Bazę w strukturze idealnego państwa stanowi wg. chińskiego filozofa rodzina. Zgodnie z konfucjańskim ideałem, rodzina winna być duża i wielopokoleniowa. Człowiek zaś jako istota społeczna, jest możliwy do zdefiniowania tylko w kontekście społecznym, albowiem jednostka ze społeczeństwem tworzy całość opartą na wzajemnej ingerencji. Pojedyncza osoba nie ma tu swojej autonomiczności, ponieważ jest przynależna do określonej grupy, która ją, jednostkę, określa.

“Człowiek szlachetny, który ma światem kierować,

niczego z uporem trzymać się nie powinien ani niczego z góry odrzucać,

a zawsze stawać po stronie tego, co prawe.“

Postawę człowieka szlachetnego charakteryzują dwa podstawowe elementy: zhong i shu.

Zhong można zdefiniować jako maksymalne zaangażowanie w spełnienie swojej powinności na rzecz innych, zaś shu to po prostu empatia dla innych i tzw. nieczynienie drugiemu, co tobie niemiłe. To właśnie te dwie cechy stoją u podstaw zrozumienia takich pojęć chińskiej kultury jak np. poddanie zwierzchnictwu, szacunek okazywany w zależności od rangi, słowność czy racjonalność w kierowaniu ludźmi.

Kolejnym ważnym elementem nauk Konfucjusza jest ren (łaskawość, miłość do ludzi, humanitarność), czyli moralna doskonałość człowieczeństwa. Ren jest tak naprawdę zbiorem wielu cnót na jakie składa się człowieczeństwo i przejawia się w różnych zachowaniach w zależności od sytuacji. Objawia się w działaniu, kiedy człowiek postępuje wobec innych adekwatnie.

Na koniec weźmy li, czyli rytuał – zasady postępowania między ludźmi. Według Konfucjusza każdy powinien znać swoje miejsce w hierarchii i postępować według przypisanych do niego tradycyjnie zasad (rytuału). Po dziś dzień obserwujemy nieobecność wewnątrz wschodnioazjatyckich społeczeństw idei równości. To zjawisko zupełnie niezrozumiałe dla osób wzrosłych w realiach demokratycznych społeczeństw Zachodu.

Tekstem który najbardziej kojarzy się z osobą Konfucjusza są „Dialogi Konfucjańskie,” zbiór krótkich fragmentów jego rozmów z uczniami, spisanych 200 lat po śmierci Mędrca.

Autor: dr Ewa Fronczak

e-mail: ewaslebzak@interia.pl

Redakcja: Leszek B. Ślazyk

e-mail: kontakt@chiny24.com

© www.chiny24.com