Zielona rewolucja w szkolnych ławkach. Jak edukacja klimatyczno-środowiskowa kształtuje przyszłość

Jeśli edukacja klimatyczno-środowiskowa zostanie skutecznie wdrożona w polskich szkołach, może przyczynić się nie tylko do ochrony środowiska, ale także do lepszego przygotowania młodego pokolenia do wyzwań XXI wieku, w tym wyzwań związanych ze zmieniającym się dynamicznie rynkiem pracy. Bo przecież przyszłość zaczyna się w szkolnej ławce.

Według badań przeprowadzonych przez UNESCO, włączenie edukacji klimatycznej do programów szkolnych znacząco zwiększa świadomość młodzieży na temat zmian klimatycznych oraz ich wpływu na codzienne życie. W krajach takich jak Włochy i Szwecja wprowadzono już obowiązkowe zajęcia dotyczące kryzysu klimatycznego, co zaowocowało większym zaangażowaniem młodych ludzi w inicjatywy ekologiczne i społeczne.

W Polsce temat ten wciąż wymaga popularyzacji, ale dzięki powołaniu Zespołu ds. Edukacji Klimatycznej przy Ministerstwie Edukacji Narodowej szansa na wdrożenie tego zagadnienia w szkołach staje się realna.

Badania przeprowadzone przez Centrum Edukacji Obywatelskiej pokazują, iż 75% uczniów chciałoby, aby ich szkoły poświęcały więcej czasu w zagadnienia związane z klimatem i ekologią.

Eksperci podkreślają, iż edukacja klimatyczna nie powinna ograniczać się wyłącznie do zajęć przyrodniczych, ale powinna być interdyscyplinarna – obejmować nauki społeczne, ekonomię oraz etykę, łączyć zagadnienia środowiskowe z geografią, biologią, chemią, a choćby matematyką.

Dobre praktyki można czerpać z programów realizowanych w innych krajach. Na przykład we Włoszech edukacja klimatyczna została wprowadzona do szkół jako osobny przedmiot, a w Finlandii temat ten jest wpleciony w różne przedmioty, co pozwala na lepsze zrozumienie powiązań między nauką, gospodarką i społeczeństwem. Tego typu podejście sprzyja rozwijaniu u uczniów kompetencji takich jak krytyczne myślenie, odpowiedzialność społeczna i sprawczość.

W Polsce holistyczne – międzyprzedmiotowe zagadnienie do tematu wprowadza od lat w wybranych szkołach Fundacja Code For Green.

„Fundacja Code for Green opracowała model edukacji klimatycznej, który opiera się na praktycznym podejściu do nauki. Chodzi o to, by dzieci nie tylko zdobywały wiedzę o zmianach klimatycznych i środowiskowych, ale również uczyły się współpracy, pracy projektowej i rozwiązywania lokalnych problemów. Poprzez różne programy, takie jak Code for Blue czy School Living Lab, umożliwiamy uczniom pracę nad projektami, które integrują przedmioty przyrodnicze, informatyczne i humanistyczne. Uczniowie uczą się nie tylko teorii, ale także poznają praktyczne aspekty ochrony środowiska, np. poznają zagadnienia z fizyki w szkole podstawowej, jak ruch przewodnika w polu magnetycznym, tworząc projekt pozyskiwania energii z wody opadowej. Taki projekt został wymyślony przez uczniów i uczennice w Szkole Podstawowej nr 34 w Poznaniu. Przy okazji dzieci zrobiły badania w terenie, badania społeczne wśród lokalnej społeczności. Powstał model turbiny wodnej z generatorem dla modyfikacji infrastruktury kanalizacyjnej. Według opracowania 'No just transition without skills. Skills for climate change policies’ przygotowanego na zlecenie IOE (Międzynarodowej Organizacji Pracodawców) tylko jedna na trzy młode osoby czuje się kompetentna w umiejętnościach potrzebnych do pracy związanej z klimatem, co wskazuje na pilną potrzebę wzmocnienia edukacji w tym zakresie. Kształtowanie świadomości ekologicznej, rozwijanie umiejętności technicznych w dziedzinach związanych z ochroną środowiska oraz promowanie innowacyjnego myślenia w kontekście zrównoważonego rozwoju powinny stać się integralną częścią programów nauczania” – podkreśla dr Małgorzata Snarska-Nieznańska, prezeska Fundacji i członkini Zespołu ds. Edukacji Klimatycznej.

