Polscy nauczyciele są zadowoleni z pracy i przekonani o ważnym znaczeniu ich zawodu. Jednocześnie są przytłoczeni relacjami z rodzicami oraz odpowiedzialnością za wyniki i dobrostan uczniów. Uważają, iż ich zawód jest niedoceniany, są niezadowoleni z poziomu zarobków – wynika z badania TALIS 2024.
Fot. PAP/Adam WarżawaWe wtorek ogłoszono wyniki badania we wszystkich 55 krajach i regionach w nim uczestniczących.
TALIS (Teaching and Learning International Survey) to międzynarodowy projekt badawczy zainicjowany i koordynowany przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), którego przedmiotem są warunki pracy nauczycieli i dyrektorów szkół oraz ich doświadczenia zawodowe. To największe przedsięwzięcie badawcze tego typu na świecie, realizowane cyklicznie od 2008 roku. W badaniu w 2024 r. uczestniczyło 55 państw i regionów świata – ok. 190 tys. nauczycieli i dyrektorów, z blisko 12 tys. szkół.
W TALIS udział wzięli nauczyciele i dyrektorzy szkół na poziomie ISCED 2 Międzynarodowej Standardowej Klasyfikacji Kształcenia, czyli w przypadku Polski klas V–VIII szkół podstawowych. W Polsce w badaniu wzięło udział 3783 nauczycieli z 279 szkół. Zostało ono przeprowadzone między 1 a 19 marca 2024 r. i jak zaznacza Instytut Badań Edukacyjnych – Państwowy Instytut Badawczy oddaje opinie i nastroje kadry nauczycielskiej z tego okresu.
W badaniu 74 proc. polskich nauczycieli wskazało, iż wpływ na przyszłe pokolenia i wkład w rozwój społeczny jest dla nich bardzo istotną cechą zawodu. Jednocześnie 88 proc. nauczycieli podkreślało znaczenie pracy z dziećmi i młodzieżą. Poczucie misji jest wśród nich wyraźnie wyższe od średniej dla badanych krajów.
95 proc. polskich nauczycieli oceniło, iż ma pełną lub znaczną autonomię w przygotowaniu lekcji oraz wyborze metod i form nauczania. Podobne były wskazania nauczycieli w innych badanych krajach i regionach. W Polsce 83 proc. badanych deklarowało również, iż ma zapewnioną możliwość udziału w decyzjach dotyczących ich szkoły. Jednocześnie 9 proc. oceniło, iż ma wpływ na politykę edukacyjną.
Według badania TALIS 10 proc. polskich nauczycieli ma poczucie, iż społeczeństwo ceni zawód nauczyciela (średnia dla UE wynosi 15 proc., a we wszystkich badanych krajach 35 proc.). Równocześnie wielu dydaktyków w Polsce odczuwa brak uznania ze strony rodziców swoich uczniów (47 proc.) i samych uczniów (34 proc.). W porównaniu z innymi krajami odsetek nauczycieli wskazujących na brak uznania należy do najwyższych.
Nauczyciele w Polsce pozytywnie oceniają szkoły w których uczą – 92 proc. wskazało, iż ją lubi, a 82 proc. poleciłoby ją innym jako miejsce pracy. Dobrze oceniają też relacje w miejscu pracy – 88 proc. uważa, iż nauczyciele mogą polegać na sobie nawzajem, a 89 proc. wskazywało, iż dyrekcja ma dobre relacje z pracownikami – podobne oceny są w większości badanych krajów. Relacje między dyrekcją i gronem pedagogicznym lepiej oceniają nauczyciele w małych szkołach, niż zatrudnieni w placówkach z dużą liczbą uczniów.
Jednocześnie badanie wskazuje na trudne relacje z rodzicami. Brak uznania z ich strony w większym stopniu odczuwają nauczyciele pracujący w szkołach w dużych miastach (53 proc.), niż w małych miejscowościach (43 proc.). Relacje z rodzicami są też lepiej oceniane w szkołach, w których ci aktywnie uczestniczą w decyzjach i działaniach edukacyjnych. Rozwiązywanie problemów zgłaszanych przez rodziców jest drugim najczęściej wskazywanym przez polskich nauczycieli źródłem ich stresu zawodowego.
W okresie 12 miesięcy przed badaniem 71 proc. polskich nauczycieli uczestniczyło w doskonaleniu zawodowym dotyczącym współpracy z rodzicami, podczas gdy średnia dla państw UE wyniosła 42 proc. Według ekspertów z IBE wskazuje to, iż polskie szkoły aktywnie podejmują działania, by skuteczniej zarządzać relacjami z rodzicami.
