Stowarzyszenie Lepsze Jutro opublikowało raport „Aktywna mama. Opieka żłobkowa w Polsce oczami rodziców”.
Raport przedstawia wyniki badań przeprowadzonych przez zespół badawczy, które wskazują na ciągłe problemy z dostępnością i jakością opieki żłobkowej w Polsce.
Poprzedni raport Lepszego Jutra „Maluch minus” wskazywał, iż głównymi barierami w korzystaniu ze żłobków są przede wszystkim zbyt wysokie koszty oraz niewystarczająca liczba miejsc w placówkach. Tegoroczne badania poszerzają ten obraz o nowe zagadnienia związane z procesem rekrutacji do żłobka, dostępnością oraz kulturowymi oczekiwaniami wobec kobiet.
„Próbowaliśmy wysłać syna do żłobka samorządowego w innym mieście, ale mieszkając poza daną gminą czy miastem, mieliśmy niewielkie szanse, żeby się dostać. I tam czekając na przyjęcie, byliśmy na liście oczekujących chyba na numerze 154” – Lidia, uczestniczka badania.
Raport opiera się o perspektywę rodziców — w ramach badania przeprowadzono wywiady pogłębione z matkami dzieci do lat 3. Rozmowy dotyczyły organizacji opieki nad dziećmi, doświadczeń ze żłobkami oraz postrzegania tych placówek przez rodziców.
W raporcie znajduje się także szereg rekomendacji, które mają na celu zwiększenie dostępności i jakości opieki żłobkowej w Polsce. Wśród postulatów znajdują się propozycje dotyczące budowy nowych placówek opieki, zwiększenia liczby miejsc w żłobkach oraz jasnego określenia gmin jako instytucji odpowiedzialnych za zapewnienie opieki nad małymi dziećmi.
Wnioski z badań
Nasze badania wskazują na przeważnie pozytywne doświadczenia naszych rozmówczyń w zakresie korzystania z opieki żłobkowej. Pomimo szeregu barier – wynikających z cen, braku miejsc czy godzin otwarcia –badane wskazują na pozytywny wpływ, jaki opieka żłobkowa wywarła na organizację opieki nad ich dziećmi. Doświadczenia badanych dotyczące poszczególnych elementów opieki takich jak zajęcia, relacje z kadrą, wyżywienie czy warunki lokalowe są bardzo różnorodne, dlatego trudno o jednoznaczną ich ocenę. Wynika to najpewniej z niskiego poziomu ustandaryzowania wymienionych aspektów opieki żłobkowej w Polsce.
Biorąc pod uwagę uzyskany wgląd w doświadczenia rodziców małych dzieci, proponujemy następujące odpowiedzi na postawione na początku pytania badawcze.
Jak rodzice organizują obowiązki związane z opieką nad dziećmi?
Podział obowiązków rodzicielskich zależy od sytuacji danej rodziny.Często to po stronie kobiet leży odpowiedzialność za zapewnienie opieki małym dzieciom. Jednak rozmówczynie dostrzegają zmiany zachodzące w tym zakresie i większe zaangażowanie ojców w życie rodzinne.
Ujęci w badaniu rodzice rzadko dzielą się opieką nad dziećmi z innymi członkami rodziny. Zdarza się to najczęściej w przypadku osób niekorzystających ze żłobka lub okazjonalnie w ramach uzupełnienia opieki żłobkowej.
Korzystanie z instytucji opieki odciąża rodziców i znacząco ułatwia organizację opieki nad dzieckiem.
Korzystanie ze żłobka pozwala kobietom na powrót do życia zawodowego. Podkreślają one, iż ponowne podjęcie pracy byłobyutrudnione lub wręcz niemożliwe, gdyby nie opieka żłobkowa.
Jakie są doświadczenia rodziców związane z posyłaniem dziecka do żłobka?
Rodzice, którzy chcą umieścić dziecko w żłobku, napotykają trudności
ze względu na brak instytucji:
• położonej blisko miejsca zamieszkania,
• posiadającej wolne miejsca,
• dostępnej cenowo,
• funkcjonującej w godzinach ich pracy.
