Jak prowadzić mądrą i skuteczną edukację włączającą? Warto wykorzystać wiedzę nauczycieli wuefu. Właśnie na zajęciach sportowych najłatwiej zaobserwować, jakie relacje łączą uczniów i które grupy są zagrożone wykluczeniem. Poznaj wnioski z naszych programów „Młodzi w Akcji – dla nauczycieli WF” oraz „Szkoła Demokracji – edycja z grantem”, które prowadzimy razem z biurem UNICEF ds. Reagowania na Potrzeby Uchodźców w Polsce.
Edukacja włączająca powinna odpowiadać na potrzeby wszystkich uczniów i uczennic zagrożonych wykluczeniem
Przepisy regulujące edukację włączającą nie zawsze sprzyjają empatycznemu podejściu nauczycieli i nauczycielek do młodych ludzi. Dlaczego? Po pierwsze przepisy te nie zawsze odnoszą się do realnych potrzeb szkół. Po drugie żadne, choćby najlepsze prawo nie ureguluje wszystkich możliwych sytuacji. Edukacja włączająca na poziomie odgórnych rozwiązań ma odpowiadać głównie na potrzeby uczniów i uczennic z niepełnosprawnościami i orzeczeniami o specjalnych potrzebach edukacyjnych.
W domyśle jednak (a także w definicji Ministerstwa Edukacji i Nauki) ma ona służyć wszystkim uczniom i uczennicom. I w praktyce edukacja włączająca rzeczywiście wykracza poza przepisy. Funkcjonuje ona jako całościowe podejście do wychowania i nauki w szkole. Dzięki temu możemy zadbać nie tylko o jedną grupę uczniów, ale i spojrzeć na szkolną społeczność jak na jeden organizm, w którym wszyscy wspólnie dbają o wzajemny dobrostan. By wesprzeć szkoły w tym szerokim, całościowym podejściu do edukacji włączającej prowadzimy wraz z UNICEF programy: „Młodzi w Akcji – dla nauczycieli WF” oraz „Szkoła Demokracji – edycja z grantem).
Z naszych doświadczeń wynika, iż zagrożeni wykluczeniem są szczególnie uczniowie i uczennice z doświadczeniem uchodźczym, problemami zdrowotnymi, w spektrum autyzmu, z diagnozą ADHD, pochodzące z rodzin zagrożonych ubóstwem, osoby LGBT+ i osoby chorujące na depresję
Mapa wykluczenia w szkołach nie ogranicza się do osób z niepełnosprawnościami lub w spektrum autyzmu. Szczególnie zagrożone wykluczeniem są dzieci z doświadczeniem uchodźczym. Dlatego ważnym elementem naszych programów było dostosowanie materiałów w taki sposób, by służyły one uczniom i uczennicom polskim, ukraińskim i z innych krajów. W każdej szkole objętej naszymi programami uczą się dzieci pochodzenia ukraińskiego.
W rozmowach nauczycieli i podczas szkoleń najczęściej pojawiała się troska o poczucie bezpieczeństwa i komfortu uczniów i uczennic z problemami zdrowotnymi, w spektrum autyzmu, z ADHD, z rodzin zagrożonych ubóstwem, osób LGBT+ i osób chorujących na depresję.
Warto jednak podkreślić, iż w każdej szkole sytuacja grup zagrożonych wykluczeniem może wyglądać nieco inaczej. Aby wdrożyć skuteczne działania zapobiegające wykluczeniu, należy przeprowadzić wnikliwą analizę sytuacji szkolnej i wśród uczniów.
Wuef pokaże to, czego nie widać na lekcji. To właśnie na wuefie najłatwiej dostrzec, które dzieci i grupy są traktowane w sposób wykluczający
Nie przypadkiem zaadresowaliśmy nasze programy do nauczycieli i nauczycielek wuefu. To właśnie na zajęciach sportowych jak w soczewce można zaobserwować relacje w klasie i potrzeby społeczne uczniów i uczennic. Łatwiej też zauważyć osoby, które są w klasie wykluczane, pomijane lub z jakichś powodów same odsuwają się od rówieśników.
Wystarczy zwrócić uwagę, na to kto zawsze ćwiczy, a kto unika zajęć. W jakiej kolejności i przez kogo są wybierane osoby do zespołów? Kto łatwo rezygnuje, kto boi się oceniania, a kto ma problemy z agresją? Odpowiedzi na te i podobne pytania są istotną wskazówką dla całej rady pedagogicznej. Pokazują rzeczywistą hierarchię w grupie i wskazują, jak należy pracować z daną grupą.
Pomocne w tej pracy są szkolenia dla rad pedagogicznych i materiały dla nauczycieli wuefu. Dzięki takiemu wsparciu nauczycielom łatwiej uwspólnić i skoordynować działania, a także świadomie włączyć lekcje wuefu w program wychowawczy. W efekcie możliwe jest wdrożenie działań, które odpowiedzą na potrzeby uczniów i uczennic także poza lekcjami. Dzięki naszym programom wsparcie w postaci materiałów i szkoleń otrzymały rady pedagogiczne i szkoły.
