Krztusiec (koklusz): co to za choroba?
Krztusiec, zwany też kokluszem, a potocznie "czarnym kaszlem", to ostra choroba zakaźna dróg oddechowych o podłożu bakteryjnym. Wywołuje ją Gram-ujemna pałeczka tlenowa Bordetella pertussis, która wytwarza toksynę krztuścową. Koklusz przebiega pod postacią przewlekłego zapalenia oskrzeli z ciężkim kaszlem. Toksyna krztuścowa prowadzi do martwicy nabłonka dróg oddechowych, a to z kolei do produkcji gęstego i lepkiego śluzu oraz silnych napadów kaszlu.
Jak można zarazić się krztuścem?
Do zarażenia krztuścem (kokluszem) dochodzi drogą kropelkową. Bakterie przedostają się do górnych dróg oddechowych. Pierwsze objawy krztuśca pojawiają się od 5 do 21 dni po kontakcie z chorym, najczęściej po 7-10 dniach. Podobnie jak ospa czy odra, krztusiec jest chorobą wysoce zakaźną, szacuje się, iż zakaźność sięga 90 proc. Oznacza to, iż na 100 osób, które miałyby kontakt z chorym, tylko 10 nie zarazi się kokluszem.
Krztusiec: przebieg choroby
Koklusz trwa od 6 do 10 tygodni, objawy ustępują po 3-4 miesiącach od zachorowania. Przebieg choroby można podzielić na trzy etapy:
Faza kataralna (1-2 tygodni). Przez pierwszych kilkanaście dni chory ma katar i nasilający się kaszel, początkowo suchy, najczęściej występujący nocą. Nie ma gorączki, ale może wystąpić stan podgorączkowy. Objawy przypominają grypę lub przeziębienie. Na tym etapie koklusz jest najbardziej zakaźny;
Faza napadowa. Drugi okres trwania krztuśca to czas najbardziej dokuczliwego, napadowego kaszlu. Jest on tak silny, iż może prowadzić do powstawania wybroczyn na twarzy oraz przekrwienia spojówek. Podczas kaszlu chory zanosi się przy próbie nabierania powietrza, a wdech przypomina pianie lub głośny świst – szczególnie u dzieci. Towarzyszy temu gęsta, lepka wydzielina, która jest trudna do odkrztuszenia i może prowadzić do wymiotów. Mogą pojawić się sinica i obrzęk twarz, a u noworodków i niemowląt mogą wystąpić bezdech i drgawki;
Faza zdrowienia. Na ostatnim etapie przebiegu krztuśca kaszel traci na intensywności, a jego napady pojawiają się coraz rzadziej. Może jednak wracać przy gwałtownych zmianach temperatury, wysiłku, podczas przechodzenia innej infekcji itd. Taki napadowy kaszel może utrzymywać się choćby do 4 miesięcy.
Objawy krztuśca
Do typowych objawów krztuśca zaliczamy:
nieżyt górnych dróg oddechowych (katar)
kaszel napadowy, prowadzący do bezdechu, z charakterystycznym "piejącym" wdechem
duszności
gęsta i lepka wydzielina
świszczący oddech.
Leczenie krztuśca
Ponieważ koklusz (krztusiec) jest chorobą bakteryjną, do jego leczenia niezbędna jest antybiotykoterapia. Doraźnie stosuje się również leczenie objawowe: leki przeciwkaszlowe, uspokajające i/lub przeciwwymiotne. Zalecana jest izolacja chorego na koklusz – w zależności od tego, czy zastosowano antybiotyk, może ona trwać do 5 dni (przy działającej antybiotykoterapii) lub do 3 tygodni od pojawienia się napadowego kaszlu (bez antybiotyku).
Niemowlęta oraz chorzy z ciężką postacią krztuśca lub ze współistniejącymi chorobami przewlekłymi mogą wymagać hospitalizacji. W ciężkich przebiegach kokluszu konieczne może okazać się leczenie tlenem, a choćby wentylacja mechaniczna.
Powikłania po krztuścu
Oprócz wysokiej zakaźności i ciężkiego przebiegu choroby, krztusiec może dawać poważne powikłania, szczególnie groźne dla niemowląt poniżej 6. miesiąca życia, ale też osób z przewlekłymi chorobami współistniejącymi.
Koklusz może prowadzić do uszkodzenia płuc, mózgu oraz do niedowładów, a choćby trwałych następstw, takich jak: padaczka, głuchota, niepełnosprawność intelektualna. W przypadku ok. 1 proc. niemowląt może skończyć się śmiercią.
Szczepienie przeciw krztuścowi
Przechorowanie krztuśca nie daje trwałej odporności, dlatego najlepszym sposobem zapobiegania zakażeniu jest szczepienie. Jednak i ono nie chroni przed zachorowaniem trwale – konieczne są dawki przypominające u dzieci i nastolatków. Także dorośli powinni przyjmować dawki przypominające, optymalnie co ok. 10 lat.
Szczepionka skojarzona przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (DTP) jest podawana już w pierwszych miesiącach życia dziecka. Odporność poszczepienna pojawia się najczęściej po trzeciej dawce szczepionki, w wieku 6 miesięcy.
Kalendarz szczepień przeciw krztuścowi
Szczepionkę przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi zgodnie z kalendarzem szczepień obowiązkowych podaje się w 2., 3.-4., 5.-6. miesiącu życia, następnie między 16. a 18. miesiącem życia. Dawki przypominające szczepionki przeciw krztuścowi dzieci i młodzież otrzymują w 6. i 14. roku życia. Po zaszczepieniu dzieci szczepionką pełnokomórkową okres ochronny trwa ok. 10-12 lat, szczepionką bezkomórkową ok. 5 lat.
Konieczne są dawki przypominające – u dorosłych, zgodnie z komunikatem Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 27 października 2023 r. w sprawie Programu szczepień ochronnych na rok 2024 roku – co 10 lat, u dzieci wg kalendarza szczepień obowiązkowych.
