Święty Szczepan jest w tradycji chrześcijańskiej nazywany „pierwszym męczennikiem”. Jego historia należy do najstarszych opisów prześladowań wyznawców Chrystusa i jest znana przede wszystkim z Dziejów Apostolskich. Kościół wspomina go zaraz po Bożym Narodzeniu – 26 grudnia – podkreślając, iż odpowiedzią na przyjęcie Ewangelii bywa również gotowość oddania życia.
Na wielu obrazach św. Szczepan ukazywany jest z gałązką palmową – symbolizującą męczeństwo i kamieniami, którymi go uśmiercono. Fot. Archiwum WEMPrzekaz w Piśmie Świętym
Najważniejsze informacje o św. Szczepanie zawarte są w Dziejach Apostolskich, w rozdziałach 6 i 7. Autor przedstawia go jako jednego z siedmiu mężów „cieszących się dobrą sławą, pełnych Ducha i mądrości”, wybranych przez wspólnotę, aby pomagać apostołom w posłudze wobec ubogich. Można go więc nazwać jednym z pierwszych diakonów Kościoła.
Dzieje Apostolskie podkreślają, iż Szczepan był „pełen łaski i mocy” oraz iż działał „wielkie znaki i cuda wśród ludu”. To wzbudziło sprzeciw części środowisk religijnych w Jerozolimie. Został oskarżony o bluźnierstwo przeciw Prawu Mojżeszowemu i świątyni. Jego proces odbywał się przed Wysoką Radą (Sanhedrynem).
Kluczowym elementem biblijnego opisu jest długie wystąpienie Szczepana. W swojej mowie przypomina on historię Izraela – od Abrahama, przez Mojżesza, po proroków – pokazując, iż Bóg prowadził naród wybrany, a jednocześnie prorocy byli często odrzucani. Ostatecznie oskarża swoich słuchaczy, iż podobnie postąpili z Jezusem. To wystąpienie doprowadza do gwałtownej reakcji: zgromadzeni wyprowadzają go za miasto i kamienują.
Dzieje Apostolskie opisują, iż przed śmiercią Szczepan ma widzenie: „ujrzał chwałę Bożą i Jezusa stojącego po prawicy Boga”. Jego modlitwa – „Panie Jezu, przyjmij ducha mego” oraz „Panie, nie policz im tego grzechu” – nawiązuje wprost do słów Jezusa z krzyża. W scenie kamienowania pojawia się też postać Szawła, późniejszego apostoła Pawła, który „pilnował szat” oprawców. Ten szczegół podkreśla ciągłość opowieści o pierwotnym Kościele: od pierwszego męczennika do nawrócenia największego z misjonarzy.
Wizerunek utrwalony w sztuce
Tradycja chrześcijańska przedstawia św. Szczepana przede wszystkim jako młodego diakona. Na obrazach i rzeźbach nosi on charakterystyczną dalmatykę diakońską, czasem z księgą Ewangelii lub kadzielnicą, co ma podkreślać jego liturgiczną posługę.
Najbardziej rozpoznawalnym motywem są kamienie – albo leżące przy jego stopach, albo trzymane na księdze, a czasem umieszczone na głowie. To bezpośrednie nawiązanie do formy jego śmierci. W wielu przedstawieniach pojawia się także palma męczeństwa, tradycyjny symbol świadka, który oddał życie za wiarę. Na niektórych dziełach w tle widoczna jest panorama Jerozolimy, co przypomina miejsce wydarzeń opisanych w Dziejach Apostolskich.
Wspomnienie św. Szczepana
W Kościele rzymskokatolickim wspomnienie św. Szczepana, pierwszego męczennika, obchodzi się 26 grudnia, czyli w drugi dzień świąt Bożego Narodzenia. W Polsce ma ono rangę święta ustawowego – dnia wolnego od pracy. W liturgii używa się koloru czerwonego, który symbolizuje krew męczenników. W czytaniach biblijnych pojawia się fragment Dziejów Apostolskich opisujący kamienowanie Szczepana oraz Ewangelia nawiązująca do prześladowań uczniów Chrystusa.
W Kościołach wschodnich (tradycji bizantyjskiej) św. Szczepan wspominany jest 27 grudnia (według kalendarza juliańskiego i gregoriańskiego odpowiednio w innych dniach), także jako pierwszy męczennik. Tamtejsze teksty liturgiczne często podkreślają jego rolę jako diakona i wzór dla wszystkich, którzy służą przy ołtarzu.
Oprócz oficjalnej liturgii Kościoła z osobą św. Szczepana wiąże się szereg zwyczajów ludowych, różniących się w zależności od kraju i regionu. W niektórych regionach utrzymał się zwyczaj poświęcenia owsa i innych zbóż, co ma związek zarówno z okresem zimowym, jak i z tradycją proszenia o błogosławieństwo dla nadchodzących prac w nowym roku. w tej chwili św. Szczepan uważany jest za patrona m.in. diakonów, kamieniarzy, brukarzy, murarzy, kucharzy, tkaczy oraz żołnierzy.
Uczony i męczennik
Postać św. Szczepana jest jednym z najstarszych „studiów przypadku” wczesnochrześcijańskiego Kościoła. Pismo Święte pokazuje go jako człowieka zakorzenionego w tradycji żydowskiej, a jednocześnie otwartego na nowość, jaką przyniosło nauczanie Jezusa. Jego mowa przed Sanhedrynem łączy historię Izraela ze wiarą w Chrystusa, a jego śmierć staje się swoistym pomostem między prześladowaniami wspólnoty w Jerozolimie a późniejszą misją św. Pawła.
W liturgicznym kalendarzu umieszczenie wspomnienia św. Szczepana zaraz po Bożym Narodzeniu przypomina, iż tajemnica wcielenia bardzo gwałtownie spotyka się z rzeczywistością sprzeciwu i cierpienia. Z tego powodu św. Szczepan pozostaje jednym z najważniejszych punktów odniesienia, gdy mowa o męczeństwie, świadectwie wiary i o roli diakonów w Kościele.
WEM
