Na początek trochę teorii. Czym adekwatnie jest zabawa? Nowy słownik języka polskiego PWN definiuje ją jako „czynność służącą przyjemnemu spędzaniu czasu” (1). Wincenty Okoń również uważa, iż zabawa to działalność wykonywana dla przyjemności. Jest główną formą aktywności dzieci i jedną z trzech form działalności ludzkiej obok pracy i uczenia się. Dorośli i młodzież natomiast mogą pozwolić sobie na zabawę w czasie wolnym od nauki i pracy (2).
W. Okoń odróżnia zabawy od gier. Jego zdaniem każda gra jest zabawą, ale nie każda zabawa jest grą. Jednym z czynników odróżniających zabawy od gier jest fakt, iż znaczenie wygranej jest większe w grze niż w zabawie. Kolejny czynnik to reguły – ukryte w zabawie, a jawne i sformalizowane w grze. W zabawie nie ma miejsca na walkę i współzawodnictwo, natomiast występuje tu iluzja, która jest ograniczona w grze (3).
Bardziej dokładną charakterystykę gier i zabaw zaproponował francuski pisarz i uczony Roger Caillois. Nie zwraca on jednak uwagi na poszczególne cechy zabawy, tylko na czynności wykonywane podczas zabaw, które są:
- dobrowolne – uczestnicy nie mogą zostać zmuszeni do wzięcia udziału w zabawie; w przeciwnym razie zabawa może stracić swój wesoły charakter;
- wyodrębnione – czynności realizowane są w ściśle określonym czasie i przestrzeni;
- zawierające element niepewności – przebieg i wynik zabawy nie jest z góry znany;
- bezproduktywne – zabawa nie prowadzi do tworzenia bogactwa, dóbr lub nowego elementu;
- ujęte w normy – uczestnicy zabawy muszą zawiesić zwykłe, codzienne prawa i stworzyć nowe, tymczasowe, obowiązujące w danej zabawie;
- fikcyjne – uczestnicy są odcięci od rzeczywistości na czas zabawy (4).
Idąc za W. Okoniem, najczęściej dzielimy zabawy na:
- zabawy dydaktyczne – czyli zabawy według konkretnego wzoru, schematu wcześniej opracowanego przez dorosłych; celem jest rozwiązanie danego zadania; to najczęściej gra umysłowa, rozwijająca zdolności poznawcze dzieci – loteryjka, rebus, gra planszowa, krzyżówka;
- zabawy tematyczne – polegają na wcielaniu się w różne role, co umożliwia dzieciom spełnianie społecznych funkcji danej postaci, np. realizowanie roli lekarza, sprzedawcy, fryzjera itp.;
- zabawy konstrukcyjne – polegają na budowaniu, konstruowaniu przedmiotów z różnego rodzaju klocków, piasku czy materiału przyrodniczego;
- zabawy ruchowe – polegają na częstej zmianie miejsca, wymagają od uczestników przestrzegania określonych zasad i reguł, rozwijają motorykę dziecka (np. berek) (5).
Ludzie zwykli postrzegać gry i zabawy jako jedną z form spędzania wolnego czasu, a nie jako metodę kształcenia. Jednak badania nad skutecznością gier i zabaw wykazały ich korzystny wpływ na ogólny rozwój dzieci.
Gry i zabawy służą nie tylko do doskonalenia procesów poznawczych, takich jak spostrzeganie, uwaga czy pamięć, ale również do doskonalenia umiejętności analizy i syntezy, porównywania, klasyfikowania i uogólniania. Stwarzają świetną okazję do logicznego myślenia. Uznawane są za bardzo efektowną formę zbiorowej stymulacji rozwojowej. Stymulacja ta stwarza korzystne warunki do wzbogacania zasobu słownikowego dzieci i tym samym do usprawniania mowy, stopniowego przyswajania form gramatycznych i wzrostu komunikatywności mowy.
Gry i zabawy dydaktyczne pełnią istotną rolę w rozwoju percepcji. Kształtują umiejętność spostrzegania takich cech przedmiotów jak: barwa, kształt, wielkość, spoistość materiału, rodzaj powierzchni oraz umiejętność dostrzegania zmian zachodzących w otoczeniu, obrazkach oraz położeniu i układzie przedmiotów.