Dodatkowym problemem jest ograniczony dostęp do wiedzy o rekrutacji i działalności żłobków, szczególnie w sytuacji, gdy rodzice po raz pierwszy posyłają dziecko do żłobka. Problem ten jest często spowodowany brakiem kontaktów z innymi rodzicami, brakiem takiej
wiedzy w rodzinie bądź nieskuteczną komunikacją ze strony żłobków i gmin.
Proces adaptacji jest trudny zarówno dla dzieci, jak i ich rodziców. Ułatwia go dobre przygotowanie kadry oraz jej uważność na potrzeby dzieci i ich opiekunów.
Dla rodziców ważna jest troska opiekunek o dobro dzieci i indywidualne podejście do ich potrzeb. Dla rodziców kluczowa jest kooperacja z kadrą oraz bieżąca i szczera komunikacja – dotycząca zarówno stanu dziecka, jak i funkcjonowania samej placówki.
Najważniejszymi elementami oferty żłobka są warunki lokalowe i jakość wyżywienia. Mniej istotne są organizowane w żłobku zajęcia.
Jak postrzeganie żłobków przez rodziców przekłada się na poziom zaufania do tej instytucji?
Żłobki są obciążone negatywnym stereotypem, wynikającym po części z historii tej instytucji. Skojarzenia ze żłobkiem jako miejscem surowym, nieprzyjaznym nie są aktualne. Mimo to nie opuściły jeszcze na dobre powszechnej świadomości.
Negatywne opinie o żłobkach wynikają też z konserwatywnych oczekiwań wobec kobiet, wedle których powinny one zajmować się przede wszystkim opieką nad dziećmi i życiem domowym. Dlatego właśnie korzystanie ze żłobka (zwłaszcza na rzecz realizacji życia
zawodowego) uznawane bywa za zaniedbanie matczynych obowiązków. Placówki wzbudzają zaufanie rodziców, kiedy ich działalność opiera się na troskliwym podejściu do dzieci, dobrej organizacji pracy, stabilności w funkcjonowaniu żłobka oraz otwartej komunikacji z rodzicami.
Uważamy, iż konieczne są dalsze analizy systemu opieki nad dziećmi do lat 3. Na podstawie naszego raportu możemy wskazać następujące kwestie, które należałoby wziąć pod uwagę podczas kolejnych badań. Z pewnością warto byłoby sprawdzić, jak po dłuższym czasie rodzice oceniają program Aktywny Rodzic. Istotne byłoby ponadto dotarcie do szerszej grupy badawczej. Powinna ona objąć osoby niekorzystające ze żłobków, mężczyzn oraz osoby o bardziej zróżnicowanym poziomie wykształcenia. Takie badanie zapewniłoby bardziej kompleksowe spojrzenie na kwestię opieki żłobkowej. Ważne naszym zdaniem byłoby także uwzględnienie perspektywy osób zatrudnionych w żłobkach.
Pomogłoby to w uzyskaniu pełniejszego obrazu systemu opieki nadmdziećmi do lat 3.
Na podstawie obu wydanych w naszym stowarzyszeniu raportów o opiece żłobkowej uważamy, iż dostępność stanowi istotną kategorię analityczną w kontekście systemu opieki nad małymi dziećmi. Nasze badania potwierdzają, iż dostępność do żłobków należy rozumieć wielowymiarowo. Dotyczy ona bowiem rozmaitych kwestii: ponoszonych kosztów i możliwości uzyskania wsparcia finansowego z programów rządowych, odległości placówki od miejsca zamieszkania i miejsca pracy, liczby żłobków i wolnych miejsc w danej gminie
oraz w regionie, informacji o rekrutacji i działalności placówek, organizacji ich pracy, odpowiedniego przygotowania kadry i dostosowania przestrzeni żłobków. Wnioski te współgrają z przesłaniem opublikowanego w 2024 roku opracowania Marioli Racław, Pełnomocniczki Rządu ds. Polityki Demograficznej.
Potrzebne jest, aby państwo podeszło do tematu opieki nad małymi dziećmi w sposób systemowy i sprostało istniejącym trudnościom. Zwiększenie dostępności opieki żłobkowej sprawi, iż rodzice potrzebujący żłobka będą mogli z niego skorzystać, nie obawiając się
o opisywane przez nas bariery.
Cały raport do pobrania TU.