Mediatorzy klasowi, miejsca wyciszenia, różowa skrzyneczka, warsztaty integracyjne i inne działania sprawią, iż szkoła stanie się bardziej włączająca
Chociaż programy i szkolenia jeszcze trwają, część uczestniczących w nich szkół już zaplanowała drobne lub znaczące zmiany w życiu szkoły, Dzięki nim szkoła stanie się bardziej otwarta.
Są to m.in.
- grupy mediatorów klasowych,
- miejsce w szkole, gdzie można się wyciszyć,
- różowa skrzyneczka w toaletach,
- cykliczne warsztaty integracyjne,
- skład i grafika sprawdzianów przyjazne osobom z dysleksję
i wiele innych, działań obejmujących zarówno poszczególne lekcje. A choćby pracę całej szkoły na przykład wymianę między nauczycielami wiedzy, doświadczeń i dobrych praktyk w pracy z uczniami ze specjalnymi potrzebami.
Dziewczynki wolą ćwiczyć w parach, chłopcy – w grupie. Czego jeszcze dowiedzieliśmy się od wuefistów o relacjach między uczniami?
Wniosek z naszych programów jest jasny – wuef daje szansę na dobrą diagnozę relację w klasie! Dzięki niej nauczycieli i nauczycielki wiedzą, którzy uczniowie i uczennice mogą być narażeni na wykluczenie. Ta wiedza pomaga przeciwdziałać wykluczeniu.
Nauczyciele wuefu uczestniczący w naszych programach mieli szansę poznać potrzeby uczniów oraz przyczyny, dla których część z nich unika ćwiczeń. Wspólnie dowiedzieliśmy się, że:
- w części szkół dziewczynki wolą ćwiczyć w parach niż w grupie, chłopcy raczej odwrotnie;
- jedną z największych bolączek jest łączenie chłopców i dziewczynek w dużą grupę (zwłaszcza w klasach 7-8 szkoły podstawowej), co wymaga pogodzenia bardzo różnych potrzeb w zbyt licznej klasie;
- lęk przed oceną rówieśników jest tak silny, iż część osób rezygnuje z ćwiczeń po pierwszym niepowodzeniu porażce; inne dzieci w ogóle nie podejmują wyzwania, które mogłoby je narazić na wyśmianie;
- dla dużej części uczniów i uczennic gry rywalizacyjne są zbyt agresywne; te osoby często wolą zrezygnować z aktywności;
- agresja jest częstym problemem, zgłaszanym i przez nauczycieli, i przez uczniów może mieć miejsce także w szatni.
Praca z ciałem i z emocjami oraz techniki relaksacji to sposób na działania włączające na lekcjach wuefu!
Po diagnozie, czas na działanie! Uczestniczący w naszych programach nauczyciele wuefu będą prowadzić działania włączające:
- zajęcia z pracy z ciałem
- ćwiczenia techniki relaksacji
- pracę z emocjami.
Działania te mają na celu pomóc uczniom poznawać swoje granice i nazywać swoje potrzeby. Część z nauczycieli już wcześniej prowadziła podobne zajęcia. Inny uczyli się, jak je prowadzić na naszych szkoleniach szkoleniach. A dzięki publikacji scenariuszy lekcji i propozycji ćwiczeń do końca roku szkolnego kilkaset dzieci zostanie objętych tymi działaniami.
Z kolei pozostałe lekcje będą zawierały elementy współpracy i ćwiczenia integrujące. Oczywiście gry zespołowe nie znikną z planu zajęć, tak samo jak wspieranie młodych zdolnych sportowców. Włączanie i wspieranie nie odbywa się niczyim kosztem. A na nauce współpracy i radzenia sobie ze stresem korzystają także osoby mocno usportowione.
Kolejnym krokiem w programie jest organizacja wydarzeń promujących sport przyjazny dla wszystkich. Jaki będzie to sport i jak będzie wyglądało wydarzenie? To już zależy od uczniów każdej ze szkół uczestniczącej w programach!
Jesteś wychowawcą? Poproś koleżankę lub kolegę uczącego wuefu o wsparcie. Wuef może (i powinien!) należeć do kluczowych zajęć, które rozwijają pracę wychowawczą
Edukacja włączająca włącza i wspiera wszystkich uczniów i nauczycieli w szkole. Jest nastawiona na współpracę, dzielenie się wiedzą i umiejętnościami oraz tworzenie bezpiecznego miejsca, w którym każdy czuje się dobrze.
Dlatego wspieranie nauczycieli wuefu jest jednym z kluczowych działań, które rozwija pracę wychowawczą w szkole. I odwrotnie – wspieranie przez wuefistów pozostałych nauczycieli może być odpowiedzią na wiele problemów. Krótko mówiąc – ćwiczmy relacje!