Zabawowe formy uczenia się doskonalą również umiejętność odbierania i rozumienia treści przekazywanych w sposób niewerbalny, rozpoznawanie znanych piosenek, głosów kolegów, dźwięków, ale też kierunku, z którego dochodzi dźwięk. Ponadto doskonalą orientację w przestrzeni i schemacie własnego ciała. Rozwojowi pamięci sprzyjają gry i zabawy, które wymagają od dzieci zapamiętania treści wierszy, rymowanek czy piosenek. Wpływają one korzystnie na takie cechy pamięci jak: trwałość, wierność czy pojemność.
Gry i zabawy są doskonałym narzędziem do wyrabiania takich cech charakteru dzieci jak systematyczność, wytrwałość czy poczucie sprawiedliwości. Ponadto wpływają korzystnie na rozwój samodyscypliny, co ułatwia nauczycielowi pracę z dziećmi i – kiedy to konieczne – umożliwia szybkie zaprowadzenie porządku w klasie.
Zarówno gry jak i zabawy dydaktyczne uczą dzieci samodzielnego podejmowania decyzji, wykorzystania wcześniej zdobytej wiedzy w praktyce oraz współżycia w grupie rówieśniczej. Co więcej, dzięki grom i zabawom dzieci poznają i przyswajają różnego rodzaju zasady i reguły, starają się je zapamiętać i zastosować we właściwym do tego momencie. Przestrzeganie reguł gry czy zabawy wdraża dzieci do ich stosowania, wyrabia poczucie sprawiedliwości czy kształtuje takie cechy charakteru jak uczciwość, wytrwałość w dążeniu do celu (6).
Ponadto gry motywują uczniów do działania, ponieważ jest to inny rodzaj działalności niż powszechnie akceptowane formy nauczania. Z psychologicznego punktu widzenia sukces jest czynnikiem najbardziej motywującym. Uczniowie chętniej wykonują zadania dydaktyczne w postaci gier i zabaw, gdyż dają im one szansę, by wygrać i odnieść sukces (7).
Ponadto gry i zabawy pozwalają na wprowadzenie różnorodnych interakcji, które ułatwiają osiągnięcie celów takich jak:
- Współzawodnictwo – istnieją trzy rodzaje konkurencji: 1) jeden przeciwko wszystkim, 2) jeden przeciwko jednemu, 3) grupa przeciw grupie; celem tego rodzaju gry jest szybkie rozwiązanie problemu, zdobycie większej liczby punktów, pozbycie się kart itp. Podczas gry uczniowie stosują różne strategie, np. komunikacja, zadawanie pytań, obserwacja. Uczniowie są motywowani pragnieniem zwycięstwa.
- Współpraca – celem tego typu gier jest uzupełnienie (na przykład wykresu lub obrazu), rozmieszczenie, znalezienie brakujących przedmiotów itp. W grze korzystać można ze strategii negocjacji, wymiany informacji, zgadywania, przewidywania. Uczniowie są motywowani brakiem kompletnych informacji (8).
Daniela SIEKIERKA, nauczycielka wychowania przedszkolnego i języka angielskiego,
Przedszkole nr 46 (w Zespole Szkół nr 34) w Bydgoszczy
Przypisy:
(1) E. Sobol (red.), Nowy słownik języka polskiego PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003, s. 1209.
(2) W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2007, s. 478.
(3) E. Kędzior-Niczyporuk, Wprowadzenie do pedagogiki zabawy, Wydawnictwo Klanza, Lublin 1998, s. 15–16.
(4) R. Caillois, Żywioł i ład, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1973, s. 306.
(5) W. Okoń, dz. cyt., s. 479.
(6) Z. Bogdanowicz, Zabawy dydaktyczne dla przedszkoli, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1990, s. 6.
(7) T. Siek-Piskozub, Gry i zabawy w nauczaniu języków obcych, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1997, s. 20–23.
(8) Tamże, s. 17.
TEN ARTYKUŁ POWSTAŁ W RAMACH PROCEDURY AWANSU ZAWODOWEGO. DZIEL SIĘ WIEDZĄ I DOŚWIADCZENIEM Z „KURIEREM”. POMOŻEMY CI W AWANSIE ZAWODOWYM I WSPÓLNIE ZAINSPIRUJEMY INNYCH! SZCZEGÓŁY – TEL. 739 290 210.
