Powiedz mi, a zapomnę. Pokaż mi, a może zapamiętam. Zaangażuj mnie, a się nauczę.

Kilka słów o cyklu uczenia się Davida Kolba

Prowadzenie zajęć profilaktycznych daje większą swobodę działania aniżeli np. typowe zajęcia szkolne. Sprzyjają one wykorzystywaniu formuły warsztatów. Innej niż zwykle aranżacji sali lekcyjnej – np. pracy w kręgu. Nie każdy jednak odnajduje się w takiej formule, zwłaszcza iż rozwijanie umiejętności życiowych wymaga innych kompetencji aniżeli nauczanie danego przedmiotu. Z pewnością do realizowania programów czy zajęć profilaktycznych w formie warsztatów nie przekonuje również to, iż w przeciwieństwie do przedmiotów szkolnych, efekt nie jest sprawdzalny od razu. Poza tym nie ma co się też oszukiwać. Rozwijanie umiejętności życiowych nie jest priorytetowym obszarem działalności współczesnej szkoły. W tej sytuacji może się wydawać, iż pogadanka o szkodliwości palenia czy picia pozwala upiec kilka pieczeni na jednym ogniu. Dobrze jednak wiemy, jak mało interesujące i skuteczne okazują się takie formy oddziaływania z perspektywy dzieci i młodzieży.

Ciekawym, a co ważniejsze pomocnym modelem, w oparciu o który można sprawnie i efektywnie budować zajęcia profilaktyczne jest cyklu uczenia się Davida Kolba. Został on wprawdzie stworzony z myślą o dorosłych, ale może być z powodzeniem stosowany do konstruowania zajęć profilaktycznych i edukacyjnych dla dzieci czy młodzieży. Wyrasta z przekonania, iż najbardziej skutecznie człowiek uczy się, kiedy jest w ten proces zaangażowany. Proces uczenia się Kolba obejmuje cztery następujące po sobie etapy:

Doświadczenie – to etap, w którym doskonale sprawdzają się metody aktywne: scenki, gry symulacyjne, ćwiczenia, które w sposób symboliczny przybliżają uczestnikom temat zajęć, angażując ich w różnego rodzaju działania „tu i teraz”. Powinny być na tyle bliskie poruszanej tematyce, aby umożliwiały na dalszych etapach pracy odnalezienie między nimi analogii i jednocześnie na tyle dalekie, aby pozwalały na swobodę i użycie wyobraźni. o ile zajęcia mają rozwijać umiejętność współpracy w zespole zadanie może polegać np. na zaimprowizowaniu pobytu ekspedycji badawczej, która w określonym celu przybywa na bezludną wyspę czy – o ile dysponujemy mniejszą ilością czasu – wykonaniu wspólnej rzeźby z przyborów szkolnych na wystawę w muzeum sztuki nowoczesnej. Wchodzenie w role i działanie „tu i teraz” pomagają w uruchamianiu spontanicznych reakcji uczestników, ich kreatywności. Pobudzają tym samym emocje, myśli, wyobraźnię. Wcielanie się role zachęca do eksperymentowania i wychodzenia poza codzienny repertuar swoich zachowań. o ile nie dysponujemy odpowiednią ilością czasu w przeprowadzenie ćwiczenia, można spróbować zredukować ten etap do przywołania doświadczenia uczestników, np. „Co się działo, kiedy ostatnio wspólnie próbowaliście poradzić się z trudną sytuacją?”.

Refleksyjna obserwacja – to etap, w którym uczestnicy na bazie przeżytego doświadczenia dzielą się swoimi obserwacjami i refleksjami. Najbardziej dogodną formą dla tego etapu jest swobodna wymiana myśli na forum. Swoje myśli, pomysły, obserwacje grupa lub osoba prowadząca mogą notować na tablicy czy arkuszu papieru. o ile doświadczenie polegało na grze, scenkach, w których uczestnicy wcielali się w różne role, na tym etapie mają możliwość przyjrzenia się sytuacji z różnych perspektyw. Planując ćwiczenia czy gry warto zatem uwzględnić role obserwatorów, którzy będą dzięki temu mieli okazję do oglądania sytuacji z większego dystansu. W sytuacji, gdy zadanie było poświęcone np. współpracy, refleksje czy obserwacje mogą dotyczyć tego, co pomagało/co przeszkadzało uczestnikom we wzajemnej współpracy, jakie emocje czy odczucia pojawiały w sytuacjach trudnych, które z sytuacji przeżytych podczas gry były trudne, a które nie, czy jakie role podejmowali uczestnicy.

Analiza (konceptualizacja) – w ramach tej fazy cyklu osoba prowadząca zachęca do wyciągania wniosków płynących z ćwiczenia. Taki rodzaj podsumowania pomaga integrować doświadczenie i towarzyszące temu odczucia, myśli, przeżycia. Celem tego etapu jest niejako wyeksportowanie wiedzy, która będzie mogła posłużyć jako swego rodzaju model do wykorzystania w analogicznych sytuacjach. Idąc za przykładem zajęć na temat umiejętności współpracy mogłyby to być np. wnioski na temat tego, jakie umiejętności i postawy pomagają/przeszkadzają we wzajemnej współpracy czy na czym w ogóle polega efektywna współpraca.

Praktyka (świadome eksperymentowanie) – na tym etapie przychodzi czas na implementację wniosków w działania praktyczne. Jego celem jest sprawdzenie, czy zdobyta w toku zajęć wiedza faktycznie ma zastosowanie w rzeczywistości. Okazją do jej zweryfikowania mogą być np. kolejne ćwiczenia, zadania, w których uczestnicy będą musieli wykorzystywać zdobyte wcześniej wiadomości/kompetencje. o ile zajęcia dotyczyły umiejętności współpracy uczestnicy podzieleni na grupy mogą otrzymać do przygotowania prospekt czy prezentację, w ramach realizacji których będą musieli wykorzystywać umiejętności czy rozwiązania podnoszące efektywność współpracy. Mogą to być również zadania, w których uczestnicy wypracowują np. eksperckie rozwiązania dla studium przypadku. Dobrą przestrzenią do tego celu mogą być również zadania domowe.

W założeniu cykl Kolba można rozpoczynać w dowolnym punkcie. Niezależnie od wybranego punktu wyjścia ważne jest jednak, aby uwzględnić wszystkie cztery etapy. Z perspektywy pracy z dziećmi i z młodzieżą, ze względu na ich niewielki zasób doświadczeń i małą praktykę w analizowaniu czy wyciąganiu wniosków ze swoich działań wydaje się, iż najlepszym rozwiązaniem jest wychodzenie od doświadczenia, poprzez refleksję, analizę, na praktyce skończywszy.