Naukowczyni powołana przez ministrę kultury do Rady Treblinki za odrzuceniem definicji antysemityzmu

4 lipca 2025 ukazał się apel do władz uczelni wyższych o odrzucenie definicji antysemityzmu przyjętej przez IHRA. Podpisało go ponad tysiąc pracowników uniwersytetów, w tym prof. Roma Sendyka z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Mimo to 11 lipca 2025 Sendyka została przez ministrę kultury powołana w skład Międzynarodowej Rady Treblinki.

IHRA to Międzynarodowy Sojusz Pamięci o Holokauście. W jego skład wchodzi 35 państw członkowskich – w tym m.in. Izrael, USA i Polska – oraz 8 obserwatorów. Przyjęte przez tę organizację definicja antysemityzmu brzmi: “Antysemityzm to pewien sposób postrzegania Żydów, który może być wyrażony jako nienawiść do Żydów. Retoryczne i fizyczne przejawy antysemityzmu kierowane są w wobec Żydów lub osób niebędących Żydami oraz/lub ich mienia, wobec instytucji i obiektów religijnych społeczności żydowskich”. Przyjmując ją zaznaczono również, iż ” przejawy [antysemityzmu] mogą obejmować ataki na państwo Izrael, postrzegane jako zbiorowość żydowska. Jednakże krytyka Izraela, która jest na podobnym poziomie co krytyka dowolnego innego kraju, nie może być uznawana jako antysemicka. Antysemityzm często oskarża Żydów o spisek mający na celu skrzywdzenie ludzkości i często jest używany, aby oskarżać Żydów o to, ‘że dzieje się źle’. Wyraża się on w formie ustnej, pisemnej, wizualnej i w działaniach, używając złowrogich stereotypów i negatywnych cech charakteru”.

Warto jeszcze raz podkreślić, iż zgodnie z tą definicją krytyka Izraela nie jest uważana za antysemityzm.

A jednak sygnatariusze apelu o odrzucenie definicji przyjętej przez IHRA stwierdzają: “Akceptując, iż IHRA łączy krytykę syjonizmu, politykę państwa izraelskiego i przemoc wobec Palestyńczyków z antysemityzmem (tj. uprzedzeniami antyżydowskimi), władze uniwersyteckie skrzywdziły studentów, wykładowców i członków społeczności – wielu z nich to Żydzi – którzy słusznie protestują przeciwko destrukcyjnemu atakowi Izraela na Gazę. (…) Tworząc fałszywe rozumienie antysemityzmu, uniwersytety dopuszczają ataki na Żydów antysyjonistycznych za sposób, w jaki identyfikują się jako Żydzi. Ten bardzo realny antysemityzm naraża Żydów na niebezpieczeństwo. Definicja antysemityzmu zawarta w IHRA nakłada również sankcje na Palestyńczyków za samo opisywanie rzeczywistości systemowego rasizmu izraelskiego, z którym się borykają, a tym samym ucisza, wyklucza, wymazuje, zniesławia i/lub dehumanizuje Palestyńczyków i ich narracje”.

Tak sformułowana treść apelu nie odpowiada rzeczywistości.

Polska przyjęła definicję antysemityzmu IHRA. W październiku 2021 na stronie MKiDN ukazało się w związku z tym oświadczenie: “Oznacza to [przyjęcie definicji antysemityzmu – przyp. KG] uznanie przez Polskę roboczej prawnie niewiążącej definicji antysemityzmu IHRA za istotny i oczywisty punkt odniesienia w przeciwdziałaniu temu zjawisku. Antysemityzm jest identyfikowany jako istotny problem na całym świecie. Polskie społeczeństwo i władze państwowe są w sposób szczególny na niego wyczulone z oczywistych powodów historycznych (…). W tym kontekście Minister Kultury Dziedzictwa Narodowego i Sportu w szczególny sposób traktuje pamięć o Zagładzie i edukację o niej prowadzoną w polskich muzeach i instytucjach pamięci – najważniejszy element przeciwdziałania antysemityzmowi – i z dumą odnotowuje ich dorobek w tym obszarze. Ministerstwo jest od lat zaangażowane w działania o znacznie szerszym wymiarze, mającym na celu opiekę i badanie dziedzictwa polskich Żydów, które jest ważnym elementem polskiego dziedzictwa kulturowego”.

W lipcu 2023 deklarację zawierającą definicję antysemityzmu opracowaną przez IHRA podpisał prezydent Warszawy Rafał Trzaskowski. – Warszawa jest miastem otwartym, w którym nie ma miejsca na nienawiść, na nieprawdę, na antysemityzm. Bardzo się cieszę, iż możemy dziś podpisać deklarację. Na szczęście antysemityzm jest zabroniony przez prawo, polski rząd też podziela te wartości. Ale zdarzają się ataki słowne na naszych przyjaciół, dlatego ważne by powiedzieć zwłaszcza w Polsce, zwłaszcza w Warszawie naznaczonej krwią setek tysięcy pomordowanych Żydów – iż nie ma na to zgody – powiedział wtedy Trzaskowski.

11 lipca 2025 ministra kultury Hanna Wróblewska powołała Międzynarodową Radę Treblinki. Rada składa się z czternastu członków, którzy będą sprawować swoją funkcję przez 6 lat. “Do zadań Międzynarodowej Rady Treblinki należeć będzie opiniowanie prac nad scenariuszem wystawy stałej w powstającej siedzibie Muzeum Treblinka oraz wspieranie Ministra w podejmowaniu decyzji służących adekwatnemu upamiętnieniu zbrodni na terenie byłego obozu zagłady” – czytamy na stronie MKiDN.

W skład Rady została powołana prof. Roma Sendyka z Uniwersytetu Jagiellońskiego, sygnatariuszka apelu o odrzucenie definicji antysemityzmu wypracowanej przez IHRA. Nie jest jasne dlaczego, mimo podpisania przez naukowczynię skandalicznego apelu, została jej powierzona tak wysoka funkcja.

Klucz doboru członków Rady pozostaje nieznany. Nie ma w niej naukowców od lat zajmujących się historią, pamięcią i upamiętnianiem samej Treblinki. Z naszych informacji wynika zarazem, iż MKiDN formując Radę odrzuciło kandydaturę naukowczyni, czołowej ekspertki w tej dziedzinie, która jest jednocześnie przeciwna bojkotowaniu Izraela.

Katarzyna Grabowska