Edukacja klimatyczna w szkole – konieczność czy dodatkowe obciążenie?

„Nasze podejście – zarówno moje, jak i całego zespołu Fundacji Code For Green – opiera się na przekonaniu, iż edukacja klimatyczna i środowiskowa jest niezbędna dla rozwoju społecznego” – zaznacza dr Małgorzata Snarska-Nieznańska i dodaje: „Żyjemy w czasach, w których skutki zmian klimatu i degradacji środowiska są ewidentne i bezpośrednio wpływają na nasze życie. Dlatego musimy nauczyć się nie tylko, jak zapobiegać pogłębianiu kryzysu klimatycznego, ale również, jak adaptować się do jego skutków”.

Edukacja klimatyczna nie tylko przygotowuje uczniów do nadchodzących zmian na rynku pracy, ale także pomaga budować odporność społeczną. Ekstremalne zjawiska pogodowe, jak powodzie czy susze, mają realny wpływ na gospodarkę i życie ludzi. Osoby dotknięte klęskami żywiołowymi często przeżywają traumę, a budowanie odporności społecznej to kolejny aspekt, którym powinna zajmować się edukacja. Podobnie jest z jakością powietrza – badania pokazują, iż fatalna jakość powietrza wynikająca z niskich emisji wpływa negatywnie na rozwój dzieci w okresie prenatalnym.

Przez 10 lat naukowcy z Katedry Epidemiologii i Medycyny Zapobiegawczej Collegium Medicum UJ z Krakowa pod kierunkiem prof. Jędrychowskiego badali wpływ zanieczyszczonego powietrza na kobiety w ciąży i rozwój dziecka. Wyniki są złe. Dzieci miały mniejszy obwód główki, wagę i wzrost. Później, jako 5-latki w testach inteligencji miały niższe wyniki średnio o 3,8 pkt – to ta różnica może zdecydować czy dziecko będzie mogło w przyszłości myśleć np. o trudnych specjalistycznych studiach technicznych. Dlatego społecznie musimy być świadomi zagrożeń i budować tę świadomość już szkołach. W tle tej problematyki pojawia się jeszcze inne zagadnienie – Unia Europejska stawia na zielone kompetencje i zrównoważony rozwój, co oznacza, iż dzieci uczące się dziś będą funkcjonować w zupełnie innym świecie pracy niż ich rodzice.

Prognozy demograficzne wskazują, iż w nadchodzących latach polski rynek pracy stanie przed poważnymi wyzwaniami związanymi ze starzeniem się społeczeństwa. Według szacunków Eurostatu, w latach 2020-2029 liczba pracowników zmniejszy się o około milion osób, a w latach 2030-2039 o kolejne 700 tysięcy. Natomiast w dekadzie 2040-2049 spadek ten ma wynieść niemal 2,2 miliona osób. Według prognoz dla Polski do 2030 roku na rynek pracy wejdzie około 2,49 mln osób (obecnie w wieku 9–14 lat), a z rynku pracy zejdzie około 3,6 mln osób. Polska może więc stracić około 1,1 mln osób w wieku produkcyjnym.

Przygotowanie do tego wyzwania obejmuje nie tylko aspekt kształcenia uczniów, ale i edukację nauczycieli. „Obecnie brakuje pedagogów z kompetencjami do prowadzenia projektów klimatycznych i środowiskowych. Dlatego m.in. nasza Fundacja koncentruje się na dostarczaniu im wsparcia i narzędzi do prowadzenia zajęć w nowoczesny sposób. Stworzyliśmy Podręcznik edukacji klimatycznej, uruchomiliśmy platformę e-learningową, oferującą treści z zakresu ochrony zasobów wodnych i bioróżnorodności. Pracujemy też nad tym, by systemowo zmienić polską edukację nauczycieli. Chcemy, by mieli oni możliwość rozwoju zgodnie z koncepcją uczenia przez całe życie, ale dostosowywanego do własnych potrzeb i możliwości – poza długimi, kompleksowymi formami edukacji podyplomowej, np. poprzez mikrokursy i mikropoświadczenia” – dodaje dr Małgorzata Snarska-Nieznańska.

