Coraz więcej rodziców w Polsce rezygnuje z tradycyjnej szkoły dla swoich dzieci. Szuka opcji, które położą raczej nacisk na indywidualne potrzeby ich dzieci, przyjazną atmosferę i rozwój umiejętności poza sztywnymi ramami, z którymi zwykle łączy się placówki klasyczne. Nie da się ukryć, iż edukacja alternatywna w Polsce cieszy się coraz większym zainteresowaniem. Ministerstwo Edukacji na portalu Dane.gov.pl stwierdza, iż w roku szkolnym 2022/2023 do szkół niepublicznych chodziło ponad 318 tysięcy uczniów – w stosunku do danych z roku szkolnego 2019/20 jest to wzrost o ¼. Zaś według danych Fundacji Edukacji Domowej w roku szkolnym 2024/2025 w Polsce w edukacji domowej uczyło się prawie 58 tysięcy uczniów (część uczniów uczęszczających do szkół alternatywnych oficjalnie jest w edukacji domowej).
Trzeba od razu zaznaczyć, iż nie każda szkoła prywatna będzie alternatywna. Często szkoły niepubliczne posługują się podobnymi zasadami czy podstawą programową jak szkoły publiczne.
Jakie zatem modele kształcenia obejmuje edukacja alternatywna? Tymi informacjami dzielimy się z Wami poniżej!
Czym jest edukacja alternatywna?
Edukacja alternatywna obejmuje wszelkie formy nauczania inne niż tradycyjny system, który oparty jest na sztywnej podstawie programowej, ocenach i egzaminach. Myślą przewodnią jest wspieranie naturalnej ciekawości dziecka, uczenie przez doświadczenie i skupienie się na danym dziecku. W edukacji alternatywnej często rezygnuje się z takich znaków charakterystycznych dla klasycznej szkoły jak oceny, kartkówki czy dzwonki. Zamiast tego buduje się partnerskie relacje i stawia na elastyczną pracę z dzieckiem.
Szkoły Montessori
Edukacja alternatywna chyba najczęściej kojarzy się ze szkołami Montessori. I nie ma się co dziwić, bo to jeden z najpopularniejszych nurtów tej formy nauczania. Twórczyni, włoska lekarka Maria Montessori, była zwolenniczką uczenia dzieci samodzielności i podążania za ich potrzebami. Dlatego w szkołach opartych o ten nurt stawia się na wewnętrzną motywację, wspieranie współpracy, pozwala dzieciom swobodnie wybierać działania zgodnie z zainteresowaniami. Nauczyciel ma służyć pomocą jako przewodnik, ale nie musi egzekwować konkretnego programu i wywierać presji. Dziecko ma uczyć się wtedy, kiedy jest gotowe na zdobycie danej wiedzy.
W Polsce działa w tej chwili kilkaset przedszkoli i szkół podstawowych inspirowanych metodą Montessori. Istnieją również organizacje, które wspierają nauczanie w tej formie, np. Polski Instytut Montessori albo Polska Rada Montessori. Na ich stronach można znaleźć więcej informacji, a także np. kursy dla nauczycieli.
Szkoły waldorfskie (Steinerowskie)
Podejście waldorfskie (albo steinerowskie) stworzył austriacki filozof Rudolf Steiner. Nacisk jest tu kładziony na wszechstronny rozwój dziecka: sprawność intelektualną, artystyczną i praktyczną. Dzieci zachęca się do ruchu, prac ręcznych czy muzyki. W szkole waldorfskiej nie uświadczymy standardowych podręczników, zamiast tego uczy się często poprzez opowieści i projekty. Bardzo istotną częścią podejścia waldorfskiego jest trzymanie dzieci z dala od nowoczesnych technologii w pierwszych latach życia (co niektórzy mogą uważać za wadę). Według tego nurtu dzieci powinny w tym czasie rozwijać wyobraźnię i czerpać korzyści z kontaktu z naturą. Jak to w wielu nurtach edukacji alternatywnej nie ma tutaj ocen czy sprawdzianów. Duży nacisk położony jest na współpracę dzieci ze sobą nawzajem, unika się natomiast rywalizacji. Niewątpliwie jest to podejście bardzo ceniące sobie kreatywność i holistyczny rozwój. Przekazuje się tu nie tylko typową szkolną wiedzę, ale też właśnie umiejętności praktyczne, takie jak gotowanie czy ogrodnictwo. Kontakt z przyrodą to także istotny element szkół waldorfskich.
W Polsce placówek waldorfskich przez cały czas jest stosunkowo niewiele. Informacje i wsparcie można uzyskać poprzez Związek Szkół i Przedszkoli Waldorfskich w Polsce.
Szkoły demokratyczne
Szkoły demokratyczne to pomysł który miał swój początek w Anglii na początku XX wieku. Szkoła funkcjonuje tutaj na podobieństwo małej, demokratycznej społeczności. To dzieci decydują kiedy, jak i czego się uczą. Uczniowie sami układają swój plan dnia, a nauczyciele ich w tym wspierają. Nie ma więc z góry narzuconych klas czy planu lekcji. Wszelkie decyzje podejmowane są na tzw. zgromadzeniach szkolnych, gdzie każdy głos (czy dziecka, czy dorosłego) liczy się tak samo. Także w tej formie nauczania nie ma sztywnych struktur, ocen, czy lekcji trwających „od-do”. Ideą jest stworzenie środowiska, w którym dzieci mogą tworzyć swój mikroszkolny świat, ale i doświadczać konsekwencji swoich decyzji. Indywidualizacja nauki, rozwijanie samodzielności i odpowiedzialności, a także rozwój motywacji wewnętrznej to coś, co wielu zwolennikom szkół demokratycznych przypada do gustu. Ich przeciwnicy obawiają się luk w wiedzy (np. dziecko nie podejmuje nauki tematu, którego nie lubi).