Badanie pokazało, iż Polska znalazła się wśród państw o najniższej średniej liczbie uczniów w klasie. W 2024 r. nauczyciele szacowali, iż było to średnio 18 uczniów w klasach V-VIII, podczas gdy w 2008 r. i w 2013 r. w gimnazjum (gdy Polska poprzednio uczestniczyła w badaniu TALIS), było to średnio 21 uczniów.
80 proc. nauczycieli w Polsce wskazało, iż jest zadowolonych z warunków zatrudnienia, choć nie z wynagrodzenia. Średnia dla państw UE wynosi 70 proc., a dla wszystkich państw biorących udział w badaniu 67 proc. Jednocześnie zadowolenie z wynagrodzenia deklarowało 20 proc. polskich nauczycieli. Jak zaznacza IBE są to wyniki badania przeprowadzonego w marca ub.r., czyli zanim nauczyciele mogli realnie odczuć skutki wzrostu wynagrodzeń.
Nauczyciele klas V-VIII oceniają, iż ich średni tygodniowy czas pracy wynosi około 40 godzin zegarowych, wliczając pracę wieczorami i w weekendy. Pokrywa się to ze średnią dla wszystkich państw uczestniczących w badaniu TALIS, choć zróżnicowanie między krajami jest duże.
88 proc. polskich nauczycieli deklarowało, iż ogólnie jest zadowolonych z pracy, a 68 proc. wskazało, iż jej zalety przeważają nad wadami. Jednak 30 proc. nie wybrałoby powtórnie tego zawodu. W porównaniu z badaniem TALIS z 2013 r. mniej nauczycieli dostrzega przewagę zalet nad wadami zawodu (spadek o 9 punktów procentowych) i mniej zdecydowałoby się ponownie na ten zawód (spadek o 10 punktów procentowych). Poziom satysfakcji z wykonywania zawodu w Polsce jest niższy niż w większości państw uczestniczących w badaniu.
Jednocześnie polscy nauczyciele deklarowali, iż zmagają się ze stresem zawodowym. Ponad 38 proc. wskazało, iż we w znacznym lub dużym stopniu doświadcza go w pracy, dla 30 proc. praca negatywnie wpływa w takim wymiarze na ich zdrowie psychiczne, a 37 proc. wskazało, iż praca w znacznym lub dużym stopniu nie pozostawia im czasu w życie osobiste. Ponadto, ok. 40 proc. nauczycieli uważa, iż we wspomnianej powyżej skali doświadcza stresu związanego z odpowiedzialnością za osiągnięcia uczniów (46 proc.), ich dobrostan społeczny i emocjonalny (42 proc.), reagowaniem na problemy zgłaszane przez rodziców (44 proc.), nadmiarem zadań administracyjnych (44 proc.) oraz utrzymywaniem dyscypliny w klasie (37 proc.).
Badanie pokazało także, iż Polska znalazła się w grupie państw o najstarszej kadrze, choć problem starzenia się nauczycieli występuje w wielu, szczególnie europejskich krajach. W Polsce średni wiek nauczyciela klas V-VIII to 48 lat, średnia w krajach UE to 46 lat, a we wszystkich krajach uczestniczących w badaniu to 44 lata. Aż 45 proc. dydaktyków w naszym kraju ma 50 lat lub więcej, co jest jednym z najwyższych odsetków wśród państw uczestniczących w TALIS. Z kolei 4 proc. ma mniej niż 30 lat – to jeden z najniższych odsetków w badaniu. Konsekwencją wieku polskiej kadry jest jej duże doświadczenie, średni staż pracy w zawodzie to 22 lata. Jednocześnie Polskę wyróżnia stabilność zatrudnienia, aż 68 proc. okresu pracy nauczyciela przypada na zatrudnienie w jednej szkole. Eksperci z IBE jako niepokojący wskazuje niewielki napływ nowych osób do zawodu, tylko 8 proc. uczy 5 lat lub krócej.
Obecna edycja Badania TALIS była czwartą. Wcześniej badanie realizowano w 2008, 2013, 2018 r. Polska uczestniczy w badaniu po raz trzeci, wcześniej brała w nim udział w 2008 i 2013 r. (wówczas w badaniu wzięli udział nauczyciele z gimnazjów). Badanie TALIS 2024 w Polsce przeprowadził Instytut Badań Edukacyjnych – Państwowy Instytut Badawczy na zlecenie Ministerstwa Edukacji Narodowej.
dsr/mark/PAP
