Dostęp dzieci migrantów do wczesnej edukacji i opieki wciąż pozostaje problemem w wielu krajach Unii Europejskiej. Tymczasem badania wskazują, iż to właśnie inwestycje na tym etapie mogą przynieść największe korzyści – nie tylko dzieciom, ale i całym społeczeństwom.
Dzieci z rodzin migranckich w całej UE mierzą się z szeregiem przeszkód, które utrudniają im dostęp do wysokiej jakości wczesnej edukacji i opieki (ECEC – Early Childhood Education and Care).
Raport OECD z 2025 r. pt. „Zmniejszanie nierówności poprzez inwestowanie w edukację i opiekę we wczesnym dzieciństwie” wskazuje, iż zarówno warunki indywidualne, jak i otoczenie instytucjonalne wpływają na udział dzieci migrantów w ECEC.
Bezpośrednimi barierami okazują się m.in. niewystarczająca dostępność placówek, trudności z ich finansowaniem oraz lokalne braki kadrowe. Problemy te bywają pogłębiane przez bariery pośrednie, jak zawiłe procedury administracyjne, brak informacji o dostępnych świadczeniach czy niski poziom zaufania do instytucji edukacyjnych.
W niektórych środowiskach dodatkowym ograniczeniem stają się też normy kulturowe i językowe, które zniechęcają rodziców do korzystania z usług ECEC lub ograniczają ich świadomość co do roli wczesnej edukacji w rozwoju dziecka.
Inwestycje na starcie – oszczędności w przyszłości
Z punktu widzenia polityki społecznej i finansów publicznych, niska partycypacja migrantów w edukacji przedszkolnej rodzi realne konsekwencje. OECD przypomina, iż brak dostępu do wczesnej opieki edukacyjnej zwiększa w przyszłości zapotrzebowanie na kosztowną edukację wyrównawczą i rozbudowane wsparcie socjalne.
Tymczasem proste, ukierunkowane działania – takie jak pomoc rodzicom w zapisach, upowszechnianie informacji w różnych językach czy aktywna obecność instytucji w społecznościach lokalnych – mogą w istotny sposób zredukować te ryzyka.
Modelowym przykładem skutecznego działania na tym polu pozostaje Finlandia. Z badań przeprowadzonych w tym kraju wynika, iż integracja dzieci migrantów poprzez zabawę i wczesne nauczanie języka zwiększa nie tylko ich gotowość do dalszej nauki, ale również motywację rodziców do zaangażowania się w lokalne struktury edukacyjne. To pokazuje, iż ECEC może być pierwszym etapem rzeczywistej integracji społecznej.
Specjaliści potrzebują wsparcia
Inicjatywy wspierające dzieci migrantów nie będą skuteczne bez odpowiednio przygotowanej kadry. Raport NESET (Sieć Ekspertów ds. Społecznego Wymiaru Kształcenia i Szkolenia) z 2023 r. – przygotowany na zlecenie Dyrekcji Generalnej KE ds. Edukacji, Młodzieży, Sportu i Kultury – podkreśla, iż to właśnie nauczyciele i opiekunowie pełnią kluczową rolę w procesie wczesnej integracji.
Wymaga to jednak od nich nie tylko wiedzy pedagogicznej, ale też kompetencji międzykulturowych, zrozumienia wielojęzyczności i umiejętności pracy z rodzinami o zróżnicowanym tle społecznym. Tymczasem w wielu państwach członkowskich brakuje systemowego wsparcia dla pracowników ECEC – zarówno w zakresie kształcenia ustawicznego, jak i odpowiednich narzędzi dydaktycznych.
Praktyczne wsparcie: unijne narzędzia i dobre praktyki
Komisja Europejska, w ramach Planu działania na rzecz integracji i włączenia na lata 2021–2027, opublikowała w lutym 2021 r. Zestaw narzędzi do włączającej wczesnej edukacji i opieki nad dziećmi. Dokument ten oferuje konkretne wytyczne i praktyki dostosowane do lokalnych kontekstów, obejmując działania skierowane do wszystkich dzieci migrantów, w tym tych ze szczególnymi potrzebami.
Zestaw ten nie tylko dostarcza instytucjom użytecznych rozwiązań, ale też stanowi próbę zharmonizowania standardów w obrębie Unii. Równolegle w państwach członkowskich rozwijane są lokalne inicjatywy, które pokazują, jak elastyczność i zaangażowanie społeczności mogą przynieść realne efekty.
W Niemczech projekt Stadtteilmütter („Matki Dzielnicowe”) angażuje migrantki do pracy w swoich środowiskach – kobiety te przechodzą szkolenie i wspierają inne rodziny w procesie zapisu dzieci do placówek edukacyjnych. Program objął już 15 grup językowych i przeprowadził ponad 15 tys. wizyt domowych.
Z kolei w Berlinie od 2004 r. funkcjonuje program nauczania Bridging Diversity, który wspiera nauczycieli w promowaniu integracji i poszanowania różnorodności w codziennej pracy z dziećmi. Podejście to pozwala na wzmacnianie relacji między uczniami i przeciwdziałanie wykluczeniu już na wczesnym etapie.
W Danii projekt Kringlebakken, finansowany w dużej mierze przez Gminę Kopenhagi, oferuje przestrzeń do nauki i zabawy dzieciom do 3. roku życia oraz ich matkom, umożliwiając im łagodniejsze wejście w system przedszkolny.
Francuska organizacja ANVITA, zrzeszająca 76 gmin i regionów, prowadzi działania z zakresu polityki gościnności, w tym grupę roboczą ds. edukacji. Jej celem jest zwiększanie dostępu dzieci migrantów do obowiązkowej edukacji przedszkolnej.
Wreszcie fińskie Centrum Turun Valkonauha oferuje kompleksowe wsparcie informacyjne rodzinom migrantów, łącząc edukację z opieką zdrowotną i socjalną. Dzięki pracy wykwalifikowanych terapeutów możliwe jest holistyczne podejście do integracji, którego efektem jest zwiększone uczestnictwo dzieci w systemie ECEC.
