Wincenty Pol był pierwszym, który użył wyrażenia „Kresy” we współczesnym nam rozumieniu. Przez wielu Polaków kojarzony jest jako poeta, podczas gdy zawdzięczamy mu wiele także na gruncie geografii. O tej wybitnej osobie artykuł na naszym portalu.
Wincenty Pol, urodzony 20 kwietnia 1807 roku w Lublinie, był synem Franciszka Ksawerego Pohla, niemieckiego urzędnika oraz Eleonory, wywodzącej się ze spolonizowanej rodziny Longchamps de Berier, która wywodziła się z Francji. Rodzina Wincentego przeniosła się wraz z jego narodzinami do Lwowa, gdzie w 1823 roku zmarł Franciszek Ksawery.
Wincenty Pol
Wincenty, po ukończeniu nauki w gimnazjum we Lwowie, rozpoczął naukę w kolegium jezuickim w Tarnopolu, a następnie podjął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego. W roku 1830 wziął udział w powstaniu listopadowym jako podchorąży 10. Pułku Ułanów Litewskich. Za swoją bohaterską i patriotyczną postawę otrzymał awans na stopień porucznika i order Virtuti Militari. Liczne podróże wzdłuż i wszerz ziem polskich zakiełkowały w nim i położyły podstawy pod zainteresowanie geografią. Zwiedzenie Litwy, Wielkopolski i Warmii podczas powstania, a także Wołynia, Podola i Ukrainy w 1833 roku było pierwszym krokiem na drodze do pracy naukowej w dziedzinie geografii.
Zajmował się działalnością patriotyczno-konspiracyjną, dzięki której poznał Ksawerego Krasickiego i Seweryna Goszczyńskiego. Ukrywał się w Zakopanem, ponieważ obawiał się nasilenia represji ze strony zaborców. Pobyt w tym miejscu dał początek zainteresowaniu Tatrami, co było kolejnym krokiem w pogłębianiu wiedzy geograficznej. W 1835 roku powstał jeden z popularniejszych utworów Wincentego Pola, czyli „Pieśń o ziemi naszej„. Był to swego rodzaju poetycki opis regionów polskich, który powstał w czasie pobytu w Zagórzanach koło Gorlic. Jego poezja była wyrazem zachwytu nad pięknem polskich krain i historii naszego narodu. Pobyt w górach i liczne podróże po kraju zaowocowały nie tylko wspaniałą twórczością literacką i poetycką, ale również pokaźnymi materiałami naukowymi. Pol gromadził materiały, które miały posłużyć do stworzenia geograficznego opisu ziem polskich. W roku 1846 doszło do rabacji galicyjskiej. W czasie wystąpień chłopskich przeciwko szlachcie Wincenty Pol był zajęty spokojną pracą. Zawierucha, która targnęła Galicją doprowadziła do tego, iż musiała porzucić na jakiś czas swoje badania i twórczość, a obawa o życie i los swej rodziny spowodowała, iż musiał uciekać. Szczęśliwy zbieg okoliczności uratował go z rąk chłopskich, co doprowadziło do tego, iż nabrał obrzydzenia do postępu i jego poglądy demokratyczne przeobraziły się w konserwatyzm.
Starania Wincentego Pola doprowadziły, iż w roku 1849 utworzono katedrę geografii na Uniwersytecie Jagiellońskim. W Krakowie spotkał wielu badaczy podzielających jego zamiłowanie do Tatr, co skutkowało tym, iż ponownie rozważył plany opracowania kompleksowej monografii najwyższych polskich gór. Byłaby to praca zbiorowa krakowskich entuzjastów górskich krajobrazów. W 1851 roku opublikował pracę „Rzut oka na północne stoki Karpat i przyległe krainy„. Działalność naukowa i literacka Wincentego Pola doprowadziła do narodzin nowoczesnej geografii, a przy tym – także turystyki. To właśnie Wincenty Pol użył w literaturze po raz pierwszy wyrażenia „Kresy” w znaczeniu obszaru przygranicznego żyjącego własnym życiem. Słowo to zostało wykorzystane w roku 1855, gdy ukazała się książka „Mohort„. Opowiadała ona o życiu kresowego rycerza, który był obrońcą wiary i ojczyzny. Szymon Mohort to człowiek żyjący według zasad nakreślonych przez obowiązek patriotyczny i religijny. Na przestrzeni całego utworu religijność i narodowość są pierwiastkami, które są najlepiej nakreślone przez Pola. Tło historyczne „Mohorta” sięga do czasów od wojny północnej po okres napoleoński i śmierć ks. Józefa Poniatowskiego pod Lipskiem. Główna i jednocześnie najdramatyczniejsza część odnosi się do ostatnich lat Rzeczypospolitej, gdy Szymon Mohort jest starcem – żarliwym chrześcijaninem, oddanym ojczyźnie patriotą i rycerzem, który za młodu swoją profesję traktował niemalże jak kapłaństwo. w tej chwili „Mohort” jest dziełem nieco zapomnianyn, ale pod zaborami stawiano go na równi z mickiewiczowskim „Panem Tadeuszem„.
Wincenty Pol zmarł 2 grudnia 1872 roku w Krakowie. Został pochowany na Cmentarzu Rakowieckim, następnie jego prochy przeniesiono do Krypty Zasłużonych w kościele św. Michała Archanioła na Skałce.
Zobacz również:
