Metody, dzięki którym można być spokojnym o wiedzę uczniów przed egzaminem

ceo.org.pl 2 lat temu

Życie uczy, iż im bliżej zakończenia edukacji na etapie szkoły podstawowej lub ponadpodstawowej, tym bardziej wzrasta poziom niepokoju nauczycieli, dyrektorów szkół, uczniów i ich rodziców o rezultaty uczenia się oraz wyniki zewnętrznych sprawdzianów wiedzy.

Fundamentem uczenia się jest planowanie

Planowanie i realizacja założonego planu to filary trwałości procesu uczenia (się). Umiejętność ta wydaje się być kluczowa, zwłaszcza w kontekście przygotowania do sprawdzianów czy egzaminów. W szkolnej praktyce naszych uczniów obserwujemy syndrom tzw. “ostatniej chwili”. Postawę taką rozpatrywać można w kategoriach uczniowskiej przypadłości. Tymczasem jest ona uwarunkowana fizjologicznym rozwojem mózgu. Umiejętność planowania jest trudna do opanowania, szczególnie dla dzieci w wieku szkolnym. Płaty czołowe, czyli obszar w mózgu odpowiedzialny za planowanie, rozwija się bowiem do 20 roku życia. Znaczenia nabierają tutaj uczniowskie doświadczenia związane z planowaniem – od przyglądania się temu procesowi, bycia jego częścią aż po samodzielne działania.

Planowanie, zarówno w doświadczeniu nauczycieli jak i uczniów, zwykle polega na rozłożeniu treści jakie uczeń powinien opanować w konkretnym czasie. Tymczasem edukacyjnie wartościowe planowanie oprócz rozłożenia treści zawiera takie elementy jak: podzielenie treści na mniejsze porcje, przemieszanie ich i regularne wracanie w odpowiednich odstępach czasu.

Ćwiczenia w przywoływaniu, rozłożenie nauki w czasie i ćwiczenia przemieszane

Najnowsze badania edukacyjne[1] wskazują na trzy strategie, które wspierają planowanie zwiększające sukces edukacyjny uczniów, tj. ćwiczenia w przywoływaniu, rozłożenie nauki w czasie i ćwiczenia przemieszane. Można wykorzystywać je łącznie lub pojedynczo. Punktem wyjścia do zastosowania tych strategii jest zmiana myślenia o uczeniu się naszych uczniów i uczennic, którą najpełniej oddają słowa:

Kiedy myślimy o uczeniu, skupiamy się na wtłaczaniu informacji do głów naszych uczniów. Zamiast tego powinniśmy skupić się na ich wydobywaniu. [2]

Pooja Agarwal

W przywoływaniu może uczestniczyć cała klasa

Przywołanie informacji z pamięci to praktyka obecna zarówno w doświadczeniach uczniów, jak i pracy nauczyciela. Jej przykładem jest postawienie pytania: O czym rozmawialiśmy na ostatniej lekcji? Doświadczenie pokazuje, iż zwykle kończy się to wskazaniem do odpowiedzi jednego ucznia lub odpowiedzią samego nauczyciela.

Aby zaangażować intelektualnie całą klasę, można poprosić wszystkich uczniów o zapisanie odpowiedzi na to pytanie (krótkie, pełne zdania) i wyznaczyć na zapis dwie minuty. Kolejne trzy minuty można przeznaczyć na przedyskutowanie przez uczniów odpowiedzi w parach, a potem zaprosić ich do podzielenia się na forum odpowiedziami i wnioskami z dyskusji. Tak przeprowadzone ćwiczenie w przywoływaniu przynosi podwójną korzyść: wzmacnia ślad pamięciowy, dzięki czemu przywołane treści będą w przyszłości łatwiej dostępne dla uczniów i dostarcza informacji zwrotnej o tym, jakie treści z poprzedniej lekcji zostały opanowane.

Ważne, by nie pomylić przywoływania z odpytywaniem

Myśl o ćwiczeniach w przywoływaniu jako o metodzie uczenia się, a nie o narzędziu do wystawiania stopni. [3]

Pooja Agarwal

Istnieje kilka rekomendacji, które pozwolą zachować istotę ćwiczeń w przywoływaniu i jednocześnie uniknąć błędnego ich rozumienia zmierzającego w kierunku testowania, odpytywania lub wykorzystania ich jako narzędzia do oceniania:

  • zaproś do przywoływania wszystkich uczniów/uczennice;
  • uczyń z przywoływania część lekcyjnej rutyny;
  • poproś uczniów/uczennice o zapisywanie przywoływanych informacji;
  • uczyń z przywoływania aktywność o “niskiej stawce” (bez oceniania);
  • wyjaśnij uczniom/uczennicom korzyści z przywoływania.

MINI QUIZY

Dobrze skonstruowane quizy zapewniają wysoką wydajność przywoływania. Potencjał edukacyjny quizów zależy od wykorzystania w nich pytań o wysokiej jakości, wymagających kojarzenia i wiązania wiedzy oraz wprowadzenia nieoczywistych odpowiedzi skłaniających do analizowania i wnioskowania. Na przykład:

Kiedy doszło do zawarcia umowy, która zmieniła relację pomiędzy Koroną a Litwą za czasów Władysława Jagiełły?

  1. 1385 r.
  2. 1386 r.
  3. 1400 r.
  4. 1411 r.

Przykład drugi:

Do jakich organizmów zaliczysz drożdże ze względu na sposób odżywiania się?

  1. do samożywnych, ponieważ są zdolne do samodzielnego wytwarzania substancji pokarmowych,
  2. do samożywnych, ponieważ mogą samodzielnie zdobyć substancje pokarmowe,
  3. do cudzożywnych, ponieważ pobierają pożywienie ze związków organicznych wytworzonych przez inne organizmy,
  4. do cudzożywnych, ponieważ mogą być pokarmem dla innych organizmów.

Jeśli przeanalizujemy, w jaki sposób zostały skonstruowane pytania i odpowiedzi, odkryjemy, że:

  • pytania – utworzone są bez użycia konkretnych definicji czy pojęć. Mają opisowy charakter, tak jak w przypadku pytania o Unię w Krewie. Dzięki temu wymagają przeanalizowania podanych informacji: powiązania opisu zdarzenia z jego nazwą i datą. Tego rodzaju pytania są mało obecne na lekcjach, ale powszechne na egzaminach.
  • odpowiedzi – ich wachlarz nie jest oczywisty ani przypadkowy, jest ściśle związany z tematem. Celowo pominięta została najlepiej kojarzona przez uczniów data 1410 r., czyli bitwa pod Grunwaldem.

Dobrą praktyką jest omówienie wyników quizu z klasą, dyskusja nad istotą prawidłowych i nieprawidłowych odpowiedzi, która może być dla uczniów punktem wyjścia do analizy i łączenia faktów, korzystania z wiedzy w różnych kontekstach.

Rozmowa o wynikach quizu jest szansą na wyposażenie uczniów w umiejętność rozwiązywania zadań egzaminacyjnych. Dla nauczyciela to okazja do modelowania analizy pytań, a dla uczniów – nabywania umiejętności analizy pytań i powiązanych z nim odpowiedzi poprzez obserwację i naśladowanie.

DWIE RZECZY

Na wykonanie tego ćwiczenia w przywoływaniu wystarczy 3-5 minut. Istotnym czynnikiem powodzenia jest wybranie i pisemne wykonanie przez każdego ucznia jednego z poniższych poleceń:

  1. Zapisz 2 rzeczy, których się dziś nauczyłeś/aś.
  2. Zapisz 2 rzeczy, których nauczyłeś/aś się wczoraj.
  3. Zapisz 2 rzeczy, które są ważne w tym rozdziale.
  4. Zapisz 2 rzeczy, o których chciałbyś/łabyś dowiedzieć się więcej.
  5. Zapisz 2 rzeczy z twojego życia, które łączą się z dzisiejszą lekcją.

W tym przypadku znaczenie ma zapisywanie odpowiedzi pełnymi zdaniami. Rozwija to umiejętność logicznego i jasnego formułowania myśli oraz wzbogaca słownictwo.

Badania potwierdzają, iż warto rozkładać naukę w czasie

Szkolne doświadczenie pokazuje, iż uczniowie często uczą się w skumulowany sposób, tzn. podejmują próbę opanowania bądź powtórzenia dużej partii materiału na chwilę przed sprawdzianem. Skutkuje to nadmiernym obciążeniem emocjonalnym i poznawczym, a dodatkowo nie wpływa na trwałość zapamiętanych informacji.

Badania edukacyjne[4] pokazują, iż skumulowane uczenie się – często intuicyjnie wybierane – jest nieskuteczne w przeciwieństwie do rozłożenia nauki w czasie polegającym na wracaniu do treści w odpowiednich odstępach czasu.

Pamiętać o krzywej zapominania

O kluczowych momentach, w których warto wracać do treści, już w 1885 roku mówił Hermann Ebbinghaus, a jego badania zostały potwierdzone przez współczesnych badaczy[5].

Zilustrował je krzywą zapominania, która znajduje się poniżej.

Ilustruje ona, kiedy następuje najwyższy spadek zapamiętanych informacji, co wskazuje nam najważniejsze momenty na przywoływanie po zakończonej nauce: 20 minut, 1 dzień, tydzień, miesiąc itd. Przykładami praktycznego wykorzystania krzywej Ebbinghausa mogą być:

  • 20 minut – ćwiczenia podsumowujące lekcję, np. wyżej opisane “Dwie rzeczy”;
  • 1 dzień – wartościowa praca domowa zawierająca zagadnienia ostatniej lekcji i wcześniejszych działów;
  • tydzień – ćwiczenia przywołujące na początku lekcji, np. quizy;
  • miesiąc – uwzględnianie w pracach domowych, aktywnościach, proponowanych zadaniach na lekcji zagadnień z poprzednich działów. Na przykład: Wskaż różnice i podobieństwa między demokracją szlachecką a demokracją ateńską. Podobnie w zadaniu z języka polskiego: Określ części zdania, rozpoznaj jego rodzaj oraz narysuj wykres.

Mieszać treści z różnych działów

Kolejną strategią wspierającą trwałe uczenie się są ćwiczenia przemieszane, czyli takie, które w obrębie jednego zadania wymagają wykorzystania wiedzy i umiejętności z różnych działów. Wysokoefektywnym ćwiczeniem przemieszanym jest zestawianie ze sobą na zasadzie podobieństw i różnic bliskich sobie faktów, zjawisk, zagadnień, struktur gramatycznych, umiejętności matematycznych. Przykładem mogą być następujące zadania:

  • Porównaj przyczyny wybuchu I i II wojny światowej.
  • Co łączy, a co dzieli poznanych przez ciebie bohaterów romantycznych?
  • Na podstawie struktury zdania, dopasuj formę czasownika.
  • Wskaż podobieństwa i różnice w budowie ciała owada i pająka.
  • Jak rozchodzą się fale mechaniczne, a jak elektromagnetyczne?

Ćwiczenia przemieszane są jednocześnie ćwiczeniami w przywoływaniu i w naturalny sposób rozłożone są w czasie. Łączą w ten sposób wszystkie trzy strategie: przywoływanie, rozłożenie w czasie i przemieszanie. Ich stosowanie przygotowuje do rozwiązywania zadań egzaminacyjnych, bo te najczęściej mają przemieszany charakter. Ich cechą jest zastosowanie wiedzy i umiejętności w różnych kontekstach, analizowanie, porównywanie i wnioskowanie.

SŁOIK LUB PUDEŁKO

Każdą z opisanych strategii traktować można autonomicznie bądź całościowo. Przykładem jednoczesnego ich stosowania jest wykorzystanie słoika lub pudełka, w którym gromadzone będą ćwiczenia w przywoływaniu, takie jak:

  • pytania dotyczące wcześniejszych lekcji,
  • przykładowe zadania,
  • pytania stworzone przez uczniów (nauczyciel może ich poprosić: Zapisz dwa pytania, które można zadać osobie uczestniczącej w tej lekcji).

Na początku w pojemniku pojawiać się będą najważniejsze pytania dotyczące jednej lekcji. Z czasem ich pula rozrośnie się do pytań związanych z danym działem. Aby liczba zadań pod koniec roku szkolnego nie była zbyt duża, warto regularnie przeglądać i usuwać część pytań z pojemnika, zostawiając tylko te kluczowe. Taka praktyka pozwoli na ograniczenie puli zagadnień do regularnych powtórek, które utrwalą wiedzę uczniów i pomogą osiągnąć sukces na egzaminie.

Zmierzać małymi krokami do biegłości

Bieżące, regularne stosowanie ćwiczeń w przywoływaniu, przemieszanie treści i nauka rozłożona w czasie mogą stać się codzienną, wspólną praktyką nauczycieli i uczniów. jeżeli to się wydarzy, uczniowie stopniowo uzyskują większą pewność swojej wiedzy, zauważają, iż coraz lepiej rozumieją pytania i zadania, a także, iż łatwiej wydobywają z pamięci i celowo przetwarzają informacje, które potrzebne im do udzielenia prawidłowej odpowiedzi lub bezbłędnego wykonania zadania, stopniowo osiągają coraz większą biegłość w operowaniu wiedzą.

Możemy w każdej chwili przystąpić do wdrożenia tych trzech strategii. Wystarczy podjąć w tej sprawie świadomą decyzję i małymi krokami zmierzać do celu.

Bibliografia:

[1] John Dunlosky, Strengthening the Student Toolbox: Study Strategies to Boost Learning, 2013

[2] Pooja Agarwal, Patrice Bain, Powerful Teaching. Unleash the Science of Learning, 2019

[3] tamże

[4] Karpicke, J.D., & Bauernschmidt, A, Spaced retrieval: Absolute spacing enhances learning regardless of relative spacing [w:] Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, and Cognition, 37(5), 1250-1257, 2011

[5] Benedict Carey Jak się uczyć. 2015

Idź do oryginalnego materiału