Czarno na białym: rzecznik praw uczniowskich i nowe zasady w szkołach

Trwają intensywne przygotowania do największych zmian w polskiej edukacji ostatnich lat. Ministerstwo Edukacji Narodowej przedstawiło projekt ustawy, który – jeżeli wejdzie w życie – wprowadzi nowe zasady dotyczące praw i obowiązków uczniów oraz powoła instytucję rzecznika praw uczniowskich. W najnowszym filmie na kanale SOS dla Edukacji, przygotowanym we współpracy z Fundacją Sivis Polonus, stanowczo stawiamy pytania o przyszłość szkoły, wyjaśniamy najważniejsze założenia reformy i pokazujemy, dlaczego warto przyglądać się zmianom na bieżąco.

• Inspiracją do podjęcia tematu był napływający z wielu szkół niepokój o to, jakie prawa i obowiązki będą mieli uczniowie po planowanych zmianach, a także do kogo będą mogli się zwrócić w sytuacji naruszania tych praw.

Nowa ustawa – porządek i przejrzystość praw ucznia

Jednym z kluczowych celów proponowanej nowelizacji jest zebranie wszystkich praw i obowiązków uczniów w jednym akcie prawnym. Jak pokazuje Kacper Nowicki, prezes Fundacji Waria Poznania i gość specjalny filmu, w tej chwili przepisy dotyczące praw uczniowskich są rozproszone: znaleźć je można w ustawie Prawo oświatowe, ustawie o systemie oświaty, rozporządzeniach, a choćby w Konstytucji. Chaotyczność przepisów utrudnia uczniom i ich opiekunom korzystanie z przysługujących im uprawnień. Projekt ma to zmienić – katalog praw i obowiązków będzie dokładny, jednolity i łatwo dostępny dla wszystkich zainteresowanych.

Cztery poziomy rzecznika praw uczniowskich

Jedną z najbardziej oczekiwanych nowości jest oficjalne powołanie rzeczników praw uczniowskich na czterech poziomach. Kto i jak będzie ich wybierał?

• Szkolny rzecznik praw uczniowskich – ma pojawić się w każdej szkole. Wyłoniony zostanie spośród grona nauczycieli przez Radę Szkoły, gdzie uczniowie, nauczyciele i rodzice mają po jednej trzeciej głosu. Co istotne, uczniowie nie są jedynie biernymi obserwatorami – mają realny wpływ na wybór osoby, która będzie ich reprezentować.
• Gminny i powiatowy rzecznik praw uczniowskich – tutaj mamy do czynienia z rozwiązaniem fakultatywnym, zależnym od dobrej woli samorządów. Gminy czy powiaty będą mogły, ale nie muszą powołać takiego lokalnego rzecznika.
• Wojewódzki rzecznik praw uczniowskich – będzie funkcjonował przy kuratoriach oświaty, wybierany przez krajowego rzecznika na wniosek kuratora. Tu każdy uczeń i każda uczennica będą mogli zwrócić się po pomoc, jeżeli ich problem nie zostanie rozwiązany na wcześniejszych etapach.
• Krajowy rzecznik praw uczniowskich – po raz pierwszy w historii pojawia się pomysł powołania centralnej instytucji, spinającej cały system i mającej możliwość sugerowania zmian w statutach szkół, a także informowania placówek o naruszeniach prawa uczniów. Nie zabrakło tu porównania do innych rzeczników, np. praw obywatelskich czy praw dziecka.

Udział uczniów, nauczycieli i rodziców – siła rady szkoły

Nowością, na którą wielokrotnie zwraca uwagę prowadzący materiał, jest obowiązek powołania rad szkół. Obecnie, jak pokazują statystyki, w ponad 95% szkół brakuje takiego organu. Projekt jasno określa udział uczniów – mają stanowczyć jedną trzecią rady. Oznacza to możliwą autentyczną współodpowiedzialność za funkcjonowanie szkoły. Wspólnie z rodzicami można przegłosować nauczycieli, bądź odwrotnie, co otwiera nowe perspektywy na budowanie partnerskich relacji w społeczności szkolnej.

Kontrowersje wokół telefonów i nowych ograniczeń

Istotnym i szeroko dyskutowanym wątkiem projektu są propozycje dotyczące korzystania z urządzeń elektronicznych. Zgodnie z nową ustawą, szkoła będzie mogła wprowadzić zakaz nie tylko korzystania, ale choćby wnoszenia telefonów komórkowych na teren placówki, niezależnie od jej typu – podstawowej, ponadpodstawowej czy artystycznej. Ten zapis już teraz budzi dyskusje i opór wielu organizacji społecznych, które zwracają uwagę na realia codziennego życia uczniów, np. dojazdy do szkół. Ministerstwo planuje pozostawić decyzję o wdrożeniu takiego zakazu lokalnym społecznościom szkolnym.

Odpowiedź na potrzeby

W dobie rosnącej liczby spraw dotyczących łamania praw uczniów, a także w obliczu braku czytelnych procedur ochrony, powołanie rzecznika praw uczniowskich i wprowadzenie jasnych przepisów to krok w kierunku nowoczesnej, przyjaznej, a przede wszystkim bezpiecznej szkoły. Nowe przepisy to również efekt wieloletnich starań i działań organizacji społecznych, takich jak Fundacja Waria Poznania, Stowarzyszenie Umarłych Statutów czy Fundacja na Rzecz Praw Ucznia.

Co dalej?

Procedura konsultacji społecznych nad projektem już się zakończyła, ale ustawa nie weszła jeszcze w życie – sytuacja może się dynamicznie zmieniać. Kacper Nowicki zachęca do śledzenia bieżących informacji na stronie Rządowego Centrum Legislacji. Warto na bieżąco sprawdzać, w jakim kierunku podąża nowelizacja i jak zmiany wpłyną na codzienne życie uczniów.

Zachęcamy do obejrzenia całości materiału na kanale SOS dla Edukacji, gdzie w przystępny sposób przedstawiono najważniejsze założenia nowej ustawy i odpowiedziano na wiele pytań nurtujących uczniów, rodziców i nauczycieli. Warto uczestniczyć w tej debacie i aktywnie zabierać głos w sprawach dotyczących szkoły.

Poznajmy się

Fundacja Waria Poznania od lat aktywnie działa na rzecz poprawy sytuacji uczniów w Polsce, wspierając ich w przypadkach naruszeń praw oraz biorąc udział w konsultacjach i pracach nad zmianą przepisów oświatowych. Fundacja Sivis Polonus, organizator projektu SOS dla Edukacji, to zespół ekspertów i aktywistów, których celem jest tworzenie dobrej i otwartej szkoły, w której przestrzeganie praw uczniów, nauczycieli i rodziców jest fundamentem codziennej praktyki.

Chcesz być na bieżąco z tematami edukacyjnymi? Obserwuj profil SOS dla Edukacji na Facebooku i śledź naszą stronę internetową – znajdziesz tam najnowsze informacje o projektach, kampaniach oraz praktyczne materiały dla uczniów, rodziców i nauczycieli.