Nauka przez działanie

Tradycyjna nauka oparta na wykładach i podręcznikach często nie angażuje uczniów na tyle, by rzeczywiście przejęli się tematem, chcieli zgłębić pojawiające się w ich najbliższym otoczeniu problemy. Dlatego tak ważne są metody aktywizujące, takie jak projekty badawcze, eksperymenty czy lekcje terenowe. Przykładem może być program School Living Lab, który łączy edukację o klimacie z nowoczesnymi technologiami i pracą nad realnymi rozwiązaniami ekologicznymi.

W edukacji klimatycznej chodzi przecież nie tylko o wiedzę, ale także o poczucie, iż można coś zmienić. Projekty uczniowskie, takie jak budowa stacji monitorowania jakości powietrza, tworzenie aplikacji monitorowania bioróżnorodności, wilgotności gleby czy lokalne akcje na rzecz ochrony środowiska, uczą odpowiedzialności i współpracy. Ważne jest, by uczniowie widzieli efekty swoich działań – to motywuje ich do dalszego zaangażowania. W pracowniach School Living Lab działających w 8 szkołach w Polsce powstały m.in.: ławeczka solarna, system monitorowania zużycia wody, system ostrzegania przed powodzią czy aplikacja nawadniająca rośliny.

Dzięki bezpośredniemu kontaktowi z naturą i aktywnym uczestnictwie w zielonych projektach, uczniowie lepiej rozumieją omawiane zagadnienia i rozwijają empatię wobec środowiska.

„Badania pokazują, iż uczniowie, którzy edukują się w przyrodzie, mają lepszy rozwój poznawczy. Przebywanie na świeżym powietrzu, w naturalnym środowisku, poprawia zdolności intelektualne dzieci, a także ma pozytywny wpływ na ich odporność psychiczną i stres. Dzieci, które spędzają więcej czasu w łonie natury, rozwijają lepsze umiejętności podejmowania decyzji, radzenia sobie z trudnościami i obniżają poziom stresu, co jest najważniejsze w dzisiejszych czasach, gdzie presja zmian środowiskowych, społecznych czy technologicznych jest ogromna. Poza tym taka forma edukacji jest ważna dla profilaktyki zdrowia – mamy w Polsce już 35% ośmiolatków zagrożonych otyłością. Dzieci zamknięte w murach szkoły, oddychające powietrzem przekraczającym dopuszczalne normy – stężenie CO2 w polskich klasach dochodzi choćby do 4000 ppm – i korzystające po szkole z technologii – już ponad 5 godzin dziennie – raczej nie będą się zdrowo rozwijać” – przypomina prezeska Fundacji Code For Green.

W tej chwili członkowie i członkinie Zespołu ds. Edukacji Klimatycznej pracują nad opracowaniem spójnego programu do wdrożenia w polskich szkołach. Wypracowane propozycje pozwolą młodym ludziom w niedalekiej przyszłości mierzyć się z wyzwaniami środowiskowymi nie tylko na poziomie wiedzy i teorii, ale również praktyki i działania.

dr Małgorzata Snarska-Nieznańska: innowatorka społeczna, założycielka i prezeska Fundacji Code for Green, która wprowadza sprawczą, praktyczną edukację o środowisku do szkół realizując z sukcesem projekty związane z budowaniem i wdrażaniem modeli edukacji o klimacie i środowisku m.in. opartej o nowe technologie. Członkini Zespołu Pomocniczego Ministra Edukacji Narodowej do spraw Edukacji Klimatycznej, ambasadorka inicjatywy Komisji Europejskiej Climate Pact Ambassador.

Iwona Danilewicz-Tylenda: Specjalistka ds. social media i public relations w Fundacji Code for Green. Odpowiada za wdrażanie strategii komunikacyjnej, tworzenie treści oraz utrzymywanie kontaktów z mediami.