Obecnie w Polsce w dużych miastach działa już sporo placówek demokratycznych. W zdobyciu większej ilości informacji może pomóc portal EUDEC Polska (Europejskiej Społeczności Edukacji Demokratycznej).
Szkoły leśne
Szkoły i przedszkola leśne stawiają przede wszystkim na naukę w bezpośrednim kontakcie z naturą. To idea wywodząca się z państw skandynawskich, gdzie zajęcia realizowane są głównie na dworze, w lesie lub parku – i to niezależnie od pogody! Dzieci większość czasu spędzają na świeżym powietrzu, poznając przyrodę i bawiąc się tym, co znajdą. Las czy łąka traktowane są jak plac zabaw i klasa zarazem – patyki, szyszki kamienie stają się pomocami naukowymi. istotny jest też ruch, który sprzyja rozwojowi motorycznemu i zdrowiu dzieci.
Edukację leśną należy raczej traktować jak sposób prowadzenia zajęć, niż odrębny nurt edukacyjny. Można ją zatem łączyć z systemami opisanymi powyżej (np. leśna szkoła waldorfska czy Montessori). Szkoły leśne nie mają też określonej struktury czy organizacji – to raczej odosobnione projekty poszczególnych osób.
Edukacja domowa (nauczanie domowe)
Edukacja domowa to nie szkoła, ale forma spełniania obowiązku szkolnego. Oznacza ona, iż dziecko uczy się poza placówką uznawaną za szkołę. Może to być nauka pod opieką rodziców, lub w placówce a’la klub czy świetlica, która organizuje swoją pracę zgodnie z metodami opisanymi powyżej. W Polsce prawo pozwala na taką opcję od 1991 roku. Rodzice są zobowiązani do organizowania edukacji swojego dziecka. Mogą to robić sami lub w formie zorganizowanych zajęć.
Rodzice decydują się na taką formę edukacji z różnych powodów. Może to być podyktowane brakiem odpowiedniej szkoły w pobliżu, specjalnymi potrzebami dziecka lub jego wyjątkowymi uzdolnieniami albo powodami religijnymi. Dziecko pozostające w edukacji domowej musi raz na rok zdać egzamin z podstawy programowej.
Obecnie w każdym większym mieście nietrudno znaleźć szkoły przyjazne edukacji domowej – często niepubliczne placówki, które wspierają rodziców, a także organizują różne formy zajęć dla dzieci.
Edukacja alternatywna – czy warto?
Przede wszystkim należy pamiętać, iż najważniejsze przy wyborze formy edukacji powinno być dobro dziecka! Sposób nauki, za pomocą którego dziecko czuje się szczęśliwe i chętne do nauki, to prawdziwy skarb. Warto rozważyć temperament, potrzeby i uzdolnienia dziecka. Czy bardziej służy mu swoboda, czy określone struktury? Jest przebojowe i pewne siebie, czy raczej nieśmiałe i wycofane? Czy standardowa szkoła je przytłoczy, czy też nie będzie dla niego dużym obciążeniem psychicznym? Kolejną sprawą są z pewnością kwestie formalności i kosztów. Edukacja alternatywna często wiąże się z wysokim czesnym. W przypadku edukacji domowej wymagana jest opinia z poradni psychologiczno-pedagogicznej. Zawsze też warto przed decyzją nie tylko dużo poczytać o danym nurcie, ale też odwiedzić placówkę, porozmawiać z nauczycielami i rodzicami. Na pewno wartościowe będą też opinie rodziców, które można znaleźć np. na dedykowanych grupach na Facebooku.
Zarówno edukacja alternatywna, jak też klasyczna ma swoje plusy i minusy. Placówki standardowe i alternatywne mogą być przyjazne młodym ludziom, prowadzone z rozsądkiem, ale i sercem, lub wręcz przeciwnie – chaotyczne, tłamszące, podcinające skrzydła. Pamiętajcie, iż decyzja o danym miejscu nie musi być raz na zawsze. Szukajcie miejsca, w którym dziecko będzie szczęśliwe, a nauka stanie się fascynującą przygodą!
Jeśli tematyka edukacji Cię ciekawi, być może zainteresują Cię też nasze inne artykuły o szkole:
- Kto wymyślił szkołę?
- Jakie są 4 funkcje szkoły?
Podoba Ci się ten artykuł? i pomóż nam się rozwijać!
Fundacja Dobra Sieć nie ponosi odpowiedzialności za decyzje podjęte przez użytkowników serwisu na podstawie informacji opublikowanych na stronach www.mojestypendium.pl. Rozpowszechnianie całości lub fragmentów tekstów zamieszczanych w serwisie www.mojestypendium.pl w innych mediach lub w innych serwisach internetowych bez podania źródła wymaga zgody serwisu www.mojestypendium.pl.
